Katalog

dülhamid, Ali Süavi, Ahmed Rıza, Kürt Mustafa, Midhat Paşa, Hüseyin Rahmi, Gorki, Dostoyevski, Âleksi Maksimiç. Bu isimler, Attilâ tlhan'ın 50'li yülarda bile hangi kültür daireleri içerisinde olduğunu ortaya koyması bakımından da önemlidir. Istanbul Ağrısı ve Ağustos Çıkmazı şiirlerinde Attilâ îlhan kendi ismiyle ve yaşadıklarıyla şiirin içerisinde yer almaktadır. Belâ Çiçeği kitabında "ben"in yaşadıklan çevresinde büyük şehirlerin sunduğu gerilım ve karanlıklarla yüklü yaşama tarzı daha da belirginleşmektedir. "Ben" geniş manasıyla şairin mendisidir. "Ben le aynı fonksiyonlan yüklenen Ömer Haybo ve Yolcu Abbas'ın dışında, Ben Sana Mecburum'dan itibaren karşılaştığımız Aysel, Leylâ, Doktor Sabiha ve lnge yi görmekteyiz. Zehra ve Suna Su artık yoktur. "Ben"in gerilimli dünyasını, yaşama tarzını ve aşk iklimini bu şahıslaıın dışında şiirlerinaen konusundan kaynaklanan şahıslarla Belâ Çiçeği şiirlerinde karşılaşmaktayız. "Ben"in yaşama tarzı farkklığından imkânsızlaşan aşkını temsil eden şahıslar Aysel ve Büyük Leylâ'dır. Aysel, birtutkusonucunda, Büyük Leylâ da izlenimler ve serüvenler sonucunda ortaya çıkmıştır. Ayrıca isminin baş harfleriyle tanıtılan "Nun Nun" da, "ben"in aşk dünyasına ait bir şahıstır. Ünlü bir sinema ve tiyatro oyuncusudur. Doktor Şandu, îkinci Cem, Küçük Sezar, Freud gibi şahıslar; "ben"in okuduğu kitapların ve gördüğü filmlerin şiirlere aksidir. Attilâ Ilhan'ın sinemaya, tarihe ve cinselliğe ilgisinin ortaya çıkrnasına hizmet ederler. Mahur Sevişmek'de karşılaşuğımız Yüzbaşı Ferid, hayalî bir kahramandır ve Attilâ îlhan'ın romanlannda da yar almaktadır. "Ben"in fonksiyonlarını yüklenerek Istanbul'un eğlence merkezi Beyoğlu'nun iç yüzünü gözler önüne sermede kullanılan Ömer Haybo ve Yolcu Abbas'a da birer kurgu ürünü olarak bakmak gerekir. Bu şahıslardan biri "ben"in gerilırn ve serüven dolu yaşantısını, diğeri de olumlu düşüncelerini temsil etmektedir. Buradan hareketle şunu söyleyebiliriz: Attilâ ffiıan şiirlerinde, duygu ve düşüncelerini, yaşadıklanyla birlikte, romana has kurgu içersindeki şahıslar çevresinde dikkadere sunmaktadır. Biraz Divan Edebiyatı etkisinde ve çağrışım esasına dayanılarak kaleme alınan Orient Expres, Emirgân'da Çay Saati gibi şiirlerde Doktor Sabiha vardır. Inga ise, Sirlteci Garpalas 32'de yer almaktadır. Yasak Sevişmek'te cinsellik, tarih, gerilim ve Attilâ ılhan'ın kendi hayatı; şiirlerde yer alan insanlann durumunu belirlemiştir. Yanlışlık Baladı serisinde Margot, îosianne ve Tombul Magda vardır. Attilâ 11han, bu üç insanı Paris yıllannda tanımış ve onlardan çeşitli bakımlardan etkilenmiştir. Margot, cinsellikle ilgili geniş kültürününilk kaynafiıdurumundadır.Josianne Hangi Seks Kİtabından öğrendiğimiz kadarıyla aslında erkek, fakat dış görünüş bakımından çok güzel bir kadın( dır. " Magda ise îkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Paris'e yerlesmiş Polonya'lı bir kızdır. Anarşist bir ruh yapısına sahiptir. Attilâ llhan, Paris çevresinden tanıdığı Magda'yı şiirinde cinsellikle toplumsal mücadele arasında kalmış bir kirnlikle değerlendirir. Yaşak Sevişmek'te Attilâ Ilhan'ın