Katalog

Doç Dr. Ismail Çetişli, Cahit Külebi'nin şiirlerinin, temeldc iki ana içerik ekseni çevrcsinde oluştuğunu vurguluyor. "Bunlar, 'ben' merkezli şiirler ve sosyal merkezli şiirlerdir". tkinci kümedeki şiirleri doğa, yaşam, insan, olay ve durumlar ile ilgili Çetişli'ye göre. MUZAFFER UYGUNER dı dilimizden düş,meyen büyük ozan Cahit Külebı'yi 20 Haziran 1997 günü yitirmiştik. Külebi ve şiiri konusunda, gcrek kitapları ve gerekse genel şiir sanatı konusunda birçok yazı yayımlanmıştır. Bu arada iki de kitap yayımlanmıştı. Doç. Dr. Ismail Çetişli, onun kişiliğini ve şiirini inceleyip irdeleyen üçüncü kitabı yayımladı: Cahit Külebi ve Şiiri. Çetişli, kitabın başına Türk şiirine genef bakış konusunu irdeleyen uzıınca bir yazı koymuştur. Bu yazıda, yeni Türk şiirinin yıllar içindeki gelişimini belirtmiştir. Bu gelişimi tümüyle ele almak istemiyorumburada. 1940 sonrası dönemi ele alırken Garipçilcr, îkinci Yeni, Hisarcılar, Yeni islamcılar bölümlemelerini yapmıştır; bir de Bağımsızlar kümesinc değinmiştir. Külebi'nin bu kümelcmeler içindeki yerini ise kitabın sonuç bölümüne bırakmıştır. Doç. Dr. Ismail Çetişli bu kez ü'nlü ozanımm anlatıyor kitabında Cahit Külebi ve siiri A Ismail Çetişli, Külebi konusunu incelerken, kitabın birinci bölümündeonun yaşamını, fikirlerini, yapıtlarını ortaya koymuştur. Külebi'nin doğum yeri ve tarihi ile ailesi öncelikle belirtilmiştir. Doğum tarihinin 9 Ocak 1917 olduğu ge nel olarak bilinmektedir; Çetişli, bu tarihin 10 Ocak 1917 olması gerektiğini belirtmiştir. Ailesi ile ilgili bilgiler geniş bir ortamda ortaya konulmuştur. Bu arada, öğrenim yıllarına ve öğrenim durumuna da genişçe yer verilmiştir kitapta. Universite ve askerlik yılları üzerinde de durıılmııştur. Stıhcyla Hanımla evliliği, memuriyet yılları da bu arada genişçe açıklanmıştır. Son olarak da cmcklilik yılları ile ölümü konusunda bilgüer ve rilmiştir. Külebi'nin edebî yaşamrna da geniş olarak yer verilmiş; şiire yönelişi, buyöneliş yıllanndaki toplumsal, kültürel ve yazınsal çevresine de değinilmiştir. Sıvas Liscsi'nin Toplantı adlı dergisinde yayımlanan ilk şiir denemeleri irdelenmiş ve kitabın sonuna bu ilk şiirleri eklenmiştir. Daha sonra, ustalık yılları, kitapları konıılarında bilgiler verilmiş, kitap yazış biçimi konusuna değinilmiştir. Kitabın bir bölümü Külebi'nin yazınsal düşüncelerine ayrılmıştır. ünce şiir konusundaki düşünceleri ve söyledikleri irdelcnmiştir. Çeşitli konuşmalarına, Şiir Her Zaman adlı kitabındaki yazılarına dayanılarak şiir konusundaki düşünceleri ortaya konulmuştur. Şiire çeşitli yönleriyle değinen Külebi'ye göre, şiir, bütün ilkelliğine, kuralsızlığına, başıboşluğuna karşın sanatların insana en yakını ve belki de en soylusudur." ü , şiiri başka açıklamalarla da ortaya koymuştu. Çetişli, bu değişik tanımlamalarına da kitapta yer vermiştir. Şiirde konu, yapı, dil, biçem konuları da ayrıntılı olarak ortaya konulmuştur. Külebi'nin, dil konusundaki duyarlığını biliyoruz. ü n a göre dilin önemi büyüktür şiirde; "şiir öyle bir müziktir ki, onun çalgısı dildir" "Şiir, insanın kendi anadifi çalgısında söylenen bir türküdür" vc "şiir söz sanatıdır" ona göre. Kitapta, Külebi'nin yazınsal akımlar, ödüller, sanatçıdevlet ilişkisi, eleştiri, Türk yazını (Divan yazını, Halk yazını, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e yazınımız, SAYFA 10 Külebi'nin yaşamı ve yapıtları olduğunu özellikle belirtmiştir. Külebi, bir şiirinde "Köylü dilinde türkü çağırdım/ Onlarla gülüp ağlayarak" dcmiş, dil konusuna böylece de değinmişti. Çetişli, halkın söyleyiş biçimiyle şiire taşınan sözcükler, halkın kullandığı ortak sözcükler ve deyimler konusunda örnekler vermiş, masal, âşık şiiri, destan, türkü biçcmindeki şiirlerini örnekler vererek anmıstır. Külebi, kullandığı bazı sözcükleri zaman içinde değiştirmiştir. Bu deÎJişikliklerin de örnekendiğini görüyoruz kitapta. Şiirlerdeki dize ve tümce yapısı da örneklerle incelenmiştir. Şiirlerdeki biçem konusu da ayrıntılı olarak ve örneklencrek ortaya konulmuştur. Şiirlerin lirizm, ironi, imgeyönünden de değerlendirilmesi yapılmıştır. Şiirlerdeki ritm (uyum) de örneklerle incelenmiştir. Bu arada dize yinelemeieri, deyim yinelemeleri, sözcük yineleyerek oluşturulan dizeler şiirlerdeki söz diŞiiplerde içerik zimi, ses yinelemeleri Çetişli, Külebi'nin üzerinde durulmuştur. Ozan Cahit Külebi yi 20 Haziran 1997 günü yltlrmlstlk. şiirlerinin, temelde iki Külebi'nin uyak, redif ana içerik ekseni çevkonusundaki tutumu ile şiirlerindeki ölresinde oluştuğunu vurgulamıştır. gerçektir". Aldığı örneklerden birini çü uygulamasına da genis yer ayrılmıştır "Bunlar, 'ben' merkezli şiirler ve sosyal ben de alıyorum "Bir Yılbaşı Gecesi" kitapta ve örnekler sunulmuştur. Şiirlemerkezli şiirlerdir". tkinci kümedeki şişiirinden: "Arkadaşlarım oldu.zaman rinde görülen benzetmeler de ömeklenirleri doğa, yaşam, insan, olay ve durumzaman/ Çoğu hergele çıktı/ Öylesini miştir, betimlemelere yer verilmiştir. Çelar ile ilgilidir Çetişli'ye göre. Dediği gigördüm ki bazen/ Altın gibi çocuktu". tişli, kitabın sonuç bölümünde, Külebi, bu ayırım yüzde yüz ayırıcı bir kesinAtatürk'ü çok sevdiğini biliyoruz. bi'nin şiirinin özet değerlendirmesini lik sayıfamaz; çiinkü, "her iki grup mc"Atatürk'e Ağıt" siiri ile ünlü Atatürk yapmıştır. Çetişli'ye göre, Külebi, "ne tinlerde de birtakım karşılıklı geçişler Kurtuluş Savaşında kitabını hemen ançok büyük ihtiraslann, mctafizik ürperişsöz konusuolabilmektedir". Çetişli, damalıyım. lerin, ne de ham ve basit bir ideolojinin, ha sonra şunu yazmıştır: "Ferdî ben ile Külebi'nin şiirlerinde yapı ne de gözü yaşlı bir santimantalizmin şabu ben'in içınde yaşadığı dünya, hayat iridir.TCülebi, belli bir çevre veya tabiat Kitabtn üçüncü bölümü, şiirlerindeki ve bu ikisini dolduran unsurların ilişki içinde, çoğu zaman müşterek olarak yayapı konusunu işlemektedir. Çetişli'nin leri ve bunların daha çok yüzeysel görüşadığımız günlük hayatın çeşitli görübelirttiği gibi, "cdcbîeser, munteva, yanümleri" (s. 114). nümleri, ümitleri, kırııışları, sevinçleri vc pı ve dıl üçlüsünün ferdi bir tarzda senBöyle bir görüş açısından yola çıkarak hüzünlerinin şiiri peşindedir. Insanı, toptez edilmesinden doğan bir metindir". Külebi'nin şiirlerindeki içeriği ayrıntılı, lumu ve tabiatı tarihi bir derinlik ve felIçcrikten (muhteva) sonra yapı konusubelgelere de dayandırarak sunmuştur. sefi bir boyutu yakalama endişesinden na eğilmiş ve Külebi'nin şiirinin yapı İlk olarak bireysel (ferdi) temaları ele aluzaktır". Şiirlerinde toplumsallık da ge özelliklerini bircik bircik cöstermiştir. mıştır. Külebi nin, şiirlerinin büyük bir niş bir boyut göstermektedir. İnsan vc Çetişli'nin dediği gibi, "Edebi eserin yakısmında kendi beni üzerine eğilmiş oltoplum değerlerindeki yozlaşmayı da şi pı/formunu, sadece göze hitap eden dış duğunıı da vurgulamıştır Bu temaları irleştirmiştir. Kısa dizeleri yeğlemiştir şiyapıdan ibaret zannetmek