Katalog

sanatçıdan yalnızea bır açıklama metnı mııstcneeektu^ sorusunu soruyor (13) Yazarlar hıı noktada, Lco'nun onhılgılendırılmış ornek okur oluşturma yonte mını omcklıyor vc yazarın unlu orneğı olan (,omo golunu bılmeyen olası oku run, çeşıtlı empozelerle (Lombardıa goklcrı ıle ılgılı araştırmalar, fomo golu dc Mılano vc Bergamo kentlerı arasında kı ıhşkılcr, ltalya yarımadasının konuınu, vb ) kultıır evrenındckı açıklan ka pama edımınt aktararak sanat yapıtını yoıumlayan ızleyıcının yonlendırılme stratejısını sorguluyorlar (14) Ikılının dıkkat çektıklerı, tam da bu ıkıU.mdır yazar/sanatçının bügılendırme edımı okuyucu/ızleyıcıyı yaratıcı olma yukum luluğunden kurtarmayacak mıdır? Eco'nun 1958 1962 yılları arasında yazdığı ve çağdaş estetık kuramlar uze rınde yaygın etkıye sahıp Açık Yapıt (15) adlı çalışmasında ortaya attığı savlar Akay ve Aeytınoğlu'nu bır noktadan hareket ederek çok farklı noktalara taşıyor ve ıkılı bır yandan "onbılgılendırılmış okur" uzerıne kaygılarını dıle getırırken, dığer yandan da okuru guneet estetık ve cleştırı kuramları konusıında "onbılgı lendırme"yı ıhmal etmıyorlar Lco'nun açık yapıt kuramı karşısında yapılaeak yorum(lar) uzcrıne tartıs.ırken, ızleyıuyı onbılgılendırme edımının empoze edıcı, huknıeden konuma sokabıleeeğı sanat çının problematığı dıle getıren yazarlar, ote yandan yorumun sınırlarının kaldı rılmasının geıeklılığını ve aşırı yorumu savunaıak Lco ıle karşıtlaşan fonathan ( ııller'ın kı, Culleı da Akay ve Zeytı noğlu nun sıcak baktığı eles,tırıde yapı bcvumun uygulayıulaundan bır yazın protcsoru ve eleştırmendır "aşırı yo rum"ıınu gundcme getırıyorlaı Bır yan dan Lco Culler ıkılısının eleştırel/estctık tartışmalan guncclles,tırılırken dığer yan dan da Akay Zeytınoğlu ıkılısının aşırı yorıım sırasında okur/ızleyiLinın yapıtın anlamını olus,tuturken empozclerden siyıılabılme olasılıkları uzerınde dur dukları gozlcmlenıyor (16) Ikılının guncel bır konudan çıkarak tartışmayı başka alanlaıa taş,ıyıp fıkır urctmcsı tavn kıtap boyunca suruyor Orneğın kıtabın ılk tartışma konusuolan Fco'nun sanat yapıtının anlamı uzerıne taıtış,maları yapıtın Kavram vı fantm lanmı^ Mullak Bıçım Arasındakı (Şuphc lı) Uyumn Yenıden Cıozdın iıt^ırı^ (17) başlığını ta^ıyan bolumuncle yenıden okuyuc u karsısına çıkıyor Bu ke? bizzat açık yapıtın kendısı guncelleştırılıyor vc Lco nun ' açık yapıt" olarak tanınıladı ğı Alexander ( aldet mobıllerının aslın da "tamamlanmamış yapıt" tanımınahiç de ııymadığı yıne Lco nun kendı kanıt larıyla okura sunuluyor "Eco hem Cal der'ın mobıllcrını, hem de dığer hareket lı yapıtları 'tamamlanmamış yapıtlar" olarak değerlendırmekte ve onları ayrı bır kategorıde ele almayı ycğlcmektcdır Oysa bu (kavram dcğıl ama bıçım açı sından celüjkılı bıı yaklaşımdır, çunku ,eş koşulların ıfadc cdıldığı ' I ınnegans Wake"dc anlam butunlıığu ve tamam lanmışlık, eğer bırbırıylc ılış,kıye gtren dcğışık so7cukkrın (metnın tamamı ıçın dekı) sınulanmış sayısı ıle sağlanıyorsa (metnc hıç kımsenın yenı bır sozcuk ek lemesınc ya da çıkartmasına ızın verılme mektedır, boylcce bıçıme mudahale so7 kotıusu değddır) ( alder'ın mobıllerının ışleyış yonttmıylc aynı olduğu ayrımsa nabılır Yapıtlardakı hareketı ve elcman ları bo7abılecck bır dıs, etkı yoktur, bu