Katalog

r kulturlu, eşıtlıkçı, toleranslı, ozgur top lumlar" ozlemek (s 101) ve "toplumsal saygıya, yaşamın olumsallıklanna açık olmak" (s 102) c) lanımların ve sınıflandırmalann ıdeolojık boyutlarını, baskıcılığını ve kı sıtlayıcılıg'ını sergıleyerek sanat tarıhçısı ne ve eleştırmcnınc daha genış perspek tıfler kazandırmak (s 32) Ancak madalyonun bır de obur yuzu vardır Poslmoderni7m ycnı bır yapı onerme7 Yapılara, dızgelere baskıcılıga neden oldukları gerekçesıyle karşıdır Ustelık bu ravrında haksız sayılmaz Postmodernızmın cleştırdığı pek çok duruma, başka duşıınsel ve sıyasal akım lar çok onc cden karşı çıkmış, ancak ken dı alternatıf yanılarını ve dı/gelerını ku rup yerleştırdıklerınde, karşı çıktıkları olumsuzlukları belkı başka bıçımlerde yenıden uretmışlerdıı Postmodemıst eleştırının kczzaplığı ışte bu kurum ve kural dışı konumdan gelır Ancak bu ser bestı postmodernızmın kendısıyle çelış keye duşmesını onleyemcz, bır başka bı çımde baskıcılaşmasını engelleyemcz Sı nırsız kuşku nereye varacaktır'" "Prag matızm, boşluk ve nıhılumden" (s 103) başka? Dılek Doltaş postmodernıst du şuncenın mutlaklaştırılması halınde ıçe receğı tehlıkelerın farkındadır ve bunla ra dıkku <,t kc r a) Postmodemızm Batı'nın "Batı du şuncesının sımrlarının, clıtızmının, ken dı kulturunu ustun ve tek geçerlı kultur" (s 32) saymasının ozeleştırısıdır Moder ni7mm Batı'nın tanhıne koşut gerçek leşmedığı toplumlarda, postmodernıst eleştırder sovut kalır ve "sorumsuz bır gorccelığe" (s 31) yol açar 2 b) Değer yargılarını, bıreyın değışken hallerı adına baskıu bulan ve reddeden postmodernızm bır deöerler kalabalıgı uretır Bu çofiulluk, hele de moderni7 mın lyı anlaştlamadığı coğrafyalarda de ğer kargaşasına donebıln c) Postmodernızm modernızmın, do layısıyla "akıl çagY'nın cleştırısıdır "Akıl çağı"yla, "boş ınan" çağını eş zamanlı ya şayan toplumlarda, bu clcştırı aklın yad sınması olarak algılanabılır Boyle bır yo rumunun boş ınanlar ustunc bagnaz sı yası ıktıdarlaı kuı mayı hedefleyen grup lara açık ya da ortuk destek sağlayacağı ortadadır Bu baglamda, Dılek Doltaş'ın bır ede bıyat dergısının "aklın sınırları' ıle ılgılı soruşturmasına verdıgı yanıtta, "aklın sı nırlan" dıye bır olgudan soz etmenın mumkun olamayacağını, her ınsanı atı lımın mevcut kosullarda aklı şu ya da bu yonc genışletmekle mumkun oldugunu vurgulamasıçokonemlıdır(s 47) Dılek Doltaş sanatsal yaratıcılık ıçın gereklı sezgı, ımgelem gıbı ozellıklerın aklın zıd dı olmayıp "akılla bağdaşan" olgular ol duğunu ozenle belırtır (s 46) d) Gorecelıgın ve farkların başatlaş ması kaçınılmaz bır ıletışımsi7İığe, sus kun bır şuphecılığc yol açabılır ve çağı mız ınsanım sonsuz kotumserlığe ve nı hılızme ıtebılır Bu tablo, karşı çıktığı baskıcılıklar kadar bagnaz değıl mıdır^ (s 44) Dılek Doltaş katkılarla sakıncalar ara smda belıren çatlağı sağlam bır onerıyle kopmler "Postmodernı?mın çoğulculu ğu, bente, degerlerın eşıtlıgınden çok, dcöerlendırmenın sorgulandığı bır ço ğulculuk olarak ele alınmah" (s 33) Hıçbır yapıtı, duşunceyı, tanıklıgı on yargılar yuzunden dcgerlendırmeye de ğer bulmama burnu buyuklug1 une kapıl mayalım Hcr konııya bır başka açıdan da yaklaşılabıleceöını