Katalog

Cumhurivet Doncml Resim Eğitimi Sanat eğitimcisi, ressam ve yazar Serap Etike'nin, sanat eğitimi tarihinin önemli bir kesitini aydınlatan "Cumhuriyet Dönemi Resim Eğitimi (19231950)" adlı kitabı; bilgilenmenin, bilgileri yerine oturtmanın, geleceğe donanımlı bir bakış kazanmanın coşkusuyla okunuyor. Dr. YILDIZ KURTULUŞ umhuriyet Dönerri Resim Egitimi (19231950)", Serap V ^ Etike'nin 1991'de Ankara Üniversitesi Sosval Bilimler Enstitüsü Eğitim Programları ve Oğretım (Güzel Sanatlar Eğitimi) Anabilim Dalı'nda yaptığı doktora tezinden kaynaklanıyor. Bilimsel bir eğitim tarihi çaJışması ile karşılaşıyoruz. Ülkemizde eğitim tarihi çalışmalarının oldukça uzun bir geçmisi var. Ancak eğitim tarihi ile sanat eğitbilimi arasında, disiplinlerarası bir bölüm sayüabilecek olan sanat eğitimi tarihi daha genç bir bilim dalıdır. Yirminci yüzyıhn başından bu yana sanat eğitimi, genel olarak sanatın tüm alanlarını ve biçimlerini içine alan yaratıcı sanatsal eğitim olarak anlaşdmaktadır. Yetişmekte olan insanın yaratıcı sanatsal eğitimini, gelisim içinde bulunan bir dizge olarak ele alan bilim dalı ise sanat eğitbilimidir (sanat pedagojisi). Sanat eğitbilimi kuramsal, yöntemsel ve tarihsel boyutlan göz önüne alınarak üç ana bölüme ayrümaktadır. Sanat eğitimi kuramları ve sanat eğitimi yöntem biliminin yanında, sanat eğitimi tarihi de yer almaktadır (Inci San, Sanat Eğitimi Kuramları, Tan Yayınları, 1983). kurulmuş olan Gazi Eğitim Enstitüsü Resimlş Bölümü'nün (GEERİB) 19411944, 1946, 1947 programlan ve 1930, 1938,1949 ortaokul programlarında resim dersleri değerlendiriliyor. Etike, araştırmayı yedi bölümde toplamış. Giriş ve sonuç böfümlerinin dışındaki ner ana bölümün sonunda kısa değerlendirmelere yer verilmiş olması konunun izlenmesini kolaylaştırıyor. Kuskusuz bunda Etike'nin kullandığı an dilin de payı var. Etike'nin sanat eğitimine bakışında yaratıcılık kavramına vurgu yapılmış. Çünkü o, sanat eğitiminin önemini insanın yaşamı boyunca geliştirdiği bir yeti olarak yaratıcılık öğesinde görüyor (s. 26). Yaratıcılık, çağdaş insanda aranan özelliklerin en önemlisidir. Sanat eğitiminin amacına ulaşması için temel ilkenin çok iyi belirlenmesi gerekir. Bu da taklit etme ueğil, yaratma ilkesidir (s. 31). Sanat eğitiminin yaratıcılık eğitimi kapsamında ele alınışı endüstri devrimi Avrupa'sında ortaya çıkmıştır. Sanatın özündelci yaratıcılık ve özgürlüköğesi, makineleş me ile gelen tekdüzeliliğe çözüm olarak görülür. Bu gerekçelerle sanat eğitimi 19. yüzyıhn sonlarından başlayarak gittikçe artan bir gereklilikle yaşama girer (s. 30). Etike resim cğitimine, sanat eğitimi için kendine özgu yapısı ve olanakları olan bir tür olarak yakfaşıyor. Ancak resmi diğer sanatlardan üstün görmedığini de açıidıyor. Duygu ve düşüncelerin biçim ve renlderle anlatıldığı ya da soyutun somuta dönüştürüldüğü bir anlatını yolu olarak tanımlanan resmin, isteyen herkesçe yapılabilir olmasının önemini vurguluyor (s. 32). Resim eğitimi yoluyla çocukta yaratıcılık, yapıcı ve estetik kişilikgeliştirilmesi çağdaş bir yaklaşımdır. "Oğrenme süreçlerinin en iyi biçimde düzenlenip örgütlendiği ve yönlendirildiği bu yaratıcı etkinlikler sürecınin sonunda, katılanlar dolaysız olarak yaijadıklarının ve denediklerinin birer yaratıcı anlatıma kavuştuğunu, 'kendini ifade' ve 'kendini gerçeklestirme' olgularının gerçekleştiğini görürler" (înci San, Sanat Eğitimi Kuramları, Tan Yayınları, Ankara, 1983). Böylece, bir disiplin alanı olarak sanat eğitimi çağdaş ve