Katalog

M. Ali Avbar üzerine düşünmek CUNEYTAKALIN nkara Üniveritesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Kürsüsü araştırma görevlilerinden Barış Ünlü'nün yüfcsek lisans tezi olarak hazırladığı "Bir Siyasal Düşünür Olarak Mehmet Ali Aybar" çalışması îletişim Yayınlan'nca yayımlandı. Barış Ünlü kitabında TÎP lıderi Mehmet Ali Aybar'ın siyasal yaşamını ve siyasal çalışmalarına yön veren düşüncelerini sistemli bir biçimde inceliyor. Aybar'ın doğup büyüdüğü aile çevresini ve dönemi tanıtarak işe koyulan yazar, TlP'in ünlü liderinin yaşamını bölüm bölüm incelemeyerek tahlilini geliştiriyor. TlP'in Türkiye Solu'nun geniş kitlelerle kucaklaştığı deneyimin adı, Mehmet Ali Aybar'ın da bu partinin lideri ve ideoloğu olduğu düşünülürse, Ünlü'nün çalışmasının önemi kendiliğinden ortaya çı A f çenydların dk alt bölümü parlamento dışında geçen bir inşa dönemidir. Aybar DU dönemde TlP'i bir nakış gibi işler. Soğuk Savaş'ın etkisindeki sağ çevrelerden kaynaklanan saldırdara göğüs germek, tarıh boyunca yeraltında kalmış sola meşruiyet ve özgüven kazandırmak, partiyi örgütlemek öncelikli görevlerdir. Bu arada hazırlanan parti programı TlP'in 910 Şubat 1964'te îzmir'de toplanan Büyük Kongresinde kabul ediÜr. Program büyük ölçüde Aybar'ın damgasını taşır. Ancak yine aynı kongrede patIak veren tüzük tartışması, ilk bölünmelerin işaretini verir. Işçiaydın ayrımına dayanan ve sonuna kadar anlaşmazüklar yaratacak olan bu anlayış da Aybar'ın eseridir. Tabu saydan konulara, bu arada "Dou" sorununa el atan TÎP, bir anda ddcatleri üzerine toplar ve 1965 Seçimleri'nde seçim sisteminin olanaklarından yararlanarak Meclis'e 15 milletvekdi so II. Meşrutiyet'in çalkantdı günlerinde dünyaya gözlerini açan Aybar, kendi deyişi de "bey takımı"ndandır. (s. 13) Dedesi, babası askerdir. Anne tarafi da köklü bir aileden gelir. Kurtuluş Savaşı'nın önde gelen komutanlarından Ali Fuat Cebesoy'la Aybar'ın babası kardeş çocuklarıdır. Aybar'ın ailesinin siyasal düşünceleri II. Meşrutiyet laboratuvarında şekillenir. Meşrutiyet ydlannın umutlarını, acılarını ve hayal kınklıklarını, ardından da Mütareke yıllannın hayal kırıklıklarını ve umutlarını yoğun biçimde yaşamış kişilerden oluşan aile, önceleri îttihatçı, sonralan Kemalist yani milliyetçi ve bağunsızlıkçı bir ailedir. Aybar'ın deyişi ile "Kurtuluş Savaşımızın zor ama umutlu günlerini yaşamış olanlartn çoğunda, ulusal bag'ımsızlık bir yaşam fefsejesi bir tutkudüşünce halinc gelmiştir." (s. 26) Bunları kısaca da olsa baştan belirtmek, Aybar'ın sonraki yıllarda savunacağı düşünceleri anlamak bakımından önem taşımaktadır. Ünlü'nün çalışmasının birinci bölümü Aybar'ın tek başına mücadele verdiği ydlar (19451960) üzerinde yoğunlaşıyor. TÎP öncesi dönem olarak da adlandırabdeceğimiz bu dönemde Aybar, üniversitedeki göreviyle, gazete köşe yazdarı ile, Hür gazetesinin yayıncısı ve sıkıyönetimden kaçırmak için Izmir'e taşıdığı Zincirli Hürriyet'in kavgasını veren militan kimliği ile giderek deneyim kazanan bir solcu aydın olarak sivrilir. Aybar'ın 194550 arasında yazdıği yazılar ve verdiği mücadele, TlP'li yıllarının deyim yerinde ise altyapısını oluşturacaktır. "Bey takımmdan" çdan solcu Aybar'm siyasal yaşamı TÎP'in parlamentoya girişi başlı başına birolaydır. Kamuoyu, özelldde radyodan yayımlanan Bütçe Görüşmeleri sırasında TlP'le yatıp TÎP'le kalkar. TlP'in Meclis'teki dk günlerinde (7 Kasım 1965) Aybar'ın AP hükümetinin programını eleştirirken sarf ettiği "Bugün Türkiye'de 35 mdyon metrekarelik vatan toprağı ABD'nin