unutmayalım Ne guzel Aklın kendını bcğenmışlığınden va/geçıp demokratıkleşmesı Dılck Doltaş yapıtında once postmo dernıst duşunccyı açıklıyor (s 11 49), bu açıklamayı oncmlı postmodernıst duşu nurlerın makalelerını yorumlayarak de rınleştırıyor (s 5080), sonra ulkemızdc Postmodernist düşiincenin tehUkesl ( kı konuyla ılgılı tarüşmaları orneklerle ır delıyor (s 81 103) ve daha sonra post moaernıst yaklaşımı edebıyatla ıhşkılerı bağlamında ele alıyor Yapıt bır edebıyat eleştırmenı olan yazarın dort anlatıyı postmodern yaklaşımla değerlendırme sinın orneklerıyle sona erıyor Boylete postmodeın duşuncenın, uygulamalarıy la bırlıkte eksıksi7 bır portresı çızılıyor Postmodernızm kendısı yontem dcğıl se de, metın ço/umleme ıçın bıryontem turetmıştır Yapı bozumculuk(deconst ructıon) (s 40 43) Yapı bozumculukte meldc, postmodernıst duşunurlerın so /c ve soyleme guvensızlıklerınden kay naklanmaktadır Sozcuklerın nesnel bır varlıgı yoktur, bır soyutlama, bırer sım gedır onlar, okuyanın bırıkımıne, ruh nallerınc gore anlamlanırlar Zaten ger çeklıkten damıtılan "bılgı" de bır soyutlama değıl mıdır, layısıyla metafızığın alanına gırmez mP (s 59) Boyle ıl gınç bır dusun ce tarzı var DU duşunurlerın Durgunlu ğu reddedıp donuşumlc rı (dıriferan ce) (s 42) vurgulayan yapıbozum c u 1u ğ un m ant ığı Marksıst dı yalektığı andınr Ancak tersı ne ışleyen bır dı yalekttktır bu Tez+antıtez sentcz değildır Sentez sureklı olarak tcze ve antıteze yıkılmakta, te7 ve antıtez bırbırını sılmekte d.r Burda durup, yaztmın başlangıcına »ondcrme yapmak ıstıyorum Sanat an amla açıklayıcı so7 arasında hıssedıp de soylcmlcştıremedığımız aralıktan, boş luktan çatlaktan nangı so/cuğu yeğler senı/ doğar Sosyal gerçeklıkler alanı na uyguladığımi7 (]A nıhılı/mıyle bızlcrı urperten te/ın ve antıtezın bırbırını hıç lcştırmcsı, her an /ıddına domışcbılen O7ellıkle sevgı ve kosnu ılıskılerıyle ılın tılı duygular âlemınde, durustçe ıtıral edelım kı gerçektır Govdenın ışleyışın dc dc oyle Yaşam I'homas Mann'ın dc yışıyle bır oksıtlenmcdır, yanma, tuken mc Soluklarla yaşarız ve her solukta bıraz oluru/ Postmodern yaklaşınıda artıstık bır yarı vardır Vardır da acaba postmodcrn" dıye adlandırılabılecck bır edebıyat akımı var 1 mıdırr Kulaklarınız bu konuda, bırbı rıyle çelışen saptamalarla doluysa, Dılek Doltaş/ın kıtaDina başvurun Bugune dek, "Postmodcrn edebıyat nedır? ' so rııma aldığım, "Lklemlı yapı, eskı oyku lerı yenıden anlatmak, hıkâye ıçınde hı kâye (ust kurmaca), gerçeğın gorecelı al gılanışının ıfadesı, bıreyın ozncnın da ğılışının sımgeselleştırılmesı" gıbı yanıt lar benı şaşırtmıştır, edebıyata sahıcı bır ılgı duyan herkes klasık ya da modern ya pıtlardan, yukarıda sayılan ozellıklerı ta şıyan orneklerı bır çırpıda sayabılır Oyleyse1 Yanıtı Dılek Doltas'tan alıyçruz Postmodern bır edebıyat akımı, postmo dern bır yapıt yoktur Olamaz da çunku "postmodernızm tanımlamaz, betımler" (s ,), yapı, sistem onermez, yalnızca yo rumlar "Postmodcrn duşuncedc sınıf landırmaya, tanımlamaya, sanat/sanat olmayan gıbı ayrımlara yer olmadığın dan, postmodern ozelıklerden ya da es tetıktcn soz etmek mumkun değıldır" (s 31) Bu anlamda, Dılck Doltaş, post modern romanın