Katalog

Yapıt Hakları ve avkırı vavımlar îsmaıl Hakkı Baltacıoğlu'nun ünlu yapıtı "Turke Doğru" Atatürk Kültür, Dıl ve Tarih Ydksek Kurumu Atatürk , Kültür Merkezı tarafından yayımlandı ve tehf sahıplerının kurum aleyhenı açtığı davayla sonuçlandı. Aşağıda bu surecı okuyacaksınız ALİ Y. BALTACIOĞLU "Turk'e Doğru"(D Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu'nun (18871978) bırbolu mu Yeni Adam(2) dergısınde yayımldn mış yazılarından oluşan bır yapıt Balta cıoğkı ulusallaşma surecını "duşunsel, duygusal veıçtensel Furkçuluk" aşama larında ızlemiij ve değerlendırmış bır bı lımamızdır Duygusal ulusçuluk anlayı şına doğru yoğrulduğumuz ydlarda 1921'deyayımlanan"KalbinGozu"(3), bu olguyu yazınsal alana taşıyan, meta fızık ıle halk ruhunu harmanlayan bır çalışmadır Kalbın Gozu ulusallaşma olgumuzun duygusal, Turk'e Doğru ıç tensel donemıne ılışkın ıkı yazınsal ya pıttır Baltatıoğlu, Osmanlı Imparator luğu'nun zaman ıçerstnde geçırdığı top lumsal aşama ve donuşumlere tanık ol muş, bunları yapıtlarına konu etmıştır Meşıutıyet ve Cumhurıyet donemlerı nın eylemlı ve devrımcı duşunuru Bal tacıoğlu'nun dınamık, toplumbılımsel ve doğal laıkleşme surecıne koşut, "Atatürk Ulusçuluğu" ıle ozdeş, "Ulusçu luk^Turkçuluk" anlayışı, 1900'lu yıDa rın başlarına kadar gıder O, uluslaşma nın, ufusallaşmanın toplumbılımsel bır zorunluluk oludğunun ılk ayırdına va ranlardandır Çozumlemelerınde kul landığı topkımbdımsel gerçeklılık ve yontem, bılım tarıhımız açısından da ol dukça onemlıdır Buyuk Furk Devrımı, değısık bır soylemle Atatürk Dervımı ıncelendığınde, ılkelerın çeş,ıtldığıne, devrımlerın çokluğuna karşın tek bır dkenın ve de tek bır devrımın var olduğunu goruruz llke ulusçuluk ılkesı, der vım, ulusallaşma devnmıdır Baltacıoğ lu butun yapıtlarında ulusallaşmayı ana duşunce, daha doğrusu toplumbılımsel bır ulku olarak ortaya koymuş ve bunu gerçekleştırmeye çalışmıştır "Turk'e Doğru" ulusal ulkunun yaratılmasında, Bergson gızemcılığının olçulu bıçımde kullanıldığı yazınsal bır yapıttır Yazar kullandığı bıçem ıçın şoyle der (4) "Kı tabımı yazarken duyduğum masum he yecan ona benım de kestıremedığım edebı bır çeşnı verdı" Turk'e Doğru'da vurgulanan ulkuleştırden "Ulusçu luk=Turkçuluk", ırkçı, Turancı, Ös manlıu, Islamcı sıyasal bır Turkçuluk değıl, toplumbılımsel gelışım surecıne uygunvemısak ımıllı (ulusaland)sınır ları ıçınde kalan Atatürk ulusçuluğudur Yanı ıstençsel (ıradı) ve bdınçlı ukısçu luktur Genelde ulusçuluk, ozelde Turkçuluk olgusu duragan, donuk bır olgu değıl, dınamık bır sureçtır Turk'e Doğru ya da ruh ve anlam veren bu tur ulusçuluktur (5) "Atatürk ıle Turkçuluk, tablo gıbı bır temaşa ve ıstığrak konusu olmaktan çı kar, yaratıcı ve etkın bır varlık olur Bu SAYFA 16 AKDTYKAKM tazminat ödeyecek senınden kaydırdması eylemıdır Toplumsal bdıncın dondurulması, yutulma sı anlamına gelmektedır Yapıtın özgünHiğünün bozulması Kapak Kompozisyonu. Dıvrığı Turan Melık Daruşşıîası'nda bulunan bır ayrıntıya dışkın stdızasyon kapak kompozisyonu olarak seçdmış Boylece Selçuklu