Katalog

Işın Bengi Öner çeviri üzerine bir çalışma Çeviri Bir Süreçtir... Ya Çeviribilim? Kitap, çevirmen, araştırmacı Işın Bengi Öner'in yaşamındaki bir dönüm noktasını, "çeviri piyasasından üniversiteye, çeviri uygulamalarından çeviri kuramına, çeviriden çeviribilime geçiş sürecinde sürdürülen sorgulamanın bir evresine yansıtıyor. AYSE BANU KARADAG irminci yüzyılın ikinci yarısında çevirmenler, çeviri eleştirmenleri, çeviri konusunda araştırma yapanlar, çeviri eğitimi verenler, baska bir deyişle farklı amaçlarla çeviriyle ilgilenen herkes çeviriden çeviribiltme geçiş sürecini bir şekilde yaşadı. Sel Yayıncılık tarafından yayımlanan Çeviri Bir Süreçtir... Ya Çeviribilim? adlı kitapta, çevirmen, araştırmacı Işın Bengiöner'in çeviriden çeviribilime geçiş sürecine tanık oluyoruz. Çeviri Bir Süreçtir... Ya Çeviribilim? üç ana bölümden oluşmakta: " çeviri eaebiyat örnekleriyle betimleyici çeviribilim", "çeviri film örnekleriyle betimleyici çeviribilim" ve "eleştiri örnekleriyle betimleyici çeviribilim". Dk bölümde, betimlevici yöntem edebiyat çevirilerine uygulanıyor ve bu yöntemle yapılan/yapılacak araştırmaların çeviri kuramlarına ve çeviribilime yapabileceği katkılar üzerinde duruluyor. ikinci bölümde, betimleyici yöntemin film çevirilerine uygulanışı, birinci bölümdekine benzer bir şekilde, çeviri kurarnlan ve çeviribilim bağlamında irdeleniyor. Son bölümde ise betimleyici çeviribilimin eleştiri alanındaki farklı yorum ve kullanımları arastırılıp, bu araştırmadan elde edilen veriler "öz sorgulamalar" şeklinde kuramsal düzeyde tartışmalar açıîngiliz şairi William Shafcespeare'in 66. sonesi ve bu özgün metnin iki farklı çevirisine Saadet Bülent Bozkurt ve Can Yücel çevirilerineuygulanıyor. ikinci olarak ise şairin 27. sonesinin aradilden Fransızca'dan yapılan çevirisi ve bu çevirikaynak metinden yola çıkarak yapdan iki çeviri Muallim Naci ve Mehmet Nadir çevirileri aynı yöntemle inceleniyor. Bu şekilde, çevirilerin yapıldıklan dönemin telif ve çeviri edebiyat dizge normlan, çevirmenlerin benimsedikIeri normlar, şiir çevirisinin kısıtlamalan betimlenmiş oluyor. Betimleyici çahşmadan elde edilen veriler, BengiÖner'in kuralcı çeviri yaklaşımlan çerçevesinde şiir çevirilerinin kuram dışı bırakılışına getirdiği eleştiriyi haklı çıkanyor. Yazar, siir çeyirilermin de bütünlüklü ve özerk Dİr bilim dalı olarak çeviribilimde hak ettikleri yeri almaları gerektiğini savunuyor. Çeviribilimin bütünlüklü ve özerk bir bilim dalı olduğu savını BengiÖner "Çeviribilim, Çeviri Kuramı ve sözde Çeviriler" başlıldı yazısında uç noktada bir örnekle irdeliyor. Söz konusu yazının konusu bir sözdeçeviri örneği, yani, çeviri olarak okura sunulan ancak gerçekte çeviri iddiasıyla yazılmış özgün bir yaıt: yazan Vincent Ewing ve çevirmeni lihal Yeğinobalı olarak 1950 yılında Türk edebiyat dizgesinde yerini alan Genç Kızlar adlı kitap. BengiÖner kitap üzerinde süreçöncesi ve çeviri süreci normları bağlamında betimleyici bir alısma yapıyor. Çalışmanın sonucunda, itabın gerçek yazan Yeğinobalı'nın yapıtını okura neden özgün değil de çeviri yapıt olarak sunduğu açıkhk kazanıyor. Bir genç kız tarafından yazılmış aşk ve cinsellik konulu romanın, hem yayınevi hem de okur