Katalog

Angela Livingstone, Lou Salome'nin yaşamını ve yapıtlannı yazdı âhi Dâhilerin âsık olduâu kadın Irvvin Yalom "Nietzsche Ağladığında" adlı kitabında bütün erkekleri bir bakışıyla dize getiren bir Salome'den bahseder. Bu Salome şimdi Angela Livingstone'un kitabıyla ete kemiğe bürünüyor. Bu ilginç kişilikle tanışmak için iyi bir fırsat Livingstone'un kitabı. SEMRA KUNT AKBAŞ rtık bir "kült" romana dönüşen Nietzsche Ağladığında'daki erkeklerin basını döndürcn, bazen birkaç erkekle birlikte plan, çekici, özgür kadın Lou Salome kimdir? Baş döndürücü bir hayat yaşayan, hayau modern Avrupa kültür tarihinin bir özeti sayılabilecek Lou Salome'yi sanatçı ve düşünür erkekler için bu denli cazip kılan nedir? Paul Ree ile Nietzsche'yi bir at arabasına koşan, arabanın üzerinde kırbaçla poz veren, asla cinsellikle tamamlanmayan; ama kırk yıl süren bir evlüik yapan, yaşamı boyunca kendini bütün dunyayla birlik içinde duyumsayan ve evrensel birliğin coşkusuyla yaşayan Salome nasıl bir yazarcur? Nietzsche, onun, felsefesinin "vârisi" olduğuna inandı. Rilke, yüzü aşkın şiirini onun için yazdı. Freud, onun psikanaliz çalışmasına katılmasını bir onur" olarak aeğerlendirdi... Bu kitap, zekâsı ve güzelliğiyle, karsısına cıkan kadın erkek herkes üzerinde nereaeyse büyülü bir etki yaratan gizemli Salome'nin nayatına doğru bir yolculuğa çağınyor; kadın, yazar ve düşünür duraklanndan geçcrck... önemlidir. nan Ree, duygulanyla kuramlarını birleştirememişti' ve Lou'ya evlcnme teklifinde bulundu. Lou bu teklifi kesin bir biçimde reddedip Ree'yi cinseilik içermeyen bir dostluğa ikna etti. Hâlâ Gillot iliij kisinin düş kırıklığını yaşayan Lou'nun amacı, küçük bir aydın topluluğu oluşturmaktı. Geleneklere karşı çıkmaktan büyük zevk alan Lou önce Ree ile ikisinin aynı evi paylaşacağı bir plan yaptı. Daha sonra Nietzsche'yi de içine alan bir üçlü yaşama modeli tasarlandı. Üçü birlikte konferanslara katılacak, tartışacak ve yazacaklardı. Her iki planda da vurgulanan, plana dahil olan herkesin eşit olmasıydı. Lou, Gillot'nun zarar verdiği "ağabeylerle dolu dünya" hayalini Ree ve Nietzsche ile gerçekleştirmeyi umuyordu. Lou von Salome, Meysenbug ve Ree'nin yoğun girişimleri (Nıetzsche'ye, onun "felsefi düşünceleri, Nietzsche'ninkilerle aynı düzeye ulaşmış, dikkate değer birkız" olduğunu söylüyorlardı) sonucu, Nisan 1882 de Nietzsche ile tanıştı. Lou'nun kayıtlanna göre, bu karşılaşmada Nietzsche'nin söylediği ilk şey, "Hangi yıldızlardan düşüp de Durada bir araya geldik?" oldu. Çünkü Nietzsche Lou da, "felsefi yalnızlığından kurtulmak, zekânın doruğundaki buz gibi ve elektrikli erkeksi havayı solumaktan vazgeçmek ve diğer insanlann arasında yaşamaya çalışmak" arzusunun gerçekleşme olanağını görmüştü. O sırada Şen Bilim'i yeni bitirmiş, kendini yeni değerlerin habercisi, kâhin ve şarkıcı