ozellıklerını kııramlas tıranve ısterıstemez kurallaştıran Yıl dı/ Eccvıt'ten (Orhan Pamuk'u Oku Postmodern yapıt nedlr? mak, Gerçek Yaymevı, 1996) tarklı bır konumdadır "Hıçbır sanatçının post modern bır urun ortaya koyayım dıye cabaladıöını sanmıyorum " der Doltaş (s 33) lialıdır Ldebıyat yapıtı ıçten yukselen gereksınımle doğar Oyleyse? Postmodern yaklaşım okura ve eleştırmene aıt bı duruştur, yazara değıl Ölsa olsa, postmodern okumalara elvenşlı ya pıtlardanso/edılebılır (s 31)Yaşamda kı butunscllığe, çoğulluğa, dınamık den geleıın donuşumune, kesın sınıflandır maların ımkânsızlığına ıçerıkte ve bı çemde yer veren yapıtlardır bunlar Açıklayıcı veya oğut vencı deöıllerdır Guzel de, tum has edebıyat yapıtlan boy 3 le değıl mıdır 3 Kanımea destan çağın dan bu yana ınsan soyunun kalemındcn dokulmuş her metın yapıbozumcu yon temle okunabıfır Ancak bu yo rumlamayla anlam zengın lığıne ulaşan ya da ula şamayan yapıtlar dan soz edılebılır belkı Dılek Doltaş postmodern yorumu or nekleyebıl mek uzre dort yapıt scçmış D M ^ Tho m as 'd a n The Whıte I lotel, Hılmı Ya v u z ' u n Fehmı K 'nun Acaıp Seruven lerı, Sureyya Ev ren'ın Postmodern Bır Kız Sevdım'ı ve Lrendız Atasu'den Dağın OtekıYuzu(s 115 192) Fdebıyatımı/da yenı bır eleştırmenler kuşa^ı belırıyor Yabancı bır dılın ve cde bıyatının uzmanı, çoöu kadın olan aka demısyenler Turk ecebıyatının eleştırı babaları onları yok saysa da bu kadın lar var, edebıyatımı/a katkıları onemlı ve 1 katkılarını surdureceklcr 1 urk edebı yatına yonclen bu deöerlı ınsanların yo luna çıkabılecek bırkaç engele dıkkat çekmeden geçemeyeceğım tnceleme, ır deleme ve bılgı aktarımında vazgeulmez olan tanımlamalarvesınıflandırmalar bır akademısycnde kolayca alışkanlığa do nuşebılır ve edebıyat yapıtının ozune su /ulebılmesını guçleştıreDilır Uzmanı ol duğu dılın edebıyatı Turk yazınına ve dunya ya/mına bakışını koşııllandırabı lır U/manlık alanının dışında kalan Turk ve dunya yazınında, kışisel okuma seruvenının otesınde çok /engın bırbırı kımı olmayabılır Dılek Doltaş olası en gellerın ustunden çoktan sıçrayıp geçmış bır eleştırmen ü ınceledıöı yapırlara, tıpkı postmo dernmne yaklaştı^ı gıbı, onyargısız suzu lur, sevecence, once yapıtı duyarlığında hısseder ve sonra postmodernızmın ya pıbozucu gozluğunu takıp bu konudakı bırıkımıyle yapıtı yorumlar Postmoder nızmın çekıcılığıne nasıl kapılmıyorsa, yorumlama sırasında yapıtın çekım ala nına da mesafeh kalmayı başarır ve ayrıntılara suzulebılen dıkkatı eş zamanaa yapıtı tumluğu ıçınde kavrar tnceledığı anlatıların yazınsal tur ka lıplarını kırdıkları bolgelerde odaklandırır yorumunu, kurmacayla guncel yaşa mın, kurmacayla bıyografının, anının, geçmışle geleceğın, kurmacayla başka kurmacaların aralarındakı sınırlann en mcsıyle ılgılenır üzdekı, bıçım ve bı çemdekı uonuşumler, yınelemeler, paro dıler, eklentılcr dıkkatınden kaçma? Ya pıtın bılımı, sanatı, tarıhı kısacası çeşıtlı soylemlen sorgulayışı ustunde durur, an latı bu soylemlerın fıre verdığı noktalan yakalamışsa, Doltaş da hemen metnın o bolgelerını yakalar Yapıtın dokusunda kı boşluklan vurgular Boşluk Dılek Doltaş "suskunluk" dıyor Klasık romanın /amandizınsel kur gusunu kıran modern