tarafından tepkiyle karşılanabileceği gerçeğine, erek edebiyat dizgesinde özgün/çeviri edebiyat bağlamında belirlenmış ve benimsenmiş normlar ve kısıtlamalar, erek toplum dizgesinde "saygm olarak kabul gören öğeler bağlamında kuramsal açıklama getiriliyor. BengiÖner gerek betimleyici çalışmadan elde ettiği veriler gerekse yapıtın yazarıyla yapuğı söyleşiyle, çeviri olmaüiğı kesin olarak saptanan bir yapıt bir sözdeçeviriüzerine yapuan betimleyici çalışmanın, yapıtın üretildiği dönemin norm ve kısıtlamalarını gün ışığına çıkarmada yardımcı olacağını, bu tür çalışmaların çeviri Y ı$ın BenglOnerin Cevlr) Bir Süreçtir... Ya Cevlrlblllm? adlı kttabı. Akslt Cöktürkün yapıtından sonra, Türkce'de yayımlanan Iklncl çevlrl(blllm) konulu "birevsel* çalışma. hyor BothnteytelÇevlrftfflm S Çeviriden çeviribilime geçiş sürecinde ve çeviribilimin özerk bir bilim dalı olarak tanınmasında betimleyici çalışmalann önemi oldukça büyük. Çeviri Bir Süreçtir... Ya ÇeviribilimP'i oluşturan üç ana bölümün yazar tarafından adlandırılışında da vurgu betimleyici yöntem üzerinde: "çeviri edebiyat örnekleriyle betimleyici çeviribilim", "çevirifilm örnekleriyle betimlevici çeviribilim" ve "eleştiri örnekleriyle betimleyici çeviribilim". Bölümlerin bu şekilde adlandınlışı, BengiÖner'in yazılarına temel aldığı çeviri kuramı hakkında ipuçlan veriyor. Bu kuram, Gideon Toury'nin "erekodaklı kuramı". Toury'nin 1995 lında yayımlanan son kitabının adı escriptive Translation.Studies (Betimlevici Çeviribilim ve Otesi). "Erekodaklı kuram "da çeviribilim birbirleriyleetkilesim halinde bulunan üç alan kuramsal, Detimleyici ve uygulamalı olarak ele alınıyor ve bu üclü yapıda betimleyici alanın önemi oldukça tmyük. Toury'nin kuramını benimseyen BengiÖner'in kitabında betimleyici çalısmaya verilen önem, görgül bir bilim dalı olarak çeviribilimin bütünlülük ve özerklik savını destekliyor. R S kuramına veri tabanı oluşturacağını, çeviri kuramının da bu venleri sağlıklı bir şekilde isleyerek çeviribilimin üçlü yapısının gelişmesine katkıda bulunacağını gösteriyor. "Türk Edebiyatında La Dame Aux Camelias Çevirileri" başlıkL yazısında ise yazar, XIX. yüzyıl Fransız yazarlarından Alexandre Dumas Fils'in La Dame Aux Gunelias adlı romanının değişik zamanlarda yapılan Türkçe çevirilerini Ahmed Mithad Efendi, Mustafa Nihat özön ve Mithat Cemal Çevirilerini ve yapıldıkları dönem icerisinde Türk çeviri edebiyat dizgesinde önemli rol oynayan bu çeviriler üzerine edebiyat tarihçisi Ismail Habib Sevük'ün yazdığı eleştiri yazılannı büyüteç altına alıyor. Yazar ilk olarak, Türk edebiyat dizgesindeki La Dame Aux Camelias çevirileri için Sevük tarafından yazılan eleştirilere yer veriyor, daha sonra ise çevirilerin üretilmesinde etkili olan çeviri normlannı ortaya çıkarmak ve varılan y ç l ö ü dil l i l ö ü l ersonuçlan sözü edilen eleştirel görüşler le karşılaştırmak üzere betimleyici bir bi çalışma yapıyor. Ancak çevirilerin oluşumunda etkili normlar ve kısıtlamala rın saptanıldığı bu betimleyici çalışmanın sonuçlan Sevük'ün eleştirel görüşleriyle karşılaştırıldığında büyük bir karşıtlık ortaya çıkıyor. Sevük'ün eleştirilerinde "mealen" çeviri olarak tanımladığı Ahmed Midhat Efendi çevirisinin kaynak