eski şiirlerinden gelen iki insan vardır: Ibrahim Cura ve lnge Pee. Ağustos Mızıkacılan'nda, "ben"in zihninde şekillenen Inge'nin çağnşımlan işlenmiştir. Karanlığın Tadı'nda ise, Ibrahim Cura, karanlığı ve esrarengizliği davet eden kişiliğiyle karşımızdadır. Demirboğan, Müjgân, Mülazim Ihsan Bey, Muammer Bey gibi insanlar; Attilâ DCUMHURİYET KİTAP SAYI 558 Beyoğhı'nun Iç yiizü han'ın şiir kurgusu içerisinde olusturulmuş kanramanlardır. Bunlardan Müjgân sembolik bir isim olarak Şehnaz Fash'nın büyük bir bölümünde ve sonraki şiirlerinde karşılaşılacak bir kahramandır. Mülazim Ihsan Bey, Balkan Savaşı'nı yaşamış asker tipini temsil eder. Muammer Bey de, Izmir'ın işgal yıllannın anlatılmasında hareket noktası olarak kullanılan şahıstır. Ç Koçaklaması'nda tarihî şahsiyetler olarak Fatih Sultan Mehmet ve Nâzım Hikmet'ten bahsedilmektedir. Attilâ Hhan'a göre, biri Osmanlı'nın görkemini sağlayan insan, diğeri de toplumcu mücadelenin ve modern şiirin miman durumundadır. Aynca Iki Sonbahar Kaçakçısı Izmir'de Yakalandı serisinde, "ben"in sevgilisi rolündeki Cenova ile karşJaşırız. Cenova, "ben"in serüvenci kimliğinin ve romantikliğinin ortaya konulmasına hizmet eder. Tutuklunun Günlüğü kitabında insan kadrosu biraz daha zenginlesmiştir. "Ben" yine yönlendirici durumundaki en önemli şahıstır. Duyguları, insan sevgisi ile ilgili düşünceleri, toplumsal kaygJan, hayalleri ve aşklan ile dikkadere sunulmaktadır. Attilâ llhan, Teleks'te, iletişim araçlannın da getirdiği normlarla, dikkatini dünyanın çeşitli bölgelerine yöneltmiştir. Elena Van Decker, General O'connor, Vilma Banky Teleks'teki şiirlerin konusundan kaynaklanan insanfardır. Dikkadere sunulan olaylann ve gazetelere gelen telekslerin bize sunduğu isimlerdir. Burada karsılaştığımız Wagner ve Troçki ise, Attilâ IInan'ın kültür oluşumunda yer alan şahıslardır ve şiirlerde de bu yönleriyle yer abrlar. Attilâ llhan, Tutuklunun Günlüğü'nde Şili Cumhurbaşkanı Allende Gossens'e de yer verir. Allende Gossens'le hem sosyalist dünya görüsünü ortaya koymakta, nem de emperyalist güçlerin baskısına tepkisini beurtmektedır. Ömer Hayyam, Nâzım Hikmet, Bâki, Varnalı Hamdi Bey, Midhat Paşa ve Namık Kemal gibi tarihe mal olmuş şahsiyeder de; Attilâ llhan'ın toplumcu düşüncelerinin sezdirilmesi maksadıyla kaleme alınmış şiirlerinde, geniş bir kültürel kimliğin ürünü olarak ortaya çıkmaktadırlar. Tutuklunun Günlüğü'nde "ben"in aşk dünyasının belirmesini sağlayan sembolik iki insan vardır: Müjgân ve Neclâ. Daha önce Şehnâz Faslı'nda karşılaştığımız Müjgân, bir hüzün anının paylaşıcısı olmakTa birlikte, müziksel ritmin ortağı ve tarihsel gerçekliğin şahidi durumundadır. Neclâ ise tutukluluK anında "ben"in hayallerini süslemektedir. Böyle Bir Sevmek şiirlerinin en önemli yönlendiricisi "ben"dir. Şiirlerde anlatılanları "ben"in gözlemleri ve duygulan çevresinde değerlendiririz. Gözlüklü Hamdi'nin Notlan'nda Attilâ llhan'ın kendine has dünyasını görürüz. Gözlüklü Hamdi, Attilâ Ilhan'ın diğer adıdır. Hem Gözlüklü Hamdi, hem de Attilâ llhan isminin kullanılması varsağılardaki halk şiiri geleneğinden kaynakJanmakta dır. Böyle