Katalog

HÜSEYİN ATABAŞALİ CENGİZKAN ır kent ıçın, bır yer n,m neden şıır yazılır1 Şııre hurnunu sokan bır denız kıyısının, bır oren ycrının, bır sokak ya da denız fenerının, bır park koşesının ya da tumuyle bır kentın der dı nedır ? Sokak fenerının bır aşka, bır mutluluğa tanık olması, denız fenerının bır ayrılığın huznııne ortak olması, bır yenn bır utkuyu koynunda buyutmesı ona şıırlere gırme hakkı tanır mP Nıçın olmasınr' Belkı de sırf bu nedenlc Nâzım Hıkmet o guzelım "Saman Sansı" şıırın de şoyle der Belgesel bir şiir seçkisi: Ankara Rüzgân B "Ikı şey var ancak olumle unutulur anamızın yuzuyle şehrımızın yuzu" Ne kadar doğru, ne kadar da guzel Evet, şehrımız DIZI emzıren, sarıp sar malayan, korııyan, buyuten bır ana değıl mıdır 5 Ama bızun şıır geleneğımızde orneğı az bulunan bır bakış açısı, bır algılayış bıçımı bu Bız, yaşama oylesıne ayrıntıya ınen bır bakış ve algılayış du yarlığını on sekızıncı yuzyıldan ıtıbarcn ayrımsamaya başlamışız O zamana ka dar bızım şıırımızde yerler ve kentler, ancak bır savaş ya da kahramanlık gos terısıne sahne olmuşsa yer alabılmışlcr dır Ankaıa ıse bır anlamda aynı gele nek ıçınde, Kurtuluş Savaşı'nın yonetıldığı yer ve daha sonra da genç Turkıye Cumhurıyetı'nın başkentı olarak, ba ğımsızlığın sımgesı olması nedenıyle şı ırde çokça yer almaya başladı Ancak o gunkrın doğası gereğı, Ankara uzerıne soylenen ılk devışler, ya/ılan ılk şıırler ağır bır haması hava ıçındedır Orneğın anonımleşmış şu dızelerde olduğu gıbı " Ankaıa'nın taştıı yolu / Sağı solu as ker dolu / Yetış Kerrul Paşa kolu' / Kan ağlıyor Anadolu / Pek gamlıyız // Anka ra'nın taşına hak / Go?lerımın yaşına bak / Bız duşmanı csır aldık / Şu feleğın ışıne bak / Pek ş.ınlıyız" Ya da Ankara adının geçtığı her yerde ve her zanıan usumuza duşen Aka Gun du/ un dıllere pelesenk olan, Ankara'yı ıdealleştııen ' Ankaıa Maışı' gıbı 'Ankara, Ankara gu7el Ankara Senı gormck ıstcr Tıeı bahtı kara Senden yardım umar her duşen dara Yctcrsın onlara guzcl Ankara Burcuna goz dıkcn dık başlar ınsın Tıırk gııcıı orada her zoru ycnsın Yoktan var edılmış ılk şehır scnsın Var olsun toprağın raşın Ankara" Cumhurıyet ulkusunu Mustafa Ke mal den sonıa en lyı anlamış ve ıçselleş tırmış olan Hasan Âlı Yucel'ın "Anka ra"sında bıle o ağır hava surdurulmek tedır " Ankara'da doğdu gun, / Oğun Turk oğlıı oğun / lan yerıdır I urkluğun / Bahtı ak, taşı kara // Adı buyuk Anka ra // Oıdu orda kuruldu / Dıısman ordan kovuldu / Turk'c bır kale oldu / Bahtı ak, taşı kara / Yurdun kalbı Anka ra //Harpmcydanovası./Baijkuman dan obası / Yuce kartal yııvası, / Bahtı ak, taşı kara / Can evımi7 Ankara " Bu man/umelerdc, dcvıım hcyecanı nı ve ulusal devlet olgusunu verme ça basının yanında polıtık bır kaygı gudul memış oldugu açıktır Boyle olmakla bır lıkte, ı,ok kısa bır sııre i(,ındc Ankara, şı ır devınunlerıne