metne en yalun çeviri, Sevük'ün kaynak metne yakınlığından dolayı beğendıği anlaşılan Mithat Cemal çevirisinin ise üç çeviri arasında görece olarak kaynağa en uzak çeviri olduğu anlaşılıyor. Aynı bölümde benzer bir betimleyici çalışma, on dokuzuncu yüzyıl Osmanlı tarihinde bir dönemeci belirleyen, yeniden yapılanmanın çarpıcı bir biçimde yaşandığı Tanzimat Dönemi'nin önemli vazar ve çevirmenlerinden Ahmed Midhat Efendi üzerine yapüıyor. "Bir Söz Ustası ve Bir Devrimci: Ahmed Midhat Efendi" başlıldı yazıda, Ahmed Midhat Efendi'nin edebiyat çevirilerinde yer alan önsöz ve kapak sayfalan EvenZohar'ın "çoğuldizge kuramı" ve Gideon Toury'nin "erekodaklı kuramı" çerçevesinde ele alınıyor. Incelemede Türk edebiyat dizgesinde o dönemde var olan bosluğu doldurmak üzere "roman"ın yeni bir edebi "tür" olarak ortaya çıkışı ve Tanzimat Dönemi çeviri normlan detayh bir şekilde betimlenmiş oluyor. Yazar, Thomas Kuhn'un Bilimsel Devrimlerin Yapısı adlı kitabındaki "paradigma değisıkliği"ne değinerek, gerek yazar gerekse çevirmen olarak Tanzimat Dönemi'nde gösterdiği cesaret ve elde ettiği haklı başandan dolayı Ahmed Midhat Efendi'yi "devrimci" olarak nitelendirmek gerektiğini öne sürüyor.Son iki yazı ele alındığında ise BengiÖner'in, çeviriler üzerine vapdan/yapılacak bilimsel betimleyici çalışmalarla, çevirmenler ve edebiyat tanhçİlerinin çeviri ya da edebiyat tarihi alanında hak ettikleri gerçek yeri alabileceklerini vurguladığı söylene Çevlri Edebiyat ömekterlyle BetlmleylclÇevirUrtnni Kitaba adını veren makale bu bölümün başında yer alıyor: "Çeviri Bir Süreçtir... Ya Çeviribilim? " Söz konusu yazıda, kuralcı çeviri yaklaşımlan çerçevesinde şiir çevirilerinin kuram dışı bırakılışının nedenleri sorgulanıyor. Sorgulamada betimleyici yöntem ilk olarak, SAYFA 14 Bu bölümde, çeviri ağırlıklı programların, Türk televizyonundaki geneT televizyon programlan içerisindeki önemli yerini irdeleyen iki yazı yer almakta: "TV Film Çevirileri: Çağdaş Çeviri Kuramı Çerçevesinde Bir lnceleme" ve "TV rüm Çevirileri. Dil Değişiminde KaçmcıKuvvet?". İlk yazıda Yalan Rüzgârı (The Young and The Restless), Emret Başbakanım (Yes, Prime Minister) ve Altın Kızlar (Golden Girls) dizi filmlerinden yapılan alıntılarla, film çevirilerini yönlendiren kısıtlamalar ve normlar dublaj bağlamında betimlenmeye çalışılıyor. Yaptığı bu incelemeyle BengiÖner, film çevirilerinde gözetilmesi gereken tek parametrenin dil olmadığını, çeviri sırasında kullanılan dili, görselişitsel olmak üzere diğer şinematografik öğelerin ve aynca film dışı olarak tanımlanabilecek kültürel, toplumsal, ülküsel ve kurumsal kısıtlamalarm yönlendirdiğini göstermiş oluyor. İkinci yazıda, çeviri filmlerde kullanılan dilin Türkçeyi olumsuz etkilediği varsayımmdan yola çıkılarak, çeviri filmin oluşumunda etkili olan kısıtlamalar üzerine yapılacak araştırmalar için model sunuluyor. önerilen modelin çıkış noktasım, çeviri kuramcısı Andre Lefevere'in " Why Waste Our Time with Rewrites?" ("Yeniden Yazımlarla Zaman Kaybetmeli miyiz?") başlıkh makalesinde değindiği "denedeme düzenekleri" oluşturuyor. Yazar, televizyon programlan icerisinde çeviri prograrnlaCUMHURİYET KİTAP SAYI 518 ÇsvtH Hbn OpiNktorlyto fiaflmleyldÇavlrlHbıı