egemenliği altındadır" sözleri Meclis'e bir Domba gibi düşer. Iktidar şaşkındır. Başbakan Demirel in ünlü vecizesi "üs yoktur, tesis vardır" bu gelişmenin ürünüdür. Aybar bu arada ünlü fdozof Russell'in ABD'nin Vietnam'da işlediği suçları araştırmak üzere kurduğu Mdleüerarası Savaş Suçları Mahkemesi'ne yargıç seçilir. Bu hem Aybar hem de TtP ve genel olarak Türkiye solu için bir itibar kaynağı olmuştur. Bir siyasal düşünür olarak Aybar bu dönemde TlP'e damgasını vurur. O hem partinin birliğini temsd eden güçlü bir siyasi lider hem de teordc tartışmalara yön veren bir düşünürdür. "Despotik devlet" tartışmalarına temel oluşturan ATÜT (Asya T'ipi Üretim Tarzı) tartışması 6O'lı ydların ortalarmda patlak verir. Öte yandan Batı Solu'naa o yıl kar. larda tartışılan "Yabancılasma" ve "Sosyalist Hümanizma" gibi kavramlar da gündeme girer. Aybar DU tartışmalara kafasındaki "demokratik sosyalizm" modelini öne sürerek katılır. "Güleryüzlü sosyalizm" böyle doğar. Bunu izleyen geniş kapsamlı Sosyalist Devrim/MiÛi Demokratik Devrim tartışmasında TlP'in savına damgasını vuran bir kez daha Aybar olur. Çoğu kişinin Sosyalist Devrim tezinin savunuculan olarak ArenBoran'ı bilmesi, gerçeği yansıtmaz. O yıllarda yurtdışındakı Türkiye Komünist Partisi nin "ulusal demokratik" tezini savunduğu dikkate alınırsa, o odağa yakın TÎP yöneticilerinin ArenBoran olduğu daha kolay görünür. Aybar ise MDD'yi "bürokrat sınıfın" bir icadı olarak görür. Kurtuluş Savası'na ve Cumhuriyet'e sevgi besleyen Âybar'ın, "Milli burjuvazi"yi yadsıması, kolay açıklanamaz. 1950'de DP'nin iktidara gelişini olumlu bulan Aybar'a göre "Ittihat veTerakkiCHP geleneği merkeziyetçi, tekelci ve ceberrut Osmanlıtipi devlet anlayışının" temsilcisidir. Bu durumda devrimin güçü olarak emekçi sınıflar kalmaktadır. Öyleyse aşama "Sosyalist Devrim"dir. II. Meşrutiyet'in ve Cumhuriyet'in ateşini yüreğinde hissetmiş bir aydının, zaman içinde tersi bir noktaya savrulmuş olması, üzerinde durulması gereken bir çelişkidir. Sonraki yıllarda bölünmelere yol açmış olsa da, bu tartışma, Türkiye Solu nun kımlik kazanmasında başlıca etken olmuştur. 1968'de Aybar için zor günler başlar. Dünyayı ve Türkiye'yi sarsan gençlik olaylarını TÎP bir türlü yerli yerine oturtamaz. Çekoslovakya'nın işgaline ise hemen bir basın bülteni yayımlayarak karŞi çıkan Aybar'ın onurlu tutumu, parti içinde Aybar'ı Sovyet yanlıları ile karşı karşıya getirir. Boran'la Aren'in başını çektiği grup verdîkleri "Beşli Önerge de (16 Ekim 1968) Aybar'ı bilimsel sosyalizme karşı çıkmakla suçlarlar. TÎP'te bölünme kaçınılmaz hale gelir. 1969 seçimlerinden yıpranarak çıkan Aybar 15 Kasım 1969 da genel başkanlıktan ayrılır. 1969 seçimlerinde Meclis'e giren iki TÎP'liden biri olan Aybar, mücadelesine parlamento içinde devam eder. Tek başına bir parlamenterdir artık. Yeni Ortam gazetesinde, çeşitli dergilerde "Sosyalizm Üzerine" düşüncelerini yayımlar. Cumhuriyet'te 2630 Ağus tos 1978'de çıkan "Marksizmde Örgüt Sorunu: Leninist Parti Burjuva Modefinde Bir Örgüttür" makalesi Aybar'ın görüşlerinin iyice kristalleştiği bir yazıdır. Aybar'ın 70'li yılların ikinci yarısında kurduğu ve kafasındaki modeli bir ölçüde tüzüğüne yansıttığı Sosyalist Devrim Partisi siyasal yaşamda fazla etkili olamaz. Aybar 1979'da yani iki yıl sonra genel başkanlıktan ayrdır. 