yuva olnıuş, yenılıkcı şı ırımıze kucak açmış şıırce de kucaklan mış bır kcnt konumuna gelmıştır Daha oncclerc bakatak olursak, bızım ulaşabıldığımızkaynaklarda orneğın 17 yıı/yıl dıvan şaırı Nâbı'nın kımı bcyıtlc ııne dunyaca unlu sohı nedenıyle Anka SAYFA 12 7 ) uyuk bır tanhı veçmışı, alçakgonullulukle yoğrulmuş kulturu, kendıne ozgu bır coğrafyası olan Ankara'yı, JD yetıştırdığı, analtk ettığı tmanlardan aytrmak olanaksızdır Ankara, tarıhın her donemınde bır uygarhk beşığı olmuşsa, bunda kenaı ıçınden yetışen ınsanların payı herhalde buyuktur Galatlar donemınde Avrupa'nın ıçlerınden kopup gelen bır kulturu kendı coğrafyasında ağırlamış, RomaBızans donemlennde kentın bugun de ağtrlığını auyuran fızıksel ozellıklennı kahcılaştırmış, Selçuklu devletıAhılık donemınde ozgun duşunce adamlarım, evlıyaları, velılen yetıştırmış, Anadolu nun dort bır yanından gelen duşuncelerı burada harman etmış, Osmanlı donemınde kendı kabuguna çekılerek ınsantnı bır kultur mozayığı ıçemınde yaratmış ve yaşatmış bır kenttır Ankara Ankara Ruzgârı, yakın tarıhımızde Kurtulus Savaşı'nın yonetıldığı yer ve genç cumhurıyetımızın başkentı olarak, yıldızı yenıden parlayarak onc çıkan Ankara kentını sokakİarıyla, evlerıyle, duşuncelerıyle, duygulartyla, burada olarak ya da olmayarak, ama en tyı bıçımde yaşayan ve yaşatan şatrlerımtzın ürunlennı bır araya getıren bır kıtap Bu kıtap, ıster zamandızısel bıçımde, nter her şaırın kendı urunlen çerçeveunde, ısterse karştlaştırmalı bır yontemle okunsun, şıırden hoşlananlara, şıır uzerıne duşunenlere, şıır ve kent ıltşkıst konusunda araştırma yapan uzmanlara ışık tutacağına ınanıyoruz îçınde yer alan şaırlerın kışüıklerı ve poetıkaları uzerıne yazılmış ozgün bıyografik notlarla zengınleştırılmış, Mahmut Turgut'un kapak fotoğrafı, Fahrettın Tolun'un çızımlerıyle mekânsal dertnlıkler de kazandırılmış olan Ankara Kuzgârı'nı, derleyıp hazırlayanlar Huseyın Atabaş veAlı Cengızkan'ın kalemınden tanıtıyoruz ra adının aldığını goruyoruz "Dıl meneuşun kalender ruyı bedfercâma uydurmuş Şarabı sofı engunden almış câma uydurmuş" Engıırı so7cuğu, "uzumcu" ve "Ankaralı'" anlamlannda kullanılmaktadır Şaır, sof ve sofı sozcuklerıyle de Dıvan şnrıne ozgu sanatlar gostermektedır Beytın tam anlamı ıse şoyledır "Kalen der dervışı ıkı kupesını mendebur sura tına uydurmuş Sofu Lngurı'den (An kara) şarabı almış kadehe yakıştırmiş " Beyıttekı şarabı so/u şarabî dıye okıı nunca beytın anlamı şoylc oluyor "Ka lendeı deıvışıkupeleıınımendbursura tına uydurmuş Şarap rengındekı sof ku maşını Ankaıa dan almış cubbe yaptır mış " Beytın ıkıncı dızcM şovlc de an lamlandırılabılır 'Sofu uzumcuden şa rap ılmış kadehe uydurmuş, dnldur muş " ya da, "Sofu Ankara dan şarabı alarak kadehe doldurmuş " Kastamonulu Sa'dî'nın de şoyle bır beytı var "Sen şarâbî sofî var bır ıçlık eyle ken dıne Alıver