Katalog

r su7 ve ınatçı karaktcrlcrı", "yakın akıaba ev ldığının yol açtıfiı şekıl bozukluklan", "ce halet vc ınatçılıkları" ve 'dınsel fanatızmle rı" (Ruhların zdksı cadı karısının ateşe atılması ve 1785'tckj lınç hadısesı) yer alır Koydc cğlence de gunah sayılır lnsanlar geleneksel sıyah gıysdcr ıçınde cvlcnırler Duğun toıenının eğlenmc gunu olarak kul landınasma ızın verdmez, 'cunku eğlenccyı dunyaya getırenın gunah olduğu " kabııl edı lırdı(UK 140) C ok az ınsanın yaşadığı Eschbcrg'de kıııı se îumseyle gerçek anlamda ıletışım kura maz, ınsanlar detışım fakırıdırler Araların da var bulunan duvarlar hıçbıı zaman kalk maz, duygular paylaşılmaz Romanda ıfadc edden koyde kımsc "çocuklarla ılgdenmcz" veya "Bır Alder asla başka bır ınsana onu sevdığını soylememıştır' so7İen (Elıas bu nun ıçın en tıpık omektır) ınsanların bırbır lerıne duyduğu dgısızlığın, duygusuzluğun kanıtıdır Sevgı tanınmayan bır kavramdır Cıorulduğu gıbı Lschberg koyu toplum salaçıdançurumuşluğusergdıyor ( anldığı m ve yaratıcdığını tuketmış yok olmak ıçın son darbcyı beklıyor I Ier nc kadar ortaçağ uykusu yavaş yavaş sona erıyor" gıbı gozuk s c d e t U K 143) gerçekte ıse ıçıne duştuk lerı bu ebcdı uykudan asla uyanarnayacak lar vc yok olup gıdecekler Kcıyıın toplumsal çokuşunu, fizdcscl ola rakbuıadayaşananuçvangın( 1815/18/92) bclırler Ehas sadece ılk yangını gormuştuı Dığer ıkısı onun olumundcn sonıa gerçek leşır Yangınlar sonucunda da koy tamamen yok olur (tlgınç bır nokta Uçuncu yangın 1892 de yasanıı ama koy 1912'de yok olur yanı 22 yıl bu da Elıas'ın olduğundekı yaşı dır) Yangınlann etkılerını, ılk yarıgının sonuç ları çok gıi7el anlatır Yangın sonunda bır kı sım ınsan koyden goç eder, yaklaşık 70 kışı lık gı up îse kış boyunca bır handa kucak ku cağa yaşar Elıas'ın annesı burada herkesın gozıı onunde uçuncu çocuğu doğurur Koy nem toplıımsal alanda hem de fızıkı olaraK ıçınde bulunduğu "ortaçağ" uykusundan" uyanamamiş, dığet bıı deyışlekendını yenı leyememrştır Tcmel olay zıncırını zaman zaman "Kaspar Hauser' dc karşdaştırdabı lecek o/ellıkler taşıyan Flıas'ın fıayatı oluş turur ()nun yok oluşu başka bır ıfadcylcgc lışımı ve' yukselmesı' uç basamaktagerçek leşır îlkdoncmdeçocuğun kendı sesını keşfet mesı ve şekdlendırmcyc çabalaması on plan dadır ve Llıas on dorr yaşında okulu bıtırc ne kadaı sıııeı ()nemlı bır nokta ıse bu do ncmın anlatddığı sayf aların olağanustu alışıl madık olaylarla bezcnmış olmasıdır Roma na mısrık vc gi7emlı bır hava vcren olaylar dıı bıınlar l lıas'ın tuhaf "camdan bır sesı" (UK. 29) beş yaşında pencereye dıkılıp ya gan kaıın sesını dmlemesı, Lschberg koyu nun aşağısından akan Lmmer'ın yatağmda kı Petrı Kayasında mucı/evı olaylar yaşama sı gıbı olaylar Su kıyısindakı bu son olaydan sonra onun "ışıtmeyeteneğı' mandmazolçudeartar Bu na gore Elıas "tındarı sadece ışıtmekle kal mıyor onlarıgoruyorduda Tındann dcrın vadderını devasadağlarını goruyordu" (UK 33) Hem kendı vucudunu hem doğayı ra hatlıkla dmleyebdryordu Bu olaydan sonra scsı dcğışım geçırdığı ıçın, sesı vc goz rengı de ınsanlara korku salar Anne$.