yetkin bir kişilik geliştirme aracı olmaktadır (s. 34). Resim dersi Cumhuriyet öncesi, okullarda acınacak durumdaiki derslerden biridir (IsmaU Hakkı Tonguç, ResimElişleri ve Sanat Terbiyesi, Devlet Matbaası, lstanbul, 1932). Ancak Cumhuriyet'le birlikte gereksinilen yeni tip insanın eğitimi başljca hedef olmuş ve böylece sanat eğitimine önemli bir işlev yüklenmiştir. Kitapta, Cumhuriyet'in kuruluşundaki yenilikçi eğitim anlayışı Atatürk'ün timcisi olarak yetiştirilmek üzere Almanya'ya gönderilir ve dönüşlerinde bölümün kuruluşunda görevlendirilirler (s. 107). 19321933 öğretim yılında Gazi Orta Muallim Mektebi ve Terbiye Enstitüsü'nde Resimlş Şubesi açılır (s. 112). Böylece ilk kez resim öğretmeni yetiştiren bir eğitim kurumu ortaya çıkmıştır. 19321935 döneminde lsmail Hakkı Tonguç bölüm başkanıdır. îlk programın hazırlanmasında Tonguç'un Elişleri Rehberi'nden yararlanılır. Yeni öğretim yönteminin en önemli özelliği, dersi işle öğretmektir. ilk programın temclde dayalı olduğu düşünce resim dersinin belleği ve anlatım yeteneğini eğitme, ımge gücünü uyarma, teknik beceri sağlama özellikleri ile genel eğitim içinde önemli bir araç olduğudur. Amaç çağdaş ölçülerde yapıcı ve yaratıcı sanat eğitimcileri yetiştirmektir (s. 115116). GEERİB, kuruluşundan 1950 yılına dek beş kez program değişikliği geçirir. Bu programlar, ilkesel olarak Dİrbirinden çok farklı değildir (Hidayet Telli, "GEE Resim Iş Bölümü Programı", Yeni Ortaöğretim Dergisi, 4 Aralık 1964). Etike, incelediği programlardaki dersleri beş grupta toplayarak ağırhklannı dabulur(s. 117). RlB'de, zaman zaman resim ve iş bileşenlerinden birinin diğerinin önüne geçtiği olmuşsa da, 1950'ye değin programlara egemen olan anlayış iş eğitimidir (s. 122). Okokul ve ortaokul programlarında da bu anlayışın etkili olduğu görülmektedir. Kitapta 1930,1938 ve 1949 Ortaokul Programları amac, içerik, öğretim yöntemi ve değerlenairme açısından ayrıntüı olarak incelenmiş. 1938 Programı'nda resim dersinin yalın ve yuzeysel olmasına karşın giderek gelişkin bir düzeye ulaştığı bulgulanıyor. 1938'de hedefler belirlenmiş, bilişsel, duyuşsal ve psikomotor davranış kazandırma amacı programına girmiştir. 1949 Programı'nın ise çağdaş program anlayışına uygun olduğu görülüyor (s. 133). Kitapta 1947 yılında açılan Resim Semineri, GEERİB Öğrenci SergÜeri, Cemal Bingöl'ün başarılı öğretmenlik yaşantısı ve Doğan Kardeş Dergisi Çocuk Resimleri Yarışması da incelenen konular arasında yer alıyor. Serap Etike, Cumhuriyetin başlangıandan 1950'ye kadar olan dönemi inceliyor YaratttH* eğftiml cemalBlngölün ResimNedlr.Nasıl Yapılır. Nasıl OOrenlllr1 adlı kltabından alınmiî bir öfirencl rasml. Tarih, diğer alanlarda olduğu gibi eğitim bilimleri için de geçmişi anlatması bakımından önemli. Yeni gelişmeler, ancak geçmişin bilinebildiği kosullarda bilinçli olarak gerçekleştirilebilir. Bu saptama, sanat eğitimi tarihini oluşturan belgelerin bir sistem içinde düzenlenmesi ve geçmişe ilişkin yeni bilgilere ulaşılması gereğini ortaya koyuyor. Etike, Türkiye de sanat eğitimi tarihinin önemli bir kesitini araştırarak geleceğe bilinçle bakmamızı sağlıyor. Sanat eğitimi taffll getocağe iffttutuyor Restaı eğttM Her bilimsel çalışmanın bir sınırlılığı vardır. Etike'nin çalışmasının temel sınırlılığını, resim eğitimi konusu oluşturuyor. Araştııma verilerinin toplanmasında; yazışma, görüşme ve belge tarama teknikleri kullanılmış. Önce, Turkiye'de resim eğitiminde etkili olan kurum ve kisiler inceleniyor. Resim