na mobıllerdc de ızın vertlmemektedır I leykelde, dışarıdan eklenecek yenı bır elcman haıekete katılama? ve heykelde kı bır eleman ondan kopartılamaz Ayrı ca, ılk bakışta mobıllerın (rıi7gâr gıbı) rastlantısal hareketlerc açık olduğuna ta nık olunsa da, bu ıastlantısal hareketle rın de sınırsı/ olduğu ıddıa edılemez I ler şcyden once, mobıllerın boyutlan C U M H U R İ Y E T K İ T A P SA Yl Önbilgilendirilıııiş okur rastlantısal hareket Kavramın Sınırlarında adlı ır, tıyatro, enstalas yon, performans art lerı sınırlarkcn, bı çalısmanın Akay Zcytınoğhı orneklerını ele alan çımsel ozellıkler de ikifisinin yayın bağlamında Akay ve Zeytınoğ hareketı duzenleme lu, Behçet Necatı ısjevı gorurler Açık ilk ortak çalışmasi gıl, Konstantınos çası, mobıller ızleyı olmadığını befırtmek Kavafıs, Zumrut cı ıçın sureklı olarak gerekır tkılının 328 Şubat Radau ve Hdkan (bıçımsellıkten kay Onur'un kımı ya naklanan) anahtar 1994 tarıhlerı arasında pıtları bağlamında lar sunmaktadırlar Urart Sanat Galensi'ndc yıne yapıtın gosteSozgelımı, açtıkları ortak sergiye eşlik ren/gosterılen ılış hareket eden bır kısını ırdelıyorlar parça uzerındekı eden Pısuarın Bır tkılının sureklı vur bellı sayıda oge, bır Dekonstrüksıyonu (1) adlı guladığı gıbı, bu ır bırlerıyle tum ılışkı kıtapları, bırlıkte delemeler ıyı/kotu, lerı kurduktan son doğru/yanlış turun yapacalcları çalışmaları ra, bu hareketlcrı den değerlendır tekrar etmeye başla önceler nıtelıkteydı melerden uzak ve yacaklardır Tekrar ısjemı (belkı) çok adını /ıkretmeselcr uzun sure sonra baslayacaktır, ama ke degcjstergebılımsel çozumlemc ornekle sınlıklegerçekleşecektır ( )C)haldeya rı Turkıye'de yazın alanında en yctkın pıt tamamlanmıştır, oysa bu tamamlan orneklcunı Tahsın Yucel'ın verdığı gos mışlık yapıtın değışmez sınır çi7gılermı tergebılımsel cozumleme 199O'lı yılların çızmek ve net bır bıçımde gostermek /o ıkıncı yarısında Nedret Tanyolaç üzto runda değıldır Ancak bu şekılde kav kat ıle plastık sanatlarda kendını goster ram, tutarlılık çerçevesınde genışleme mcye basladı Akay ve Zeytınoglu'nun olanağıbul ıbılecektır" (18) 'sanatın bıçımsellığını duzenleyen olçu lerc kar^ı duyulan guvensı/lığın neden Kavram biçim ilişklsl lerıne go7 atabılmck" (23) olan amaçla Kavram bıçım ılıskısinın kuramsal bo rının yontcmlı bır çozumlemeye donuş, yuttakı tartışmalarının dışında yapıt ço mcsı oncelıkle Hasan Bulcnt Kahra zumlcmesine de gıren Alı Akay vc Lm man'ın "sanat yapıtını ona o/gu ve bağ re Zeytınoğlu Huscyın Bahrı Alptekın lamsal gerçeklığının ıçınde kalarak ama ve Mıchael Morrıs'ın 4 Uluslararası ts sanat felsefcsınm vc estetığın verılerıyle taııbul Bıenah'ndc Antıepo'da sergıle du^unmck vc ırdelcmek" (24) konusun dıklcrı kamyonla Bıenal kataloğundakı da yakındığı gelcnek eksıklığını kanatma kamyon sımulasyonu farkını ele alarak yonunde atılmış onemlı adımlarcfan bı alışılmib, clcştırı soylemını aşarak goster rı Ancak hcmen bu noktada Alı gebılımsel bır ço7umleme yapıyorlar Akay'ın "bılımsellık" soylemını sorun (19) tkılının koııuyu çozumlemış goru sallaştırması ve yapısakılık sonrası do nurken bırden bır başka bolumele aynı nemde gostergebılımın değışımının, soruna farklı bır bıçımde yaklaşma tu Barthes'ın ve Eco'nun yorumculuğunun tumları Alptekın