enguriden bır sof ı vışnabı ba Bu beytın anlamı da şoyledıı ' Scn şarap renklı softan kendıne bır ıdık, yanı ı^e gıyı len elbıse ydptır Bana da Ankara dan ora do kuması vışne rengınde bır sof alıver " Içlık so zu mahrern anlamında kullanılırsa btytın an lamı da, Sofu, sen şa rabı kendıne mahrem say Bana da Anka ra'dan vışne rengınde bıı sof getıt ' olur Enguri (Ankara) adının gcçtığı bır başka bcvıte de Suleyman Âııl'te rastlıyoruz "N ola duht ı rtzt ktrn gone gttse sabr u arâmı Mttâ' ıtâzı i(.ngurı denâır câmt ı câmı Bu beytın anlamı da şoylc "İJzum kızı goren kımselerın sabırve CUMHURIYET Ankara uzerine şiir vazmak Yuz yıl once burada meyhaneler bulu nur, so/ ve sa/ sahıplerı tarafından bu meyhanelerde harâbat (meyhaneler) âlcmlerı kurulurmuş Ankaralı veya sey yah (gezıcı) şaırlerın bu meyhaneler ve âlemler hakkında şıırlen olduğu mervîdır (soylenır) Bu meyhanelenn gedıklı sı bulunan Aşık Dertlı (1772 1845) bırşı ınnde buraya defnedılmesını (gomulme sını) vasıyet edıyor "Fetvınde Muneccım Fepu matısıbım oliun Kım taşları ccvherdır anın topra&ı zcr dır" Ankara'da oleceğını şâırane bır kehâ nctle keşf eden Dertlı bu tepeyc değıl, bırkaç yuz metre aşagısındakı câmı (Ko yunpazarı Camıî) mezarlığına gomul muştur 'Onay, Cebecı yonune doğru acılan yollar nedenıyle Dertlı'nın gomu lıı olduğu mezarlığın kaldırıldığını me /ar taşının ıse Hısar mu/esıne konuldu ğunu bır duyum olarak belııttıkten son ra, "Bır vakıtlcr bu şaırın mczarından alınan toprağın Ankaralılarca sıtma ılacı olarak kullanıldığı mervîdır " demekte dır Ankara'nın Keçıoren semtındekı bıı sokak da bugun, aslen Bolu/deredelı olan Aşık Dcıth'nın adını taşımaktadıı "Şâırane kehânet' soz konusu olmuş ken, bır başka şaırın, Bıtlıslı Şcyh Muş tak'ın "Ankara' adı uzerıne yazdığı bır şıırındekı şaır bılıcılığınc degın mek de yerınde olur sanıri7 Uçla malar bır adı ya da tumceyı gi7İedığı i(,ın muamma ola rak değerlendıre bıleceğımız soz ko nusu şıır şoyle Mc vâ yı nazenî ne kım dfc olursa l âbud olur o mc 'vâ lüambul ılt hemser Ntht v l kalcnı ba^ından altn \a nu nu Yunus un Aldıkta harj ı dı ğer olur n mzı azhâr Mıtfâh ı \urc ı Kâf serbaddı kaf ı tâ Kâf KİTAP SAYI 472 ti/cr tahammulu kalmasa ne olur'' Onun câ mc ı camı (kadeh zarfı) Ankara met'ının venısındedır " Bcyıtlcrın anlamları ıcın yaıarlandığımız Ahmet lalat ünay, bu beytın anlamını verdıktcn sonra, ' Eskı 1 urk l.dcbıyatında Mazmunlar1 (An kara 1992) adlı kıtabında şoyle bır not duşmcktcn dc kcndını alamıyoı haklı olarak C âme ı câm sozune fıncân zar fına kıyasen kadeh zarfı mânâsı verılır se bu tefsıre hacet kalmaz O 7amanlar da kuyumculuk acaba Ankara'da ne haJ de ıdP Ankara'nın geçmış tarıhınde de bır şaırler otagı olduğunu C )nay'ın su so/lerın den anlıyoruz "Ankara'nın Hısaraltın dakı buyuk mağazaların bulunduğu ye re eskıden Muneccım Tepesı dcrlermış