ı ve babası utançtan onu ıkı yd evden dışarı çıkarma? lar Annesı dclırcnc kadar bu devam eder Uçuncu kardcşımıı doğumundan sonra scr besr k dır I latta okula da başlar Oğrctme nın aracdığıyla dığer çocuklar gıbı o da dk clefa katılaığı komunyonda bas sesle sovle dığı şıırı ınsanlar tulıaf karşdayıp onu afaya alırlar Çocuk,oğrctmcnıgciıponualatıaka dar sahnedc kalakalır îşte kdısedc yaşanan bu olay onu derınden etkder On yaşına gel dığınde sesı yetışkın bıı crkek sesını andırı yordu Bu yuzden bas sesındcn ncfret eder 1 latta gorunuşunden dc Bunu gi7İemek ıçın çıkan sakallarını ateşte ala7İar Ama kadın farm şehvetlı bakışlarından kendını kurtara ına/, clınden geldığınee onlarla karşdaşma maya çalışır f nsanlarla konuşmayarak, hatta mumkun olduğuncaazkonuşarak.fıstltıylakonuşarak sesını degızlemekaıarı alır Başı ağrıdtğı ıçın Ik yangmm sonuçlan kısık sesle konuşmak zor gelır Bır gun Em mer e mdığınde suyun oradakj taşı cdalama sıgıbı kendı sesını cdalamayakararvcnr Sık sık suya gelır sesın perdelerını tcrbıyeye devam eder Saatlcrce bağırıp sesıne bas tonu nu vcren o yukten kurtulmayı anıaçlar Ça bası sonuçsıı/ kalır On bır yaşında sudakı şelaleye bak ıı ken o muthış gcrçeğın bılıncı ne varır "Llıas, yerçekımı kanununu keşfct mıştı" (UK 51) Bunagoresuhepyukarıdan aşa^ıya akıyordu, tasjar da yukarıdan aşağı duşuyorlar () da kendı sesını bu ılkcye go re duzenlfmeye koyulur Uzun denemelerdcn sonra SCM artık kaluıdan ınceye ınceden kalına çıkabdıyordur Ve sonunda da ınce sesle konuşabılccck konuma gelır Sesdencmelennın bırındehayvanların ses frckansını yakalar ve onlarla konuşmaya baş lar " Ne kadar çok ısterdık, Emmer hayvan ları geyık rcsı, porsuk Wunıbald kı/d tdkı lıps sansar Sebald ve tek bacaklı $akra ku su dc yaptığı sohbetlerı anlatmayı' (UK 57) Ayrıca bu esnada başka bır yonıınu de keşfcder, yabancı seslcrın çok kolay taklıdı nı yapabdıyordur Uzun alısnrmalardan son ra eltie ettığı ses yuzunden ona kılısede pa zar gurden Incd okuma gorevı verdse dc gc len kadınlar onun sesınden kendllerınden gcçtıgı ıçın olaylara ncdcn olur 1 lıas bu donemdc koye vc koy toplumu na kabul eddıı Doğumundan ıtıbarcn onu tuhaf bulanlar artrk kanıksarlar Kendı ken dınc guvenı artar Olgunlaşır ve ıçselleşıı Çcvrcyc karşı gcnelde savunmaya yonelıktır Kendını anlatmaktan çok anlasjilmayı bekler Llıas'ın aşk ve muzıgı keşfetmesı dcıncı do ncmde geıçekleşır Bu donemde artık daha etkcndır, yonlendırden değıl yonlendıren dır Org korukçusunun ayın anında yukarı balkondan duşup olmesı Llıas a mıi7iğın yo lunu açaı Kuçuk yaşlardan ıtıbaren başla yan dgının sonucudur bu Daha kuçukkcn kdısedc arka tarafta oturduğu ycrden orgu ıncelemeye çalışmış, mcvsımlcrlc çıkan ses lenn dı^lusı dıkkatını cekmıştı Daha sonra bu kaıarından pısmanlık duyacak olan am cası, onu korukçu yapar Llıas buyuk usta lıkla bu gorevı yurutur 1820'ye kadar bes yıl bu boyle devam eder Amcasından kcndısı nc oıgorğctmesını ıster Amaamca ışını kay betıne tenlıkcsı yuzunden buna hıç de ar7u lu degıldır Elıas gccelerı onun sakladığı anahtarları ahp kendı kcndınc org çalmayı oğenmeye başlar Noel gecesı ınsanlar kdısedc dahı soyler lerken Llıas ın kuçukluöıınden berıarkada şı Pcteı krndını hırsı/lıkla suçlayan babasın dan ıntıkaın alrııak ıçın koyu ateşc vcrır Llı as, kus'enı Flsbcth'ı yangından kurtanr Kı/ kucaöında ıken \ mmer'de ya^adıgı o mucı zcvıduyguyu yaşar Yangından sonra koyun yarısı lıarap