olarak kabul etmeye başlıyordu. Roma'da geçirdıkleri birkaç günde Nietzsche Lou'ya âşık oldu ve yaşamında ikinci kez yanlış bir aracı dan, Ree'den, Lou'ya eylenme teklifini iletmesini istedi. Ix)u, Nietzsche'nin teklifini de onun yeterince geçerli bulacağı bir neden öne sürerek reddetti. Ama bu, ilişkiyi etkilemedi, çünkü Lou'nun zekâsı ve "özgür ruhluluğu" onun umudunu canlandırmıştı: Nietzsche, felsefesinin "vârisi"ni bulduğuna inanıyordu. Nietzsche ile Lou arasındaki ilişki sonraki aylar boyunca oldukça çalkantılı oldu. Bunda, Nietzsche'nin Lou'yla arası hiçbir zaman iyi olmayan kız kardeşi Elizabeth FörsterNietzsche'nin payı büyüktü. Lou ile ilişkisi bittikten sonra bile Nietzsche, ona zaman zaman büyük bir hayranlık ("Tüm tanıdıklanm arasııula en değerli ve önemli olan Fraulein Salome'ydi. Ancak onu tanıdıktan sonra Zerdüşt üm için olgunlaştım"), zaman zaman da, kardeşinin etkisiyle, büyük nefret ("Lou benim için en itici ve nefret uvandıran insan özelliklerini kendinde topfuyor") duydu. Lou psikolojik karşılaştırmalar yapma konusunda bir uzmandı (Bu uzmanhğı daha sonralan psikanaliz çalışmalarında başanyla kullandı) ve yaptığı ilk karşılaştırmalar Nietzsche ile Ree arasındaydı. O Nietzsche'yi "daha zengin ve daha derin" bir kişilik olarak görüyordu ve daha sonra Ree'yi ona yeğlemesinin nedeni, büyük olasıiıkla, "Nietzsche'nin Lou'ya onun gelişime olanak vermeyecek kadar benzemesi ve üzerinde büyük bir yetki sahibi olması"ydı. Bir kez daha, boyun eğmek, özgürlukten vazgeçmek anlamına geliyor du. Lou von Salome, Paul Ree ve I'riedrich Nietzsche arasındaki ilişkiye dair en ilinç belgelerden biri, üçünün 1882'de .ucerne'de bir fotoğraf stüdyosunda çektirdikleri fotoğraftır. Lou bir at arabasinın üzerinde diz cökmüştür, elinde çiçeklerle süslü bir kırbaç vardır, iki crkek de kurdelelerle arabaya koşulmuşlardır. Bu fotoğraf, Lou von Salome'nin erkekler, hem de zeki erkekler üzerindeki etkisi hakkında önemli ipuçları verir. Lou, Nietzsche ile aynldıktan sonra üç yıl Ree ile aynı evde yaşadı. Ikisi, Berlin'deki evlennde dönemin ünlü aydınlarını ağırladılar. Ancak 1885 yılında Ree tıp •" KİTAP SAYI 5 7 6 MttnclM V8 yridudaıı duşmek A Ozellikle Rus şiiri ve Alman edebiyatı üzerine çalişmalanyla ranınan yazar Angela Livingstone, yaşamı son derece hareketli geçen ve çok yönlü bir kişiliği olan Lou AndreasSalome'nin yaşamını kaleme almadan önce geniş bir araştırma yapmıştır. Bu araştırma kapsamında yazılı kaynakların yanı sıra, Salome'nin kendi yapıtlanndan ve yaşamının son döneminde dost olduğu Ernst Pfeiffer'ın elindeki belgelerden ve anlatımlanndan yararlanarak sağlıklı bilgilere ulaşmıştır. Salome'nin yaşamı hakkındaki başka yapıtlann yazarlarının aksine, onu doğru zamanda, doğru yerde ve doğru kişilerin yanında veya gölgesinde olan bir "deha toplayıcısı' olarak