Katalog

Bir tarihçl ve bir dönemin tarihi "Büyük değişimler ve dönüşümîerle dolu 89 yülık bir süreyi içermesine karşın Ismet tnönü'nün yaşamı ve dönemi hakkında yazılanların belirli dönem ve konularla sınırlı kaldığı ve henüz gerekli sayı ve düzeye ulaşmadığı bilinmektedir. Şerafettin Turan'ın incelemesi, onun yaşamını, dönemini ve kişiliğini bütün olarak kapsayan bir özellik taşımaktadır. Ama asıl önemlisi bilinen kaynaklardan ve kimi arşiv belgelerinden yararlanılması yanında tsmet Inönü'nün kendi arşivindeki belgelerin de sağlıklı bilgi ve değerlendirmelerın yapılmasına çalışılmasıdır..." diyor Kültür Bakanı Istcmıhan Talay kitabın başında. ZEKİ ARIKAN tof Dı Şuafettın luıan(Doğ 1927 tas 1925) çağdış I ıırk tarıhçılığı içinde seçkın bir yer tutmaktadır Froi luıan akacleıınk ılerleme yukselme sının hcı aşaınasında vudığıozgun eserler yanında daha pek çok arastırmaya ımza at mış, I ıırk tarıhınıeneskıdonemlerdengunumuze kadar uzanan ranhsel sureç ıçınde değerlendınp yorıımlayan bir ustalık, bir beeerı kazanmıştn ü t e yandan Prof Iuran, Turkıye'nın guneel sorunlarıyla ıl gılı değışık başlıklar altında yurt ıçınde ve yurt dışında pek çok toplantıya katılmış vc bunları genış kıtleler onundc rartışmış, yenıçozumleı uıetmıştıı 1951 yılında Anka ra Unıversıtesı Dıl velatıhCoğtafya 1 akııl tesı'nı bıtırcn Iuran, crtıbi vıl aynı yerde asıstan olarak goreve başlamış ve Kemalpa şa7ade U7enne yaptığı tezlc doktor unvanını almıştır Kemalpaşa?ade nın F atıh donemınıelealan VII defteı (ult) uzerıneya pılan bu <,alı^ıııa ıle bu buyuk üsmanlı bıl gınmın tarıhçı kımlığı gcrçek arılamda or taya konulmuştur Prof Furan, daha son ıa da aynı tarıhçının I vc II defterlerını (Osman ve Oıhan donemlerı) de bılımsel yontemlerle yayımlaımştır Doçentlık tezı olarak ele aldığı Kanunı'nın Oğlu Şeh/ade Raya7it Vak'ası kardeş kavgalarınm ardın dakı sosyal, ekonomık ve ıdarı yapıdakı bo zııklııklaıın geıçek nedenleıını ortava ko yan oldukça dıkkatc değeı bu çalışmadır Osmanlı k şkılatında \ Iassa Mııııaılaı ı baş lıklı çalışma da Prot I uraıı nın eskı deyım le pıofesoıluk rakdım ttvı olarak sıınul mııjtıu Piül I uıan ın daha pek çok çalışmala rı ıçınde bir kaçının daha onemınm belır tılmcsı guekn Iuıkıvc Italva îlı^kıltrı I Selçuklular'dan Bızans ın Sona Lnşıne (1990)basJığını r ışıvan vc bcs; cılt olarak ta saılanan kapsamlı aıaştıımanm bıııncı cıl dıçağdaş 1 uıktaııhçılıĞmıııeııdıkkdtecle ğer bıtcşmıkıındcıı bıııdıı Oıtaçağda Ânadolıı Sclçukluları vc Bcylıkkrı done mındf Dofu B ırı ekonomık vc tıcarı ılışkı leıı ıkı dııtıya aı.ısıııdakı k.uşılıklı kıılrurel etkıkşmı lstanbul ıın luhıne kadaı bu bı nncıcıltteekalınııuştıt 1 kvd ıngeçenyuz yılın sonlırın ıdoğrıı ya/dığıOrtaçağdaYakın Doğu lıc.ıret larıhı vegunumuzdeyapılan ataştıımalaı vanındı Pıof luran'ın cscrı seçkııı ycrım alıııış bulunmaktadıı llk basımı 1990 yılında yapılan ve daha sonra genışlctılcrck yenıden basılan Tuık Kultur laı ıhı nın de bu alanda yapılan oncmlı bir araştırma olarak bu Vuk bıı boşlugu dol duınıakladıı Pıol Iuran, Atatuık, Ataturkçu lıık I ıııkıye Cum huııvetı taııhl U7erı nc ya/dıklaııyla da ne kadar deıınkme sıne uzmanlaştığım kanıtlamış bıılunmaktadır Prof Iuran oncehkle Atatuık ıın I)uşunce Yapısım Lt