yanlıştır. Dış incelerken sevgi, özlem ve ayrılık, cinselirlerinde. O, "bize ve geleneğimize çok yapıyı şekillendiren bir de iç yapı mevlik, kadın güzelliği, yaşama sevinci, guryakın, sıcak vc samimi bir dil ve üslupla cuttur. Muhtevanın bütün veya dış yapı bet ve yalnızlık, ötc duygusu, yaşlanma kendinc has ve orijinal bir şiir dünyası sınırları içindeki inşası, kompozisyonu, duygusu, bedbinlik, ölüm, doğa, sanat kurmuştur". iç yapıyı meydana getirir. Edebi eser, dış konularını geniş ölçüde, örnekler vereve iç yapının ahenkli bütünlüğünde haetişli, böylece, Külebi'nin kisiliği ve rek ortaya koymuş. Külebi'nin şiirlerinyat bulup ayağa kalkar, yürür ve usta saeri konusunu bütün yönleriyle ince de nasıl yer aldıklannı böylece belirtnatkârın kaleminde dans etmeye başlar" femiş, irdelemiş, birçok kişinin görüşlcmiştir. (s. 215). Bu görüşten yola çıkarak şiiririnden de yararlanarak gerçek durumu nin yapısı değerlendirilmiştir. Toplumsal temalar da aynı titizlik vc göstermiştir. Külebi, böylece, sağlam bir duyarlıkla ele alınmış, ayrıntılı olarak, Çetişli, şiirlerin nazım şekli üzerinde irdelemenin sonucunda bütün lumliğiybelgelenerek açıklanmıştır. Bu genel tedurmuş ve şiirleri uzun metinler, orta le önümüze serilmiştir. Geniş bibliyogmayı da memleket, coğrafya, insan ve uztınlukta metinler, kısa metinler olarak rafyanın eklenmesi de Külebi yi yenidcn tarih, insan sorunuları, yozlaşma, portdeğerlendirmeden geçirmiştir. Bundan değerlendirecekler için tam bir kaynak reler (Atatürk, Baki, Karacaoğlan, Nusonra nazım birimi çerçeyesinde değerçadır. Daha sonra çıkacak ya/.ılar ya da rullah Ataç, Ceyhun Atuf Kansu, Guillendirmeye yönelmiştir. Olçü, uyak ve kitaplar bu kaynakçaya eklenebilir. laume Apollinaire) alt başlıkları ile şiirredif konusunda da geniş bir inceleme Büyük ve zaman alıcı bir emeğin ürüleştirmiş olduğunu belirtmiştir. Çetişve örneklemeye girmiştir. nü olan kitap sanatçılarımızı dcğerlenli'nin belirttiği gibi, "Yozlaşmaya şidBöyle bir incelemeden sonra şiirlerde detle karşı çılcan Külebi, kımi zaman dirme ölçüsü olarak her zaman başvuru dil ve biçem konusuna eğilmiştir. Külealaycı, çoğu zaman da sert bir tenkitçi takitabı olacaktır. • bi'nin dile çok önem verdiğini biliyovırla yozlaşma ve yozlaşmış insanın kar ruz. Türkçc onun üzerinde titrediği bir şısına çıkar. tnsan veya toplumun böyle anadilidir. Çetişli, dil konusunu incelerCahit Külebi ve Şiiri/ Doç. Dr. hmail bir olumsuz süreç içinde bulunmasınken önce sözcük servcti üzerinde durÇelişli/ înceleme'Dcgerlendirme/ Akçağ dan derin bir üzüntü duyduğu da bir muş, sözcük servetinin yaşayan Türkçe Yayım/Ankara 1998/ 363 s. Cumhuriyet dönemi) ve özellikle dil, yazın eğitimi ve öğretimi konuları üzerındeki düşüncelerine de yer verilmiştir. Bu arada, mizacına ilişkin bilgiler de verilmiştir. Çetişli, mizaç özelliklerini şövle açiKİamıştır: "Kibarlık, nezaket, tevazu, çekingenlik, hassasiyet, alınganlık, onurluluk, evi ve ailesine bağlılık, işinde çabşkanlık, herkese uzanan geniş bir sevgi, temiz yürcklilik" (s. lOD.Buözelliklerine ben de katıhnm, sanırım tanıyanların hepsi katılır. Bu bölümün sonunda, yapıtları vc şiirlerinin yaDancı dillerdeki çevirileri geniş olarak düzenlenip sunulmuştur. Şiirlerinin îngilizce, Fransızca, Almanca, ltalyanca, Rusca, Romence, Bulgarca, I;elemenkçe'ye çevrildiğini; ayrıca Azerbaycan'da, Kazakistan'da ve Türkmenistan'da bu şivelerle yayımlandığını biliyoruz. S CUMHURİYET KİTAP SAYI 485