değil, kendi başına bir sanatçı olarak değerlendirmiştir. Lou AndreasSalome'nin yaşamındaki tanınmıs ya da sıradan kişileri ve önemli ve sıradan olaylan, ona etkileri ve ondan etkilenişleri bakımından ele almıştır. Böylesi zengin bir malzemeyle sansasyonel bir yapıt oluşturma olanağı varken bu tuzağa düşmemiştir. Salome: Yaşamı ve Yapıtları, bağımsız bir insan, yazar ve düşünür olarak Lou AndreasSalome'nin kitabıdır. Lou von Salome, Şubat 1861'de, Impalatorluk Rusyası'nın başkenti Petersburg'da doğdu. Babası Çarlık Rusyası'nda önemli görevlerde Dulunmuş ve yıiksek sosyeteye girmeyi başarmış bir Almandı. Lou altı çocuğun en kuçüğu ve ailenin tek kızıydı. Ağabeylerinden ikisi küçük yaşta ölmüş, olan Lou'nun yaşayan ağabeylerıyle arasi iyiydi ve hep iyi kaldı. Ağabeyleriyle ilişkisı ona yaşamının ilerki devrelerinde "yaşça kendinden büyük erkekler arasında, onlardan biri olma" güvenıni kazandırmış olması bakımından SAYFA 10 Ytaar, düsünür ve ÖIŞÜP kadn onrakSatonM Lou von Salome'nin çocukluk dönemine ilişkin bir diğer önemli nokta da hayalciliğidir. Lou'nun küçükken en fazla zevk aldığı şeylerden biri, sokaklarda gezerken ya da evlerin pencerelerinden içeri bakıp, Lou AndreasSalomö. arkasında bir de anı kitabı bırakmıstır. Dönüp Bakgördüğü yüzlere ü O , son üc kltabının en uzunudur ve Lou'nun tum yasamına ıstk tutar. öyküler uydurmaktı. Hayalleriyle yüzlere yeni yaşamlar örüşümleri hakkında dersler veren Gillot'yla yordu. Lou nun "gerçek dışının gerçekLou arasında büyük bir duygu yoğunluliğiyle bu kadar çok meşgui olması nın ğu vardı. Lou yıÛar sonra yazdığı anı kidaha sonra, aşk, dini inanç ve sanat haktabı Dönüp Bakağımda da buna bir "aşk kındaki kuramsallaştırmalarına ve psikailişkisi" diyecekti. Ancak kendi tarafında naliz çalışmalanna yansıması çok önemli asla cinseilik düşüncesi olmayan Lou, olacaktı. Gillot'nun cinsel tutkusunu hoş karşilamadı ve bu ilişkide "ikinci defa Tannyı yiSalome'nin çocukluk ydlanndan yetiştirme şoku"nu yaşadı. O kendi sevgisinin kin yaşamına taşıdığı en önemli örge Tanbir erkeğin ötesinde ve ondan dana bünyla ilgUiydi. Kendisi de çeşitli yapıtlayük bir şeye yönelik olduğunu söylüyornnda c.n eski anım Tannyla tanışmamdu. Gillot'ya boyun eğerse bir daha asla dır" diyordu. Onun Tannsı, yalnız ona özgürolamayacağını düşünüyordu. "Arözel, "görünmeyen bir büyükbaba gibi, zu ne kadar güçlü olursa, boyun eğme de cepleri tıka basa dolu" bir Tannydı. Ano kadar güçlü olurdu." cak yine küçük yaşta yaşadıği bir olayla "inançsızlık kalbime bir yıldınm gibi düşLou bu ilişkiden sonra yaşamında aşk tü". Lou'ya göre bunun iyi bir sonucu, sayfasını sonsuza kadar kapattığına inan"inanç duygusunun çok küçük yaşta yadı. Ruth adlı romanında anlattığı Gillot şandığı için, inanılan şeyden daiha uzun ilişkisi aynca onu Rusya'dan kesin olarak ömürlü