romanda da, gunumuz edebıyatının postmodern oku malara elvenşlı anlatılarında da onemlı yer tutar Vırgınıa Woolf, Denız Fene n'nde (Çev Nlacıye Üncul, Can Yayınla n, 1982) kalemını Bırıncı Dunya Sava şı'nın kanlı çamuruna, saçilmış ılık ve kemık parçalarına sıırmez Savaş once sını ve sonrasını anlatır Arada boşluk si7ilı bır oyuk gıbı duyumsatan, savaşın yok ettıklerının boş kalmış yerını "Mo dern yazının en belırgın ozellığı olan duygusal ve anlamsal arayışın sımgesı" (s lllVdır suskunluk Boşluk modern romanla, gunumuz edebıyatını bırbırıne bağlayan halkadır sanıınca Yuzyıl sonunda anlam o denlı çoğalmış kı, anlamsızlaşmış, çunku kav rayamıyoruz Goruntuîer o denlı ture mış kı, bırbırını sılıyor, çunku ınsan bey nımız ımgelerın ve gostergelerın hızını ızlemekte zorlanıyor, bızde golgclcrı bı le kalmıyor Çokluk, yokluğa aşınıyor ve metın arası suskunluk yuzyıl sonu edebıyatında gerçek boşluklara donu yor Ve okur metnın atladığı bu ycrlerı kendınce ımgelerle dolduruyor ıc dun yasında Vc boylece postmodern kaygı ların tumuyle dışında oluşturulmuş bır yapıt, Dagın Otekı Yuzu, Dılek Dol taş'ın postmodern okumasıyla anlamca zengınleşebılıyor Postmodernızmı, yuzyıl sonu kargaşa sında sınıfsal gozluklerını yıtırmış, em peryalıst atalarının ve yenı somurgecı yurttaşlarının dunyayı çevırdığı perısan lık karşısında sıkıntılı vc şaşkın kala kal mış Batılı aydının ruh bezgınlığı dıye hc men etıketlemeym, sevgılı okur Oyle de olsa, bu yorgunluk, bu be/gınlık hepı mızde var Kımsenın kımseyı ıncıtmedı ğı bır dunya ozlemı vureöımızde Ve, nı çın yadsımalı, boşluk hepımızın ıçını oyuyor Bu satırların yazarı eczacı kokenlıdır Vebi7 ec/acılar bır şeyı lyı bılırız llaç vc zehır aynı şeydır Aradakı tek fark saöal tan ve kahreden maddeyt bılınçlı yakla şımdır Ozuınsenmış bılgı, sanatçı du yarlığı ve aydın sorumluluğuyla bılen mış, ıncelıklı bır kalemın, Dılek Dol taş ın bu duru metnını okuyun, A7 bulu nur bır yazınsal tad alacak ve somuruyu yadsıyan somurgcn ve e/ık dunyanın ye nı duyarlığı konusunda bılınçleneceksı nı/ • (1) Burada somut bır ornek vermek ıs terım Batı aydtnlanması kadın haklarını ıçermez Kadınlar aydtnlanma devrımtnı Kuşanıp "Bız de ım.anız1" mucadıUsıru atumı\lardır, aynkonu Batılıfermmstler pek haklı olarak, aydtnlanmanın trktk egemtn yuzunu iergılcrlcr lurkıyelt bır femtnıst, bu loylemı torgulamadan hc nımiene, nt ulur^ Osmanlının nufusa saymadtğı kadınlann hayatlannda koklu ve buyuk ıyıle\meler \a£lamış Turk ay dınlamasmdan soz ederkcn, "Cumhurı yettn erkek egemen baikıultgt" dırsı abeılı ısttgal ctmtj olur1 EA (2) Somut bır ornek daha Kurt koken It yurttaşlarımtzın wrunlartnt zencı ABuluerınkılerc henzetmek, gene ahes le ışttgal ctmekttr E A (5) Kanımea klastk roman nc açtklayı adtr ne yonlendırtcı Oyle \amyorum kı edebtyatbdımcıler postmodern okumala ra elvenşlı yapıtlartn karsısına sosyalnt gerçeka edebıyatı ve bu edebıyatın da o denlı ba\arılı olmayan orntklerını koy maktadırlar Akımtn buyuk u\ta\ı (>or kı'nın yapıtlannda, yalınkatlıktanya da propagandadan soz edılebılır mu EA Uygulamalar/ Dılek Doltaş / Iclo\ yayın cıîık, / CUMHURİYET KİTAP SAYI 483 Dünyanm yenHkıyarlHjı Postmodernizm, Tartışmalar ve SAYFA 16