kıkven ülaylar Duşuneeler, Kıtaplar (An kara, 1982) başlıklı çalışmasıyla Ataturk'un yetışıncsınde rol oynayan etmenler uztıın cledurmuştur lurkDevrım larıhı (Anka ra Bılgı 1991 1999) ana başlıgı altında ha zırlaehğı hcı bıı eıldı belırlı konu u/eımde yoğunlaşankapsamlıçalışmaMndaPıof Iu ran, ımparatorluğun çokuşunden 27 Mayıs 1960 ınrılalınc kadar Turkıye'nın cagda^ la^nıası gıbı cctın bıı sorunun (,0/ıımunc ıiçik tutnıaktadıı Sonyıllaıd» IuıkDcvrım Parıhı kıtap ve deısleıınde yaşanan kaıga ^aProf furan ıboylcbıı cbeıı kaleınc alıııa ya 7oı lamı^tır denu k her haldc yanlı^ degıl dır 1 locanm kcndı anlatımına gorc I uık bagımsı/lık savaşı, I urk Dcvrı nıl vc luıkıye C umhuııvetl ıe|imının C\A yandıgı csaslaı hakkında hcr tuılu aıa^tıı ma \c va\ınlarda bulunıııakla yukumlu kı lınan enstıtu (İnkılap larıhı I nstuusuZ A) cokpaıtıhsivas ıl yı^amageıjıktcnsonra ıi; fevemc/ olnıu^tuı \ ( ) k du/enını getıren 12 Lvlul vonctınıı ısc scv konusıı deısı vuk sek oğrcnımın hcr yılında zoıunlu yapnıa yı sorunun co/umundc yctcrlı sanmı^tı ()ysa belırlı kanunlaıı ıçeren dar bir muf ledat soııınlaıa vanıt vernıeyen yenı bul gulaıı yaıibitıııaktan uzak kıtaplaı ve toğu olayları degcrlendırmc yctibindcn yoksıın elemanlarla surdurııkn bu dcıskı, ulunı su7 tepkılere yol açmakta gecıkmedı so nıında dA suıesı vıne bir yıla ındınldı' (I D I I kıtap 11) Prof. Dr. Şerafettin Turan'dan "îsmet tnönüYaşamı, Dönemi, Kişiliği" Inönu. CHP Crup Yönetlm Kurulu toplantısından çıkanken 1963 bırımpaıatorlulîun^okussurecındeyetı^en ve (,agdaşlaıı gıbı Bu devlet nasıl kurtu luı •J' sorusunu soıup vanıtını aıayan genı, subaylardan bırı Buı,oku^suıecı vıkılışın acıları o ve onun gıbı nıcc ınsanımızı ı,ok er ken yaijta olgunlaştırmı^ vc gekceğın Tur kı\e ( umhuııvetı bu dentyımlı gcn<, yurt scveıkıın omıı/ları ustundc yukselmıştır Nıtekıııı 1906 Lylulunde Haıp Akademı sını bıtırcn Y/b İsmet nıeıkezı Ldırne'de bıılunınll Ordu cmrıne verılmı^tı 1907 yılında Bulgarıstan la Purkıyc arasındakı nır sınır tespıtı komısyonunaa gorev almış ve bu aı M\A bir ı,ok genc, subay gıbı o da tttılıat ve Jeıakkı ( emıyetı ne gırmıştı II Mcşrutıyct'ın ılanından henıen sonra pat lak vercn i\ Mart ayaklanmasinı bastıran I lareket ()rdıısu ıı,ındc o da vardı Resımlı Kıtap ın (10 leınmu/ 1325 23 Iemmu7 1909) kapak resmmde I laıeket Oıdıısıı Kuınanda I leyet ı Alıyebi ıçınde Mahnıut *jevket Paşa ve Enver'ın (Paşa) yanında o da yer almı^tı Yemen harekatından sonra onu Lnver Paşa nın karargahında goruyo ruz Inonu Lumhurıyet'ın 50 yıldonumun de yaptıgı konuijinada Lnver Paşa'nın or duyu gençleştırmck ı<,ın yaptığı tasfıye ha reketınden ovguyle so/ etmı^tır Gcrçekten Balkan Savaşında bir ıkı hafta ıçınde utanç verıcı bir yenılgıve uğrayarak enyen ordu, bu tashyeden sonra yenı bir dınami7m ka zandı Dort yıl suren Bınncı Dunya Sava şında ayakta durmayı basjardı ve ustelık Ça nakkale gıbı parlak bir zafere de ımza attı ts,te bu sava^ ıçınde 25 Kasım 191<Vda Palu cıvaıında ordugahta Mustafa Kemal ıle lsmet'ııı tanısııııası, geleceğın bu ıkı buyuk ınsanının yazgısınua onemlı bu rastlantı olarak gonılmektcdır Oyle kı Mustafa Ke mal onun sıcılıne "cıddı, faal, dus,uncesı ga yet a(,ık ve yuksek fıkırlf so7İennı ya7acaktır Bınncı TBMM'de