donemı, duygusal ulusçuluk çerçeve sınde kutsanmıştır Turk'e Doğru'nun ortaya koyduğu ulusçuluk anlayışı, Selçuklu gorsellığı one çdtardarak bulandı rdmıştır Sunuş Yazılan. Yapıtın 1 9 sayfalanna davalı kurumca sıkıştırdan S. Tural ımzalı ıkı sunuş yazısı vardır Ilk sunuş yazısında yer alan "Turk adı nereden gelır devlet adı de soy adı arasında dış kı mutlak mıdır*" gıbı sorunlarla Tıirk'e Doğru'nun ıçenğı arasında hiçbır ne densellık dışkısı, nıçbır bağ yoktur Ikın cı sunuş yazısı, dkıne oranla amacını da ha açık bır bıçımde ortaya koyması ba kımından dgınçtır Bu sunuş, Tiırk'e Doğru'nun ıçerığı, nıtelığı, duşunsel butunluğu, yazınsal değerıyle bağdaşmayan sıyasal bır sunuşur Hem de çağımızın kureselleşme olgusunu destekler, ona koşut uluslararası bır detıdır Turk'e Doğru sıyasal detının aracı olarak kulla nılmıştır Bu ıkıncı yazıda yer alan Kun, I oruk, kurt, at, kut, kun, kulun gıbı soz cuk ve sımgeler de Turk ustkımlığı gıbı soylemler etımolojdc, antropolojık araş tırmaların konularıdır Tiırk'e Doğru, ummetten ulusa doğru evrden bır top lumun, Anadolu halkının, Turk halkının ulusallaşmasının toplumbılımsel bır akış ıçınde yazınsallaştırdmasıdır Onu Anadolu'nun, ulusal sınırlarımızın dışı na taşıyarak sıyasallaştırmak ısteyenler, bunu kendı yayın organlarında yapma ları gerekırken Turk'e Doğru'nun ıçıne bır bıçımde sızarak, sı k ışarak yapmışlar dır SadeleştirmelerU) ve Açıklamalar (!). Turk'e Doğru'da yer alan kı mı sozcuk lerın karşı lıklarının metın altın da açıklan dığı('), kımderının metın ıçınde gunu muz sozcuklerıyle(') değıştırddığı, su nuş yazısında (sayfa 9) açıkça belırtd mektedır Konunun dığer acddı bır yo nu de bu ışın, buyuk Âtaturk'un adını taşıyan bu kurumun uzmanlarından (') bırıne yaptırılmasıdır Sozde sadeleştır me ve açıklama ışlemlerı bağışlanmaya cak yanlışlarla, bdgısızlıklerle, acemdık lerle doludur Ozgun metınde yer alan Arapça, Farsça ve Osmanlıta sozcukle re yıne Arapça, I arsça, Osmanlıca ve Pransızca karşdddar verdmış ve bu sade leştırme dıve yutturulmuştur Çoğu kez sadeleştırme adı altında yazarın amaçla dığı anlam kaydırdmış ve bozulmuştur Yapıtta yer alan yuzun uzerındekı ara başlıktan rastlantısal olarak seçılen on dort ana başlıkla ılgılı sınırlı bır tarama yapdmıştır larama sonucunda ortaya çıkan acıklı yanlışlara bır ornek Turk'e Doğru'nun 1972 baskısının 324 sayfa sında, Gokalp başlıklı bolumde ver alan "Yalnız Zıya Bey, mezarınızın başında susarken ıçtımaıyatınızın buyuk ve sert bır kanununu tekrardan kendımı alamı yorum Fertler fanı, mdletler ıse sırr ı ebedıyete mazhardırlar" tumcesınde ge çen "ıçtımaıyatınızın" sozcuğu, davalı kurumun 1998 baskısının 279 sayfasın aşama ıstençsel I urkçuluk aşamasıdtr ( ) Kemahzm'ın dıl hareketını kısa bır formulle sovleyebılırız 'Dilde Turk'e Doğru'. Ne yazık kı dılde başlayan bu ıs tençsel Furkçuluk dılde kalmıştır ulu sal kulturun sanat, muaşeret felsefe toz lerıne henuz geçmemıştır Kafalarda sarık, kalemlerde elıfba ola rak behren Arap kulturunun egemenlı ğtnı kırarak, sımgeselden ışlevsele doğ rukoşan Furk Devrımı, Baltacıoğlu nun Turk e Doğru'da dıle getırdığı Bız Turkler nereden gelıyoruz, nereve gıdı yoruz ve bız neyız^" sorusuna yanıt ara mak durumundaydı Işte Baltacıoğlu ne Tanzımatçdarın ne de Meşrutıvetçılerın yanıtlayamadıkları bu soruya Turk'e Doğru da yanıt aramıştır (6) Bunu ya parken de " Verdığım yanıtlar doğru mu, eğrı mı? Doğru ıse hayat onları kendıne mal edecektır Eğrı ıse, doğrusu arana caktır"(7) dıyerek nesnel bır eleştırıve de açık olduğunu gostermıştır Tıirk'e Doğru, Baltauoğlu nun vapıt ları arasında en çok baskıva ve satış mık tarına ulaşanıdır Yapıtın dorduncu bas kısı, 12 Eylul donemınde Atatürk un va sıyetıne aykırı bır bıçımde devletleştırı len I'urk Dıl ve Turk Tarıh Kurumları nı da bunyesınde bulunduran, Atatürk Kultur Dıl ve Tarıh Yuksek Kurumu Atatürk Kultur Merkezı'nce 1998'de ya pıldı Fıkır ve Sanat Eserlerı Kanu nu'nun (FSEK) koruması altında bulu nan yapıt ızınsız basddığı ıçın malı ana duşuncesı bır dızı ışlemlerle çarpıtıldığı ıçın manevı tazminat ıstemımıze konu olmuş ve yargıya başvurulmuştur Yapıt haklanına aykırı darvamşın sonuları Aykırı davranışın bırtakım sonuçlar doğuracağı doğaldır Yapıtın ızınsız va yımlanması, yapıt hakkı sahıbının çoğalt ma (FSEK 22), vayma (FSLK 23) hakla rına yonelık bır saldırı oluşturur MAlı haklara yonelen saldırının gıderılmesın de rayıç tehf hakkı bedelının uçkatı taz mınat soz konusu olabılmektedır (FSLK 68) Tiırk'e Doğru'yu ızınsız basan kurumdan bu maddeye gore 1 125 000 000 TL malı tazminat ıstenmıştır "Eserın umuma arz edılen ıçerığı ve yayımlanma tarzı, sahıbının şeref ve ıtı barını dusurecek mahıyette (FSEK 14) ve eser sahıbının ıznı olmadıkça eserde kısaltmalar, ekleme ve başka değıştırme ler yapılamaz (FSEK 16) "hukmuneay kırı davranış, yapıtı ızınsız ışleme eylemı dırkı manevı tazmınatı gerektırmeîctedır (FSEK 57) Ayrıca yapıtın ışlenerek bu tunluğunun bozulması durumunda, top lattırıîarak gereklı değışıklık ve duzelt melerın yapdarak ozgun duruma getır tdmesı (FSEK 67/1) de olanaklıdır Turk'e Doğru'ya egemen olan yazın sal bılımsel, guzelduyusal ozgunlukler davalı kurumun ızınsız baskıda gerçek leştırdığı bır dızı bıçımsel, anlamsal, ım gesel mudahalelerle bozulmuştur Ata turk Kultur Merkezı bu mudahalelerle zamanın gerısınde kalan gunumuzun gereksınımlerıne yanıt vermeyen, top lumsal gelışım surecımızde bır evre ola rak mazıye gomduğumuz romantık, duygusal ulusçuluk anlayışını Turk'e Doğru ıle cdalayıp dırıltmeye çalışmıştır Bu kuşkusuz dızgelı bır duşuncenın ek da "sosyallığınızın" sozcuğu de değıştı rdmıştır Boylece Osmanlıca bır sozcuk sadeleştırme adı altında Fransızca bır sozcukle ver değıştırmıştır Bu bırıncı yanlıştır Ikıncı yanlış bu sadeleştırme ış lemtnı yapan uzmanınf') kokbdım ve an lambdım bdgısınden yoksun bır bıçım de Baltacıoğlu'nun "toplum bdımseî go ruşunuz" anlammda kullandığı "ıçtıma ıyatınu" sozcuğunu, "sosyallığınızın" dı ye karşdaşması çok onemlı bır anlam kaymasma neden olmuştur Sayfa altla rında verden açıklamalar da yukanda be lırtılen yanlışlık ve