Katalog

"Cumhuriyet'in 7.5 Yılı, Türkiyc Cumhuriyeti'nin kuruluş yıldönümünde, ülke tarihinin zamandizinsel akışının nesncl aynası olma niteliğini taşıyor. Aylar süren yoğun bir araştırma döncmindc, onlarca uzmanın sayisız belgc, bilgi ve kaynağı tarayıp değerlendirerek oluşturduğu bir ansiklopedik kaynak. 75 yıl dile kolay: 900 aydan, 3600 haftadan, yaklaşık 27.400 günden söz cdecek olursak, kuşatılan zaman biriminin derinliğini görmek güçlcşeccktir.Bir kişinin yaşamını eldcn geçirmcye kalkışmak bile zorlu iştir, söz konusu olan, bir ülkenin, bir toplumun yaşamıysa, yapılacak araştırmanın boyutları kendiliğinden ortaya çıkacaktır." diyor Enis Batur kitaba yazdığı "Önsöz"de. SELAHATTİN ÖZPALABIYIKLAR Oturanlar, soldan: Mete Tuncay, Ahmet Oktay Ayaktakller. soldan: Ferldun Aksın, Ahmet Kuyaş, Hasan Frsel, Feroz Ahmad. vucel Demlrei (Yayın Koordlnatöruı. Cumhurivet'in 75 Yılı Aydınlık, Cumhunyet, Hürriyet ve Milliyet gazeteleri ilc Yapı Kredi'nin arşivlerinden de yararlanılmış. *** Cnmhuriyetin 7 5 Yılı, Yapı Kredi Cîenel Müdürü ve Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Yönetim Kurulu Baş kanı Burnan Karaçam'ın "Sunuş'u ve Enis Batıır'un "Onböz"ünün ardından, Feroz Ahmad'ın "Cumhuriyete Do6ru" başhklı genel giriş yazısıyla başlıyor. \ ler bölüm girişinde bir genel değcrlendirme ve sunuş yazısı yer alıyor. Cunıhuriyetin ilk on beb yılının, 19231938 arabinın ele alındıgı ilk bölüm (Yeni Rejirn) Ahmet Kuyaş'ın yazısıyla başlıyor. Öteki bölümlerin sunus yazı larının yazarları ise sırasıyla şöyle: Savaş Yılları (1939 1945): Cemil Ko^ak; Demokrasiye îlk Adım (19461960): Feroz Ahmad; Askeri Müdahaleler (19611980) Ahmet Inscl; Bugünkü Türkiyc < IWI 1997). Seyfettın Cürsel. rafları buna göre seçilmiş: Örneğin 1940 yılı için "Arifiye Köy Enstitüsü öğrencileri'; 1941'de ise, Alman ordularının Balkanlara girişi yüzünden bütün yurtta sivil savunma gibi ek savunma önlemleri alınması dolayısıyla, "Beyazıt Mcydanı'nda sivil savunma tatbikatı." Alışılmış kn>nolojilerden farklı olarak, yalnızca siyasal değil toplumsal (kültür, sanat, moda, günlük yaşam vb.) olaylar ve olgular da sürekliliği icinde işleniyor. 1932 yılına ayrılan bölümden rastgele alacağımız birkac yazı başlığı, konuların hern çeşitliliğini nem de ele alınış tarzını gösterecektir. 1932nın ilk "haber"i, "Bunalım Sonrası Yeni Model: Devletçilik". Bu yazıda 1929 Büyük Bunalımı'nın Türkıye'yi de etkilemesı sonııcu gelinen yeni durum ele alınıyor. Yazıya, Iktisat Bakanı Mustala Şeref (Ozkan) Bey'in bir lotoğrafı ile bu bakanın istifasının ve yenne Iş Bankası Genel Müdürü Celal (Bayar) Bey'in getirilişinin özetlendiğı bır kutu yazı eşlik ediyor. Aynı yıla ayrılan bölümde daha sonra, Türkiye'nin Mılletlcr C.emiyeti'nc girişi; Samsun ve tzmir'de Alman heykelci Knippel'in yaptıöı "Gazi" heykellerinin açılışı; Başoakan lsmet (tnönü) Paşa'nın Moskova'da Stalin, ttalya'da Mussolini tarafından ağırlanması; Türkçe ezan ve Kuran uygulamasına gecilmesi; Cenevre Universite Pe dagoji Prorcsörü Albert Malche'ın "Üniversite Mütehassısı" unvanıyla bir rapoı hazırlamak