Bir Sevmek'te Troçki önemli bir yönlendirici durumundadır. Gözlüklü Hamdi'nin Notlan'nın sekizincisinde yer alan "gözlüğümü takar takmaz o kumsal / troçkiy'nin büyükada'da yalınayak dolaşüğı / sönmüs bir yanardağ gibi üzgun" mısralan, Troçki'nin Türkiye de yaşadığı günleri akla getirmektedir. Aynca hem Troçki, hem de Attilâ llhan'a ait olan gözlük, şairimizin hem düşünce, hem fizıksel bakımdan etkilenimini göstermektedir. Böyle Bir Sevmek'te şiirlerin konusunu tamamlayan şahıslar da Sabiha, Hüseyin, Sevim, Ahmet, Samim, Osman, Şaşı Mustafa, C)ya, Nevin'dir. Bu şahıslann, şiirlerde sezdirilen mesajlann ve kurguya dayanan şiirlerde olaylann daha iyi Delirmesine zemin hazırlar. Elde Var Hüzün'de şairin hayatından kaynaklanan şahıslardan ziyade, şiirlerin konusu gereği ortaya çıkan insanlarla karşılaşmaktayız. Yağmurda Sis Düdükleri bölümü'nün "ben"in yaşama tarzını esas alan şiirlerinde Belma, Nilgün, Sevilay, Nurten, Hümeyra, Süleyman, Sevtap, Feriha, Ibrahim ve Zeynep gibi şahıslar dikkati çekmektedir. Bu şahıslann bir kısmı, "ben"in yaşadığı mekânlann belirmesine yardımcı ofurlar, bir kısmı yaşanan gerilimin boyutlannı dikkadere sunarlar, bir bsmı da gözlemlerin ürünüdürler. Kurtalan Trenine Gazel'deki subay ve Süheylâ ise, Anadolu'ya giden memurlann hayatını gözler önıine serer. Serbest Gazeller vc Drang Nach Osten şiirlerinde tarihî şahsiyeder, şairler ve Attilâ llhan'ı etkilemiş insanlarla karşılaşınz. Bâki, Ahmet Haşim, Nâzım Hikmet, Aşık Paşa, Enver Paşa, Nur Vahidof, Sultan Galiyef, Allende, Lawrance ve Cemal Paşa gibi şahıslann bir kısmı Attilâ llhan'ı edulemiş, bir kısmı da şiirlerde konu alınan tarihsel dönemlerde önemli rol oynamışlardır. Istanbul işgâlini konu alan şiirlerde Mürüvvet Hanım ve Eşref Bey, tarihsel olaylann sunulmasında hareket noktası görevindedirler. Sieber Pasa, Yüzbaşı Schröder ve Scheidemann gibi şahıslar da işgal yülannın anlatılmasında manzarayı kuvvedendiren faktör durumundadırlar. Elde Var Hüzün'dc, bütün bu şahıslann dışında "ben" ve Attilâ llhan'ın varlığı da dikkati çeker. Yağmurda Sis Düdükleri, Rubaiyyat ve Serbest Gazeller bölümündeki şiirlerin bir kısmı; "ben"in yaşadıklan, gözlemleri ve duygulan esas alınarak oluşturulmuştur. Duvar'dan itibaren kendi adını kullanan ve bunu bir gelenek haline getiren Attilâ llhan, Elde Var Hüzün'de ölümü hatırlatan şiirlerinde yine kendi adını kullanmıştır. Bu, öyle zannediyoruz ki, eski şiir geleneğimizden gelen mahlas söylemeetJkisinden kaynaklanmıştır. Korkunun Krallığı şiirlerinde de insan kadrosu önemli fonksiyon yüklenmiştir. "Ben"in dışında etidlenilen tarihî şahsiyetler, müzisyenler, romanalar, şairler; hayatında önemli rol oynamış insanlar, daha önceki şiirlerde karşılaşılan şahıslar Kor kunun Krallığı'nda da görülür. O Eski Adamlar bölümünün şiirlerindeki şahıslann bir kısmı tarihsel gercekliğe ısık tutmak, bir kısmı hayranük auyulan îdmlik, bir kısmı da şiirin konusunu tamamlamak maksadıyla bulunurlar. Nâzım Hikmet, Mustafa Kemal Atatürk, Mahmut Yesari Bey, Sermürettip Nurettin, Benaoya Hüsamettin Usta, Eleşkirdi Mustafa, Câbir Bey, Mustafa Suphi Bey, Naci