80 sonrası Aybar'ın sola yöneldc birlik çağrısı fazla ilgi görmez. Bu dönemde Üğur Mumcu, Turgut Kazan, Cenan Bıçakçı gibi aydınları mahkeme önünde savunan Aybar'ın kendisi de Aziz Nesin'le birlikte DGM'de yargdanır. Aybar 1995'te aramızdan ayrılır. Sonuç: Aybar solun içinde nâlâ tartışılan birliderdir. Sovyet uygulamasının yarattığı sonuçları gözlemlemeyi bdmiştir. Sovyetler Birliği nin çok güçlü olduğu günlerde hatalara karşı çdcaDdmesi, onun bağımsız düşünebüen bir aydın olduğunun kanıtıdır. Buna karşddc, Batı Avrupa düşüncesinden fazlaca etkilenmiş oluşu, onu "demokrasi" adına Batı'da savunulan düşünceleri yinelemeye itmiştir. Demokrasi adına duyarlığı, o dönemde uluslararası sol hareket içinde yaşanan otoriter, baskıcı eğdimlere karşı çdunası Aybar'ın uzakgörüşlülüğüdür. Ancak önerdiklerinin ve Sosyalist Devrim Partisi'nde hayata geçirddderinin yaşama uymadığını, günümüzde ise devrimci sol politikalara bir ufuk açmadığını açdi seçik görmek gerekir. Aybar doğruları ve yanlışlan de bir bütündür. Ancak şunu açdc seçik vurgulamak boynumuzun borcudur: M. Ali Aybar 20. yüzydda ülkemizin yetiştirdiği en önemli sol düşünürlerden biridir. Barış Ünlü'nün sistemli çalışması bunu açdcça gözler önüne seriyor. 1 1 •»••••••• M . .a • 12ltartsonrasimHtotvel(iNlği Giriş bölümünde Ünlü'nün haklı olarak vurguladığı gibi, Aybar'ın düşüncesinin "Türk Solu" için önem kazandığı asıl dönem, 1960 sonrasıdır. 13 Şubat 1961 'de "czilen işçi sınırının haklarını korumak için" TlP'i kııran 12 sendikaci, zaman içinde fazlaca uvriyerist (işçici) olan tutumunu yumuşataruk Aybar'la temas kurar. Aybar, kııruculara programın başına Ataturk'ün 1 Aıalık 1921'deyaptığı konuşmamn şu böliimünü koymayı öncrir: "Efendiler, isliklalımiziemin ellerdehulundurmak için hcyctıumumiyemizce, heyetı millıycmızcc bızi mahvetmek isteyen enıperyalizme karşı ve htzı yutmak isteyen kapıtalızme karşı beye/ı mıllıyece mücadeleyı caız gören bir meslegı takip edcn ımanlarız"6 175) Oneri kabul görür. Aybar bir dizi görüsmenin ardından TtP Başkanlığını kabul eder. Aybar "işçici" hareketesolkimCemal Hakkı selek, Kemal Türkler, Mehmet Ali Aybar TİP Kuruitayında, 1968. likkazandıranönderdir. 1969'akadargeSAYFA 6 TtP Başkanı Aybar (196089) Çalışmada kimi özensiz ifadelere yer venliyor. Bunlar savruk ifadeler olmanın ötesinde, ne yazdt ki, eençlerin düşüncelerinin ideoloidc olarak şekdlendiği 9O'lı ydların neoliberal düsüncesinin izlerini taşıyor. Örneğin Banş Ünlü, Aybar'ın solculuğu konusunda Taha Akyol, Şerif Mardin, Etyen Mahçupyan gibi yeminli antikomünist yazarların tanddığına başvuruyor. Bu referanslarla Aybar'ın solculuğunu kanıtlamaya çalışmak, Aybar'a ayıp etmektir. Barış Ünlü, kimi zaman Aybar'ı öveyim derken başkalarına haksızlık ediyor. Yazar, "Taribçi Hakkı Uyar'a göre 1940'larda SovyerferBirliği'nin güdümünde olmayan ender, belkiae tek sosyalist M. Ali Aybar'dı" (s. 140) iddiasını öne sürerken, kanımca fazla deri gidiyor. Ünlü, bir türlü Aybar'ın vatanseverliğini de yerli yerine oturtamıyor. "Aybar'ın Kurtuluş Savaşı romantizmi, TlP'in Kuvayı Milliye ruhunu temsil ettiğıni vurgulamak ve Atatürk'ü partinin arkasına alarak suçlamalara ve toplumdaki kuşkulara daha kolay gtiğih gerebilmek isleği olabuir" (s. 188) demek bir tür oportünizm suçlaması değd midiri' Ünlü kusura bakmasın ama kaş yaparken göz çıkartıyor. 20. yüzydda vatanseverlik solcu aydınlar açısından, aileden tevasür edilmiş bir külfet değddir, emperyalizme bağımlı ülkelerdc yaşa lUttPSIZ IIMMMP yan devrimci aydınJann tik vesaşmaz hedefıdir. Ünlü tereddüt ediyorsa, Mao'ya, Ho ŞiMin'e, Castro'ya ve öteküere bakabilir. • Bir Siyasal Düşünür Olarak Mehmet Ali Aybar/ Barii Ünlü/ tletişım Yayınları/ 328 s. CUMHURİYET KİTAP SAYI 668