eğitiminde etkili olan ilk kurumlar olarak askeri okullar, tstanbul Erkek Oğretmen Okulu, Güzel Sanatlar Akademisi ele alınıyor. Kişiler ise, Atatürk, Ismail Hakkı Baltacıoğlu, Mustafa Necati ve Ismail Hakkı Tonguç başlıklan altında inceleniyor. Sanat eğitimimizin şekillenmesinde etkilenilen yabancı eğitimcilerden Dewey, Frey ve Stiehler'e yer veriliyor. Böylece sanat eğitiminin tarihsel gelişim süreci incelendikten sonra ortaokullarda sanat eğitiminin ve resim öğretmeni yetiştirmenin incelenen dönem için başlangıcına ve gelişimine geçiliyor. 1932 yılında SAYFA 14 Sanat eğfflmltarlhlne blHmsBİ bir yaktaşım düşünceleriyle genis olarak açıklanmaktadır. Atatürk döneminde eğitimde, sanatta ve sanat eğitiminde önemli yenilikler gerçekleştirilmiştir (s. 56). Atatürk, eğitimle ilgili düşüncelerinde bilimi temel almaktadır (s. 50). Düşüncede, duyguda, anlayışta özgür kuşakların yetişmesi ile Cumhuriyet sonsuza dek yaşayabilecektir. Bu anlamda yaratıcılığa ve buluşa dayalı olan sanat eğitimi önem kazanmaktadır (s. 52). Etike, resim eğitiminde etkili olan kişiler arasında genç Cumhuriyet'in Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati'ye; Köy Enstitülerinin kurucusu, tlköğretim Genel Müdürü ve sanat eğitimcisi lsmail Hakkı Tonguç'a da yer vermektedir. Bu arada îsmail Hakkı Baltacıoğlu'nun resim eğitimindeki etkilerine ayrılan bölüm başlı basına bir inceleme değerinde görülmekteuir. Eğitim siyasalarının belirlenmesinde etkili olan yabancı eğitimcilerin görüşleri de çalışmanın önemli bir böTümünü oluşturmakta ve inceleme alanını genişletmektedir. Türkive'de resim eğitimi ile ilgili ciddi çabalar 1926'da başlamış, okullarda resim ve elişleri derslerine önem verilmiş, resim öğretmenlerinin nasıl yetiştirileceği tartışılmıştır (s. 105). Resim öğretmeni yetiştiren iki önerrdi eğitim kurumu Güzel Sanatlar Akademisi ile Gazi Eğitim Enstitüsü'dür. Daha sonra lsmail Hakkı Tonguç'un kurucusu olduğu GEERlB modeli benimsenecektir. Kitapta bu kurumlar incelenmekte, Gazi Eğitim Enstitüsü Resimîş Bölümü'ne geniş olarak değinilmektedir. Ortaokııliartta reshn dertleri Resim eğttmıinde etklfl olan Mşller Gazi Orta Muallim Mektebı (Gazi Eğitim Enstitüsü) binasında en çağdaş nitelikte resim ve iş atölyeleri kurulur (s. 104). 1928 yılında Hayrullah Örs, Malik Aksel, Şinasi Barutçu, lsmail Hakkı Uludağ ve Mehmet Ali Atademir sanat eği Gad EğMm Enstltüsü Reshnlş Böiümü'nünkuruluşu GEERlB mezunları, 19351936öğretim yılmdan başlayarak tüm yurt düzeyinde görev yapmışlardır. GEERlB'de yetisen öğretmenler yapıcı, yaratıcı, üretici kuşaklar yetiştirmesinde, sanat sevgisi ile sanat kültürünün geliştirmesinde etkili olmuşlardır (s. 237). Geçmişteki resimiş öğretmeni yetiştirme modelinın değerlendirilmesı için GEERİB kökenli kırk kişinin yanıtladığı elli soruyla kendilerinin ortaokul öğretmenlik yaşantıları, resim öğretmenine ilişkin görüşleri, GEERlB'deki öğrencilik yaşantılı ele alınmaktadır. Ankete katılanlar 19351966 yılları arasındaki uygulamanın tanıklarıdırlar. Anketle pek çok aydınlatıcı bulguya ulaşılmıştır. Bulgulann yalnızca GEERlB'de program uygulamaları, kullanılan öğretim yöntemleri ve öğrenme ortamına ilişkin olanları bile gönümüzdeki sanat eğitimcisi yetistirme arayışlarına katb getirecek niteliktedir. incelenen dönemde GEERlB'de sanat eğitimi anlayışi; ussal ve duygusal bileşenlerin dengelenmesi yönündedir.' CUMHURİYET KİTAP SAYI 579 Gad EğttJm Enttİnisü Reslmlş Bölü mü'nde yettşantePln öğretmenlik ve öğpenclHk yaşantrian