üzere istanbul'a gelişi; yabancılara calışma kısıtlaması getirilmesi; I iirk Dil Kurumu'nun kuruluşu, Kadro dergisinin yayınına başlaması; l'aruk Nariz'in Akın piyesinin ilk kez ve Mustala Kemal Paşa'nın hu/.urunda sahnelenmesi; Ahmet Rasim'in ölümü; Keriman 1 lalis'in (Ixe) Diınya Güzeli se<,ilmesi; Nâzım Hikmet'in ilk oyunu Ka/atası'mn sahnelenmesi; "yoyo" oyununun Türkiye'ye gelişi (ve er tesi yıl yasaklanışı burada 70 li yıllarda yaşanan "laklak" çılgınlıgını hatırlamamak elde dc^il!) ve "daha nice meraklı mev/.u" siyahbeyaz ve renkli fotoğraflar ve belgelerle desteklenmiş yazılarla ele alınıyor. Tabii, egienceli yazılar, haberler, alıntılar da eksik değil: 1931'in Kasım ayında Cumhurıyet yazarlarından (gerçektcn yazar, ne demeksc "bugünkü anlamda" ne demekse "gazeteeiyazaı" değil!) Cevat l'ehmi (Başkut) "Otuz Güzide Arasında Bir Anket" düzenlemiş. Anketin bir sorusu şöylc: "Hayatımzda hiç yalan uiylcdiniz mp" Hüseyin Rahmi (Gürpınar) Bey'in yanıtı da şöyle: "Yalan söyledim mi degil, acaba ömrümde doğru söyledim mi?" 1958 yılından gene eğlenceli bir haber: Sırrı Gültekin'in yönettiği, başlıca rollcrini (sonraki yıllarda Yeşilçam'ın en hızlı senaristlerinden) Bülent Oran, Leyla Altın, Neşe Yulaç ve Atıf Kaptan'ın paylaştıftı "Büyük Türk Filmi" Ayrı lık'm galasında izleyicilerc, yapımcının (tabii Kİ \\alk Film!) özel olarak Vakko'ya yaptırdıgı "ağlama mcndilleri" dağıtılmış. Her yıla ayrılan bolıımun sonunda, o yılın önemli olayları "Türkiye'de Olup Bitenler" ve "Dünyada Olup Bitenler" başlıkları altında tarih sırasıyla listele niyor, Bu olaylar da yazı konuları gibi siyasal, kültürcl, ekonomik vb. ner alandan seçildi. 1932 yılından birer örnek: "22 Ocak: îlk Türkçe Kuran lla fız Yaşar (Okur) tarafından Yercbatan Camii nde okundıı" (Türkçe ezan ve Türkçe Kuran, bir lotoğraf ve Türkçe ezan metninin yer aldığı bir kutuyla zenginleştirılmjş bir ya/.ıyla ana bölüm de de yer alıyor; ayrıca aynı gün Mustafa Kemal Pa§a Istanbul Opera Sineması'nda Çanakkalc filmini scyretmiş); "30 Temmuz: Los Angeles Oliınpiyat (^)yunları açıldı." Ayrıca, "Türkiye de Olup Bitenler" bölümünde bir kutu içinde o yılın "Ekonomik Göstergeler"i de (fiyat artış hızı, dolaı kuru, GSMII biiyümc hızı, sanayi ücreti ve ckmek fiyatı) yer alıyor. Cumhuriyclın 75 Y'z/z'nda Cuınhuri yet tarihinde iz bıraknıış kişiler, temelde önemli bir rol oynadıkları olaylar ya da ölümleri dolayısıyla ele alınıyor. Tabii önemleri oranında. Boylece kimi adlar daha şanslı duruma geliyor. Dizin'den rasgele aldığım, de^ışik alan lardan bırkaç örnek: Nâzım llikmct, Turgut Ozal, Adnan Menderes, Tank Akan... Sonuçta, "Sunuş"ta da belirtildiği gibi, "(y)ıl yıl, ülkenin gelişme serüvenini yansıtan bu kronoloiik laıih, yal nızca olayları buyüteç altına almakla yetinmiyor: bir yandan t\.