Sadullah, Billie Dave, Madam Kohenka, Prenses Tahiyye, Şefik Hüsnü Bey, Madam Samiye Naşit, Kraliçe Kristin. Bu şahıslar, geniş bir kültür ve tarih birikiminin da yansımasıdır. Yalnizgezerin Nodan'nda Acemaşiran Eminağa ve Antonio Vivaldi iki değişik kültürün bir arada bulunduğunu göstermesi bakımından dikkate değer. Salı Sabaha Karşı'da daha önceki şiir kitaplannda karşılaştığımız şahıslan tekrar görürüz. Doktor Sabiha, Mırç ve Aysel. Bu şiirde Jeanne ve Suat adL iki şahıs daha vardır. ı.,. Attilâ Dhan'ın hatıralannı konu alan Eskiden Başka Kızlar şiirlerinde Gülşen, Muşerref, Lamia, Süneylâ ve Muammer adlı kızlar vardır. Kendisinin Meraklısı Için Nodar'da belirttiğine göre, bunlardan bazısı gerçek, bazısı gerçeğinden biraz farklıdır. Ağır Kan Kaybı adlı şiirde dört gencin farkL yaşama tarzından kaynaklanan gerilim dolu dünyası konu aıınır. Bu gençler Erdoğan, Ayşenur, Ali ve Ahmet'tir. Şiirlerin konusu bakımından yer alan şahıslar da Çengelköylü Sevtap, Nilây, Yasemin, Nursen, Kolağası Necip Siileyman'dır. Attilâ llhan'ın son şiir kitabı Aynlık Sevdaya Dahil'de de şahıs adları ilgi çekicidir. "Ben"in dışında, Her Yanlışa Meraklı, Aynlık Sevdaya Dahil, O Plaida Onsuz bölümlerindeki şiirleri yönlendiren "yağmurlu kadın" vardır. Şair ve dalgıç olduğu belirtilen "yağmurfu kadın" Esra Zeynep'tir. Bu aşkın Esra Zeynep olduğunu, Attilâ llhan ın kendisiyle ve Esra Zeynep'le yapüğımız sohbederden biliyoruz. Aynca Esra Zeynep'in aynı dönemlerde kaleme alınan Yaşanmışür (Broy Yayınlan, 1993) şiir kitabındaki benzer şiirler de söylediklerimizi doğrular mahiyettedir. Esra Zeynep'in "yağmurlu" sıfatıyla tanımlanması, tıpkı Pia şiirinde olduğu gibi, yağmurlukla dolaşması ve esrarengjz görüntüsünden kaynaklanmaktadır. Aynlık Sevdaya Dahil'de şiirlerin hatıra ve tarihe yönelmesi sonucunda, Attilâ Ilhan'a etki etmiş tarihsel insanlann ve hayatında önemli rol oynamış insanlann konu edildiğini görmekteyiz. Sultan Murat, Mahmut Yesari, Şair Ahmet Nedim gibi Türk tarihine ve edebiyatına mal olmuş isimlerin yanında; Dimitri Petroviç, Çaykovski, Aleksadr Puşkin, Svedena Radiçeva gibi Ruslann dünya çapındaki şahsiyederi şiirlerin şahıs dünyasında bulunmaktadır. Taharri adb şiirde yer alan Cemal ve Yusuf geçmişte yaşanan gerilimlerin ürünüdür. Kim Arar Kim Sorar şiirindeki Tornacı Ömer ise, Attilâ Ilhan'ın 1941 'deki ilk tutuklanmasında tanışuğı ve komünizmi benimsemesinde önemli etkisi bulunmuş bir insandır. Attilâ llhan şiirindeki insan kadrosu bu kadarla sınırlı değildir. Gözden kaçan bazı dekor duumundaki şahıslar vardır. Gerek yaşadığı serüven dolu hayattan, gerek geniş bir külterel yelpazeye sahip olmasından, gerek sinema Ue olan ilişkisinin sonucu olarak ve gerekse şiirlerini çok farklı konuJar çevresinde şekıllendirmesinden Attilâ llhan, Türk şiir dünyasında, rahatlıkla söyleyebiliriz ki, en zengin insan kadrosunu okuyucuya sunmaktadır. Bunda şiirlerini bir kurguya dayandırmasının da rolü bulunmaktadır." 1 Geniş bilgi için bakınız. Hangi Seks, 2.Bas:m 1982, s.186194 SAYFA 9 llhan'ı etkllem); Insantar Sükran Kurdakul ve Attilâ llhan bir âzım Hlkmefl anma geceslnde.