Ldııne mılletvektlı, Garp Ccphesı komutanı, înonu Savaşlaıı nın galıbı, Lo/an kahramanı, baijbakan, cumhurbaşkanı olarak rurkıye'nın yazgısmda Ataturk'ten sonra gelen ıkıncı buyuk adamın yasamı donemı ve kışılığı Prof I u ran'ın bu buyuk eserındc ayrıntılı olarak bi7e ve O7ellıklc bugunku kuijaklara sunul maktadır Bu kapsamlı çalışmagcnı^ olarak aı^ıv belgelerıne, surelı yayınlara, anılara, înonu vc donemı uzeııne yapılan araştırma lara dayanmaktadır Kultur Bakanı Sayın M Istemıhan Talay, Prof Turan'ın tnonu araştırmalarına getırdığı katkıyı şoyle ozet P lemektedır (s VI) "Buyuk değişimler vc donuşumlerk do kı 89 yıflık bir sureyı içermesine karşın Is met Inonu'nun yaşamı ve donemı hakkın da yazılanların belırlı donenı ve konularla sı nırlı kaldığı ve henuz geteklı sayı ve duzeye ulaşmadığı bılınmektedır Şerafettin l u ran'ın incelemesi onun yaşamını, doncmını ve kışılığını butun olarak kapsayan bir o/el bk taşımaktadır Ama asıl onemlısı bılınen kaynaklardan ve kjnıı aışıv belgeleıınden yararlanılması yanında Ismet Inonu'nun kendı arşivindeki belgelerin de sağlıklı bıl gı ve değerlendırmelenn yapılmasına çalışıl masıdır Butun bunların otesınde yazarın ele al dığı donemm uzun sayılabılecek bu suresı nın dogrudan doğruya tanığı olmasının ge tırdığı yarar ve venmlerı de go7 onunde bu lundurmak gerekır Ancak burada bır yon tem sorunuyla karşı karşıya bulunuyoru/ Çunku Inonu'nun yaşamı ıle bu ulkenın ta nhı ımparatorluğun çokuşunden, Ismet Pa şa'nın olumune yanı 1971 yılına kadar ortuş tuğune, ıç ıçe gırdığıne gore tarıhçı nasıl bır yontem uygulayacaktır'' O7ellıkle "İsmet Inonu'nun 11 Kasım 1938'de başlayıp 14 Mayıs 1950 se<,ımlerı ertesınde 22 Mayısta sona crcn " 1 1 " yıl "6" ay " 11" gunluk(.unı hurbaşkanlığı donemı onu yaşam oykusu ıle devlet hayatının ıç ıçe oldıığu sureç de mektır Bu nedenle 1950'vı ızleyen yıllaı dakı tum ıç ve dış olayların ayı ıntılarına gır mek bır Inonu kıtabı yerıne 1 (. Tarıhı seı gılemek olacaktır" dıyen Prof Turan, daha çok onun kışılığını belırleyen, damgasını ta şıyan ve çok etkılı olduğu bellı başlı konu lar uzerınde duraıak bu seçını ve ayıklama yaparak ışkdığı konuların sınırlarını belır lemıştır Mıllı Mııcadeleden sonra baıışa esas olan Lo/an Konferansı yenı I ıırkı ye nın olduğu kadaı İsmet Paşa nın da ya şamında buvuk bır donum noktasıdıı () Mııdanya'da olduğıı gıbı Lo/an'da da yenı bır mcslcğın, dıploması meslefiının hakkını verebılen nır devlet adamı olduğunu kanıt lamıştır Onun o/ellıkle ıtılaf devletlenyle ta mamen eşıt koşullaı altında goruşmelerın yurutulmesı ve kapıtulasyonlaı konusunda kı kararlı tutumu, Mısak ı Mıllı u/crınde dı renmesı bu çetın savaşı ka/anmasında baş lıca etken olmuştur (s 44 63) llk Başbakan Sınırları uluslararası bır anlaşmayla kabul edılen ve yenı bu re)imc,( umhuııvet vone tımıne geçerı rurkıye'nın ılk başbakanı da tnonu'aur Bu hcr şeydcn oncc Ataturk un kendısıne duyduğu gııvtnın en buyuk gos tergesıdır Inonu kısa aralıklar dışında Ata turk doneınıııe damgasını vuıan b.ışb.