\, insanlanmı zın ve toplumumuzun siyasal, ekonomik, kültürcl açılardan geçirdiği evri mi gözler önüne seriyor." • SAYFA 13 YKY'den büyük yıldönümüne dev bir armagan 1 998, Cumhuriyctin 75. yılıydı, malıım. Çcsitli alanlardan pek çok kuruluş gibi Yapı Krcdi de, bu büyük yıldöniimü için bir süre öncedcn bir dizi proje (CD'ler, kiraplar vb.) üzerinde çalışmaya başlamış, bir de Ekim ayında açılan büyük bir "Cumhuriyet sergisi" düzenlenmişti. Son olarak, Cumhuriyet tarihinin ncrdeyse gün gün elc alındıgı, deyim yerindeyse bir "ansiklopedik kronoloji" plan Cumhurıyettn 75 Yılı çıktı. Once, kimi teknik bilgiler. Cumhurıyetin 75 Yılı, sırasıyla 378, 384 ve 378 sayfa olmak üzere 1140 sayfalık büyük boy üç ciltten oluşuyor. Son ciltte ayrıca bir de 38 sayfalık bir dizin var. 1. ciltte 19231953 arası, 2. ciltte 19541978 arası, 3. ciltte isc 19791997 arası ele alınıyor. Yılın önemli olayları C.umhunyctin 75 Yılı'nın Yayın Kurulunu, her biri kendi alanında uzmanlığı tartışılmaz adlar olan Feroz Ahmad, Hasan Ersel, Ahmet Kuyaş, Ah met Oktay ve Mete Tunçay oluştııruyor. Yayın Yönetmenı, yılların titiz ve deneyimli gazetecisi, yazaı, çevirmen Feridun Aksın. Yayın Koordinatörleri isc merakhların adlarını heınen hatırlayacağı ve titizliklerini onaylayaca&ı iki uznıan: Ekrem Çakırogiu ve Yücel Demirel. Bu dev kaynak, /"> yıllık Cumhurıyet tarihini belirli karakteıistikler ışığında beş ana bölümde ele alıyor: Yeni Rejim: 19231938; Savaş Yılları: 19391945; Demokrasiye tlk Adım: 1946 1960; Askeri Müdahaleler: 19611980; Bugünkü Türkiyc: 1981 1997. Yazılar, Yayın Kurulu üyeleri ile 30 ılolayında uzmanın oluşturdugu Araş tırma/Yazım l:.kibi dışında, alanlarında (tarih, ekonomi, moda, miizik vb.) yetkinlikleri tartışılmaz 4()'a yakın uzman tarafından yazılmış. Bu u/.man yazarlar arasında Rulıi Ayangil, Ahmet Dcmi rel, Şcvket Pamıık, Necdet Sakaoglu, Necla Sevhun, Bülent Tanor, Tunç Tayanç da bulunuyor. Çalışma, Göklıan Akçııra, Ara Gü ler, Güneş Karabuda gibi koleksiyoncr, araştırmacı yazar ve lotograrcıların da kalkılanyla 2500 dolayında lotoğraf ve belgeyle dcsteklennıiş. Ayııca, Ak^am, CUMHURIYET KİTAP SAYI 467 Yeni Bir Başkent Doğuyor Beş ana bölüm Ana yazılar ele alınan konuyu öncesinden alıp ilcrideki gelisjinelere kadar açıklıyor. Örneğin, Ankara'nın 13 Ekim 1923 tarihinde başkent ilan edilmesi, 1923 yılı bölümünde yer alan "Yeni Bir Başkent Doguyor" başlıklı bir yazıyla işleniyor. Ankara'nın 1930'lara gelinceye kadar geeirdı^ı kentleşme süreeini de içeren yazıya, 1920'li ve 1930'lu yıllardan seeilmiş Ankara fotografları eşlik ediyor; ayrıca bir de "Abdülhak Şinasi'nin Gözüy le..." başlığıyla A. Şinasi'nin 1933'te Varhk'vi yayımlanmış bir yazısından parça yer alıyor. Yine aynı yılın önemli olayları arasında yer alan Halk Fırka sı'rıın kuruluşu, "Müdafaa ı Ihıkuk'tan Halk Fırkası'na" başlıklı (deyim yerindeyse "retrospektif') bir yazıyla ele alınıyor. Benzer bieimde, 1931 yılında Mımar adıyla vayımlanmaya başlayan CAimhuriyet döneminin ilk mimarlık dergisi Arhitckl'm ele alındığı yazıda 1998'e kadar yayımlanmış ve yayımlanmakta olan öteki mimarlık, plastik sanatlar, sanat tarihi ve dekorasyon dergılerinden de söz edilivor. 1 ler yılın en karakteristik olayı, başka bir deyişle yıla damgasını vuran olay, genış bir ya/ı konusu olduğu gibi, (genellikle) o yıla ayrılan bölüm i(,in kapak konusu da olmuş, kapak fotoğ