Morrıs ıkılısının kam dılbılımı 198O'lı yılların ıkıncı yarısına yonları ıçın dc geçeılı Kavramın Tek doğru 'bılımsellık" ıddıalarının dışına Yonlu Lmpozı u Onunla llgılt lum Bı tasıması, bılım adamlarının bılımsellık 3 çmlerı Ftkıleytbılır w/ (20) başlığı tas,ı leıını araştırma" olarak nıtelemelerı yan bolumde bu ke/ Kasım 1996 Susur Baııdrıllard'ın heı şeyın yataygeçışlı ol luk kazasının populı/e ettığı kamyon do duğunu duşunduğu bır sosyallık ıçınde layısıyla Alptckın Morrıs ıkılısının kam sosyah bılımlerın transsosyalden sozet yonları yenıden clc alınıyor Soz konusu meye basjaması ve bılımsellık paradıg kamyonun yol açtığı ka7a nedcnıylc dcv masının dışında bır çozumlemenın sa lct adamlarıyla yasadışı kışıler arasında nat ve estetıkle sanatçının sezgısel bakı kı kuşkulu ılı^kıleı açıöa çıktıktan sonra s,ı ıle ılgısı ıi7erıne tartıştıkları anımsan her gece televı/yon haoenerınde gorun malı (25) ve kıtapta yer alan ya/ılar "bı tulerı yayımlanan vc medyanın ctkısıyle lımsel" olarak nıtelenmeden deneme/ın bır anda temi7 toplum' sımgesı olan celeme kapsamında duşıınulerek okun kamyon, Alptekın Morrıs'ın Bıenal malıdır kamyonlanndan bır yıl sonra adı geçen ka7aya ncdcn oluyoı Akay ve Zeytınoğ BHIınsBHik söylemi lu'nun daha once sorunu ortaya koyuş Temel sorııtısallaıı plastık sanatların bıçımlerı, sanatçının kcndı kullandığı bı da temel sorunsalı olan bıçım kavram çımlere kars,ı duyduğu guvcnsızhk u/e olan vc çalısmanın son bolumu Plasttk rınevdı (21) "Cuvensızlığın nedenı, bı Nant vc Dıl de bu sorunsalı gostergebı çımlerın, kımlıklerı çerçevcsınde (doğ lımın temel kavıamları ve ıkılı karşıtlık rudan) kavramın kısıtlı bolumlerıne gon ları çeıçevesindc ırdeleyen Akay Zeytı dermedc bulunmasıydı Oysa burada noğlu ıkılısının Vcııet nın "Komıır Yığı duıum farklıdır Dcfeuze Guattarı'nın nı" adlı cnstalasyon çozumlcmcsı yapı "kavram yaıatnıa ıs,ının, felscfenın clın tın to7unu bır eo/umleme ogesı olarak den kaçtığı ıi7enne yakınmalarını anım ele alışıyla dıkkate deger bır çalışma ve sayalım "ılctı^ımın tum dısıplınlcrı, bı adı geçen bolumun, ıkılının bundan son zatıhı kavram so7cıığune sanıplenıyor rakı çalışmaları konusunda cn bclırtık lar " Bu soz, bıze (bır de soruna tcrsın ıpuçlarını verdığı de soylenebüır den vakla^mamızı onerıyor Yanı bıçı Turkıye'de plastık sanatlar ve ınsan bı mın kımlığını nc kadaı sılmeyı denesek lımlerının kesı^ım noktasında bır "ıkılı' de, cger kavıamın genışjeme yctısı elın olarak çalışan Alı Akay ve Lmre Zeytı den alınmış vc tck anlama (slogana) ın noğlu Kavramın Sınırlarında adlı yapıt dırgenmı^se, yapılacak pek bır şey kal larıyla bıı vandan kıtabın baş,ından sonu mıyor Antrepodakı "kamyon" orneğıne na dek okuyucuya herhangı bır goru^ gerı donelım Susurluk ka/asının (ve empoze etmeden ırdelcdıkıen konula onun yankılarının), ıkı sanatçının yapı nn nangı pcrspcktıflerden ıncelendıöını tından once olduğunu duşunduğumuz gozdcn gecırırken dığer yandan "bılım dc, bıçım bır ıkılem de yaratsa, parçalan sellık ' soylemındcn uzak kalmaya çalı sa da, gondermcsı yıne (belırlı bır sure) ^arak ve adını koymadan bılımsel ço tek yonlu kalataktı Çunku, medyanın zumlemeler yapıyorlar Anlamın oluşu onerısı doğrultusunda "kamyon", ıçındc munda empoze etkıler uzennde çokça