eksıklerı taşımaktadır Açıklamalar, alan terımı ozellığı goz ardı edderek verddığınden korkunç yan hşlar yapdmıştır C"irpıcı bır ornek Turk'e Doğru'nun davalı kurumca 1998 ydı basıkısının Mehmet Ağa başhklı bo lumunde, 302 sayfada yer alan "O za man mımar, kubbelerı hafıfletmeyı aklı na bde getırmedı, bu muazzam nısrf ku relerı taşıtmak ıçın ıçerden demır payan dalar vurdu " tumcesınde geçen "nısıf kurelen" ıle ılgılı açıklama aynen şoyle dır "Ekvatorun bır tarafı " Ne dgısı var? Aynı zamanda coğrafya, matematdc ve mımarld< terımı olan nısıf kure, coğraf yada kuzey ve guney yarım kurelen, ma temaktdcte yarım kureyı, mımarıde kub beyı ıfade eder Buradakı anlamı yapı kubbesıdır Atatürk Kultur Merkezı'nın ozelde Turk'e Doğru'ya, genelde Ismayd Hak kı Baltacıoğlu'nun yazımsal ve bılımsel kışdığıne yonelttığı saldırıyı onlemek ıçın yargıya başvurduk Sınırlı olanaklarımız la ıkı ydı aşkın bır sure hukuk ve onur mucadelesı verddc Sonuçta Ankara As lıye Uçuncu Tıcaret Mahkemesı (8) "Atatürk Kultur Merkezı'nın malı ve manevı haklarımıza yaptığı tecavuzun kaldırılmasına, 1 125 000 000, TL maddı, 300 000 000, TL manevı tazmı nata yasal faızlerını de eklenerek bıze odenmesıne, dava konusu 1998 ydı ba sımı Turk'e Doğru adlı yapıtın kurumun depo ve satış noktalarında bulunan mev cutlarının toplattırdmasına, dava ddek çesı ve eklerınde belırtden değışıklıkle rın FSEK 67/4 uyarınca duzeltderek, eserın eskı halıne getırılmesine " huk mettı Yuce yargı bu kararıyla, dıkkatlerı cumhurıyete kanat germış bır bdım ada mının parçalanan duşunsel tutarldığına saptırüan yazınsal soylemıne çekmış ve çığnenen onurun sınırlı olçude de olsa onarmıştır H (1) 1 baskı Istanbul 1942 2 baskı Ank ı ra 1972 3 baskı Ankara 1994 4 baskı An kara 1998 Bu ya?ının konusurııı oluştur.ın Atatürk Kultur Merkezı'nte ger^ekleştılen ızınsız baskı (2) Yenı Adam (1934 1978), Baltacıogh lu'nun oncelerı haftalık daha sonra aylık ola rak çıkardığı duşun yazını ve sanat gazetesı dır Bu dergının yasamı ve etkınlıklerı ılgılı olarak şu yapıtlara ba^vurulabılır A) Balta cıoğkı, Ismayıl Hakkı Hayatım DunyıYa yıncılık lstanbul 1998 B) Baltacıoğlu luna Yenı Adam Cjiınlerı Yapı Kredı Yayınlan Is tanbul 1998 ( ) Baltacıoğlu, Tıına Altunua de Koşku nun Oykusu lstanbul 2000 (3) Baltacıoğlu nun 1919 1922 yılları ara sında ga/etelerde yayımlanmıs yazılarından derlecfığı Kalbın Cıozu 1922 cle yayımlandı Ikıncı baskısı 1942 de yapıldı (4) Baltacıoğlu Ismayıl Hakkı, Kıtaplar Arasında, Bır Tenkıde Cevap, Ulku, yenı se rı Sayı34 16Şubatl943 sayta21 (5) Baltacıoğlu Ismavıl Hakkı Turk'e Doğru, ts Bankası Kultur Yayınlara, Ankara 1972 2 bası sayfa 15 (6) A g e Onsoz, sayfa 11 (7) A g e , Onsoz, sayfa 11 (8) Ankara Aslıye Uçuncu Tıcaret mahke mesı Y 2000/57 K 2001/241 01 03 2001 gunlu kararı Yargıtay 11 Hukuk Daıresı P 2001/4951 K 2001/7904, 15 102001 gunlu onaına ılamı Davalı kurumun karar duzelt me ıstemının reddıne ılışkın Yargıtay 11 Hu kuk Daıresı nın 2002/1222, K 2002/2248, 12 03 2002 gunlu red ılamı [email protected] CUMHURIYET KİTAP SAYI 661