olup sonsuza dek çocuksu ve ye"uzaklaştırdı" ve Lou 1879 Mayısı'nda ri doldurulamaz olarak kalması" ydı. Lou, annesiyle birlikte Avrupa'ya gitti. Tann ve din duygusu ile ilgili bu düşünÖnce.Zürih'e giden Lou burada aralacelerini, 1891 8 yüları arasında yazdığı on nnda "Olüm Yakanşı", "Acıya" ve "Yabir uzun makalede kuramsallaşnrdı. Bunşam İlahisi"nin de olduğu ilk şiirlerini lar içinde en önemli üçü, "Dinde Geryazdı. "Yaşam llahisi" daha sonra Niçekçilik", "Hamack ve Havari Inancı" ve etzsche'nin çok etkilenerek bcstelcyece"Yanudi Isa"ydı. "Dinde Gerçekçilik", ği şiirdi. Lou'nun Tannyla ilgili temel rikirlerinı Hayıh bir zorunluluk marak ortaya koyduğu ilk çalışmasıydı ve insan yafamak yapımı Tann ve Tann yapımı insan kavramlannı açıkbyordu. "Harnack ve HaLou'nun Zürih'ten sonra Avrupa'daki vari Inancı", cesur ve tannsız yaşamayi ikinci durağı îtalya oldu. Roma'aa Saloövmesi ve böyle bir yaşam süren az sayıme'ler gibi Huguenot soyundan bir Alda insanla diğerlerini birbirinden ayırmaman olan Malwida von Meysenbug'un sı bakımından Nietzsche'nin etkisini soevinde düzenlediği aydın toplantılarına mut biçimde gösteriyordu. îsa'nın, inançkanlmaya başladı ve Paul Ree ile de bu sızlığın dehalan arasında olduğunu ileri toplanülardan birinde tanıstı. Salome, yasüren "Yahudi Isa" ise, Rilke'nin kendi şamı boyunca kendisini bir "zorunltı"îsa Görüntüleri" şiir dizisine yakın bulluk"un yönettiğini söylemiştir. "Hedefler duğu makaleydi. Rılke makaleyi okudukbenim ıçın asla birer seçim olmadı ve seçtan sonra Lou'yla ilişkisinin tamamına me duygusunu gerçekten hiç tanımadını, damgasını vuracak hayranlıkla ona ilk ama içimde doğal kuvvetlerin zorunlu işmektubunu yazmıştı. Bu mektupla başlaleyişine çok benzeyen bir şey buldum" diyan tanışıkltk, önce aşk ilişkisi, daha sonyen ve her zaman "beyinler" arayan Lou, ra dostluk düzeyinde 1897'den Rilke'nin istediği insanları görür görmez "tanıyoröldüğü yıl olan 1927'ye kadar otuz yıl südu". Peder Gillot'nun ardından Ree'yi recekti. de, daha sonra Nietzsche'yi, Andreas'ı, Rilke'yi ve Freud'u tanıyacağı gibi, görSalome'nin kendinden büyük erkeklerdüğü anda tanıdı. O sırada 32 yaşında le ilişkı kurma örüntüsündeki ilk ve yaşaolan Paul Ree, kendini ahlâk felsefesine mının ilerki yıllanna etkisi bakımından adamış bir filozoftu. Lou ve Ree kısa süen önemli kişi Peder I lendrik Gıllot'ydu. rede dost oldular ve bu dostluk Ree'yi Lou von Salome, on yedi yaşındayken kiher zaman içinde olduğu hüzünlü ruh şiliğini ortaya koyduğu ilk belge olarak halinden bir sureliğine kurtardı. Ama ne kabul edilen nazik, ama cürctkâr bir mekyazık ki "insanın evlenip bu dünyaya yetupla Peder Gillot'nun özel öğrencisi olni insanlar getirmemesi gerektiğıne inadu. Ona dinin kökenleri, tarihi ve dönü Satomo Krbaçfekadn:8alonıe f CfeısslHğln poddi C U M H U R İ Y E T