kavramın ' trafık kazası" vc onun uzan duran ıkılı empoze etkılerden kaçına rılarıyla sınırlanıyordu ( ) Bu durumda rak nesnel olınayı ba^arıyor, ancak, oku (yapıt, trafık karası sonrasında tasarlan yucuyu sureklı gondcrmelerle metınlera saydı), ıkı sanatçı gosterdıklerı bıçıme rası araştırmaya yonlcndırıyor Konuya (gondermelerın zengınlığı açısından) gu ve gondermede bulunulan metınlere aşı ven duyabılırlcr mıydP" (22) na olan okur, bır ke/ daha sozu geçen metınlere donuş yaparak keyıflı bır oku tkılının ornek cozumlemelerını çoğalt ma seruvcnı yaşıyor Kısaca, Kavramın mak olası Plastık sanatların otesınde şı 487 Sınırlarında, okuvucuyu etkın olmaya davet eden metınıerarası bır çalışma • Kavramın SınırlarındaM/; Akay Lm re Zeytınoğlu, htanbul BagLm Y 1998 (*) Dr Yedıtepe Unıversıtesı, Guzel Sanatlar Fakultesı (1) Alı Akay Lmre Zeytınoğlu, Pisuarın Bir Dekonstrüksıyonu. Istanbul Urart Sanat Galerılerı Y, 1994 (2) Marcel Duchamp'ın pisuarı, yenıden..., Cumhurıyct, 22 Subat 1994 (3) Yayımlanmış Kıtapları Konumlar. îstanbul BağlamY.1991 Tekil Duşunce. tstanbul Afa Y, 1991 Pisuarın Bir Dekonstrüksıyonu. (Lm re Zeytınoğlu ıle bırlıkte) îstanbul Urart Sanat GalerısıY, 1994 Michel Foucault tktidar ve Direnme Odakları. (D Tırat, M Kutlukan, P Gokturk ıle bırlıkte) Îstanbul Bağlam Y.1995 Eleştiri ve Eleştiri Kuramları Üzerine Soylemler (Ld Mehmet Rıfat) tstanbul üuzlem Yl, 1996 Kıvrımlar. Îstanbul Bağlam Y, 1996 Postmodern Goruntu. tstanbul Bag lamY,1997 Kavramın Sınırlarında. (Lmre Zeytı noğlu ıle bırlıkte) tstanbul Bağlam Y 1998 (4) Çevırılerı helıx Guattarı, Üç Ekoloji. Îstanbul HılY,1990 Gılles Dcleu7 Claıre Parnet, Diyaloglar. tstanbul Bağlam Y, 1990 Gılles Deleuze Felıx Guattarı, Kapi talizm ve Şizofreni I. Goçebebılimi lncelemesi: Savaş Makinası. tstanbul Bag lamY, 1990 Gılles Deleu7eFclıx Cîuattarı, Kapitalizm ve Şizofreni II. Kapma Aygıtı. Is tanbul Bağlam Y, 1993 (5) Alı Akay hmıe Zevtınoğlu Pisuarın Bir Dekonstruksiyonu, s 11 (6) Alı AkayEmre Zeytınoğlu, Kavramın Sınırlarında. tstannul Bağlam Y, 1998, s 7 (7) Akay Zeytınoğlu, Kavramın Sınırlarında, s 9 (8) Akay Zeytınoğlu, Kavramın Sınırlarında, s 9 (9) Akay Zeytınoğlu Kavramın Sınırlarında, ss 1336 (10) Akay Zeytınoğlu, Kavramın Sınırlarında, s 13 (11) Umberto Lco Alımlama Gostergebilimi. Çev Scma Rıfat tstanbul DuzlemY,199,s 8 (12) Eco, Alımlama Gostergebilımı, s 8 (13) Akay Zeytınoğlu, Kavramın Sı nırlarında, s 21 (14) Akay Zeytınoğlu, Kavramın Sı nırlarında, s 22 (15) Umberto Eco Açık Yapıt. Çcv Yakup Şahan, tstanbul KabalcıY 1992 (16) Akay Zeytınoğlu, Kavramın Sınırlarında, ss 30 36 (17) Akay Zeytınoğlu, Kavramın Sınırlarında, ss 45 55 (18) Akay Zeytınoğlu, Kavramın Sınırlarında, ss 50 52 (19) Akay Zeytınoğlu, Kavramın Sınırlarında, ss 57 59 (20) Akay Zeytınoğlu Kavramın Sınırlarında, ss 65 66 (21) Akay Zeytınoğlu, Kavramın Sınırlarında, ss 57 59 (22) Akay Zeytınoğlu, Kavramın Sınırlarında, ss 65 66 (23)) Akay Zeytınoğlu, Kavramın Sınırlarında, s 105 (24) Hasan Bulent Kahrarnan, Sanatsal Gerçeklikler, Olgular ve Öteleri. ls tanbul Yapı KredıY, 1993 (25) Bkz Alı Akay, Postmodern Gorüntu.tstanbul BağlamY, 1997,ss 112 119 Alı Akay, "Sosyolojiden Sosyallikler Analizine". Toplumbılım Dcrgısı 2 ls tanbul Bağlam Y, 1993 SAYFA 9