ıkan olarak gorulmcktedıı Devrım alanında da en buyuk atılımların onun başbakanlık do nemıne rastlaması her halde rastlantı değıl dıı (llalıfelığın kaldırılması, Fevhıd ı Icd ıısat Kanunu Medenı Kanıın, Harf devrı ıııı gıbı) Yuıdıın dcmıı ağlaıla orulmesın dc, ckonomıdc dcvktçılık polıtıkasının be nımsenmesındc dc Inonu'nun hatırı sayılır bır rolu ve ağırlığının bulunduğunu ıınut mamakgerekır Nıtekım Prof luran'ın vııı guladığı gıbı " başlangıçta devletı kuran CHP'nın gudeceöı esuslar olarak saptanan 6 ılkenın anayasa nukumlerıne donuşturulduğu, devletın ıçte ve dışta gucıınu kanıtlayarak saygınlığa kavuştuğu, ıçte banş dışta barış sıyasası sonucunda Boğa/laı ve I Iatay gıbı onemlı dış sorunlarını çozup sınırları nın otcsındc dostluk ccmberlerı oluşturdu ğıı" (s 85) bır surecın başbakanıdır tnonu Dahası "o yıllarda koy kahvelerını bıle sus leyen afiş ve resımlerde Ataturk, Inonu, I ev zı Çakmak uçlusundeyer almış olması I ur kjye'nın bu uçlu taralından yonetılıp yon lendırıldığı yolundakı yaygın kanıyı yansıt maktaydı"(s 85) Prof luran, Inonu'nunbaşbakanlığıve bu bağlamda Atatuık donemının dığero/el lıklerı uzerınde onenıle durmakta ve ulusal bır ekonomı yaratma konusundakı çabalan da genış olçude tartışmaktadır (s 92 115) Bır yandan anayurt demır ağlarla orulur vc yabaneı kumpanvaların elınde bulunan de mıryolu ışletmeleıı hızla satın alınııken ote yandan da devletçılık ılkcsı bıı kalkınnıa modelı olarak kabul edılmış vc planlı bır sa nayıleşme gundeme gelmıştır Inonu'nun açıklamasına gore (s 103) 1 urkıye'de devlet çılık "kendılığınden doğdu" CILP'nın te CUMHURİYET KİTAP SAYI ResmlTarlh 1991 yılında <,ı/ılen bu tablo bugun de de ği!>rmdı Yınc "ıhdas" edılen kadrolar Ata turk kanjitı bırkadrola^nıanın unıversıtek rımı/de kok salmasına ortam hazırladı So/ dekcndıkıının bılını aciımıoklııklarını 11 rafsı/ davıanınak zoıunda kaldıldaıını ıleıı surcnkr,' Ataturksu/" bıı mkılaptaııhicgi tımı vermcnın kapılarını zorlamaktan (,c kınmıyotlaı ()ğrencılerıne yaptırdıkları MıJlı Mucadeleviekalan te/lerc Âtaturk ıın adını koyduımanıayı marıfet sa^ıyorlaı Boykcc kcndıkrmın "lesıııı laııhc' baglı olmadıklarını kanıtlamiij (') oluyorlar \ ıne Prof luran'ın vurguladıgınagoıc ' Dovıım laııhı derslerının bu kısırdon gusuııe ko^ut olaı ak devı ıın konulaı ının ge nellıklc ovguyc ya da yergıye dayanan duy gusallıkla ck alınnıası "ıcsmı taııh"tcıı ya na olanlar ya da olmayanlar dıvc bir ayrıına da vol açtı Boylece onemlı olanın res mı"lık ya da ona karçıtlık değıl, gerçeklerı salt belırlı bıı a<,ı yerme her yonuyle avdın latmaya (.alı^mak oldugu ıkıncı plana ıtıl mış oldu" l^te Prof Turan bu oylunılu ça liijinasında venı ve bagımsı? bir Tjırk dcv letının kuı ıılması ıçın gırışılen savaşımın ıv rıntılaıını ele abııaktadu I urk devrım t ın hı bıı butun olarak genii) bu kavnak^anın ışı^ında bu c ıltlerde üjlcnmcktedır Kitabın an.ı o/ellıkkrınden hın de, konuların Ata tıırk ıın olumıı ıle kesılmemış olması vc on dan sonrakı vapısal değışımlerın ve donu ^unıkıındc l'urk Devrım larıhı kapsamı na alınmı^ olmasıdır Bu balumdan luıkı ye nın ılerltme ve durmalarıyla <,agda^lık yolund.ı attıgı ıdıml ıı y ıkın /.ımana k ıdar ı/lenmı^tıı Bu gcııcl ı,cıı,cvcvı (,ızdıktciı soma so 7iı Prol Turan ın ımzasını ta^ıvan ba^ka bu buyuk (,alı$masına gctırmık ıstıyoru/ Bu da ismet Inonıı Yasamı Doncmı \c kı^ılı ğı uzetıne yazdığı olduk<,a kapsamlı bir kı taptır ve 600 sayfaya (591) yakındır Inonu SAYFA 30 611 J