ofınuştur Bır dedıkodu uzerınt oytnacı Lamparter lınç eddıı Oymac ınııı ol durulmesınc Elıas'ın babası on ayak oluı Yangın yu/undcn harap olan çevre yuzun den Llıas daha once konuştuğu hayvanlarla bu daha karşılaşamaz Bu felaketı i7İeyen donemdc onun "mu zık dhamının şeklı değıştı" (UK 89) Muzı gııı yanında aşk da onu çcpeçevre sarmıştı "Sevgıyı scçmenın, bır ınsan omrunun tuın ruhunu vc gucunu sevıye adamanın ıyı ol duğuna kararvermıştı Sınırlı ıradesının son nebzesıyle 1 Isbeth te karar kılmış, boylece muzık dchasına karşı gelmıştı I akat mıı/ık dc hası Tanrı vergısı olduöu ıçın bu kararı as lındaTanrıyakarşıydı" (UK 90) Yedı yasındakı Kuçuk Elsbcth'c a^ık oln Llıas gecelerı kılısede yaptığı alıştırmalar sa yesınucorguıyıceoğrenır 1 latta bıı gcccbıı muzdc alctını tamamen sokup bakımını ve yenıden akordunu yapar Kendıne aşdk aı kadaşı Peter de onun korukçusu olur" Elı as muzığını l Isbeth ıçın yapıyordu Gezgın vaız C^orvınıus Feldau nun koyde yaptığı ko nuşma Elıas'da katalızor etkısı yapar C oı vınıus'a gore "Bu sefd dunyada, artık aşktan baska hıçbır şey geçerlı değddı" Devamın da lcım kendını tamamen sevgıye adarsa "sa dccc o cennete gıdecektır" uer Son ıkaz ıse "uyuyanlar, sevemcz"dır (UK 95/6) Elıas bu vaazdan çok sarsılır "Sevenler uyumaz" ddınctakdır Koyun orgcusuOskar Alder ın olumu beklenen fırsatı verır Elıas onun ye rıne gcçer, ardından da koy çocuklarının mu7ikoğretmenı olur Verdığı konscr ınsan ları mutlu etmıştı Aynı anda hem aşkı hem de muzığı yaşayan Eılas da çok sevınçlıydı Bu duygularla 'I Isbcth'ın kalp atışlarını olçu alarak, muhtesem muzık katedrallerı mşa" edebdıyordu (UK 140) Dunyaya bakışı bdc dcğışmı^tı " Baharla rı sevıyordu, kısların yanındaydı vc sonba har ouun ıçın olumun bır ışaretı değddı artık" (UK 111) Bır keresinde arkadaşına sunları soylcmıştı "Zavallıınsanlar devanı lı aramak ve yanılmak 7orundalar' Bır sev gdıden oburune koşup duruyorlar, oysa Tan rı nın ta başmdan berı onlara bırını nasıp et 1 tığını bılmıyorlar Ah bu kuçuk ınsanlar Guvenemıyorlar, Tanrı'nın onlara yer ve /a man gostermesıne dek bekleyecek sabırları yok"(UK 111) Eİ8S O H I KBSIiyor UM Uçuncu ve son donemde Elıas aşkı aşarak olumu keşfcder Oğretmen olduktan kısa bır sure sonra ' anık muzığın kendını avut madığının farkına vardı" ve de "Olum de munasebetını kurabdeceğı her şeyı sevıyor du" (UK 112) Ne yaptığını bdmeyen Elı as bır gun arkadaşıyla Dcraber sesını değıs tırerek koy fahışesını suyun kenarında çıru çıplak soyaı Daha sonra duyduğu suçluluk duygusu yuzunden org çalarak tesellı bulma yı dcncr Ama "Artık kendısı ve yaşamı de barışık olmadığı ıçın muzığı gıderek daha (azla ahneksi7 tınılar ıçermeye başlamıştı Bıı zamankı "naıf mu7iğı",şımdı "şeytaniDir guç olmuştu" (UK 121) Bır dcfasında arabayla yanında Llsbeth oklıığu halde Cıotzberg'e gıder Ona yolda yangından sonra ıkıncı ke7 sardır Bırkaç haf ta sonra arkadaşı Peter kızkardeşı Flsbeth'ın başka bırınden hamde olduğunu soyler Umutları kırıhr "Tann dehesaplaşmak" ıçın son defa daha kılısede kalmak ıstcr Sevdığı kı/ın nışan torenınde kdıscde ona org çalar Bır ıkı haf ta sonra koye gelen bır yabancı te sadufen onun muzığını dınler ve onu be\d berg'de duzcnlenen org festıvalınc katdma ya ıkna eder Burada yaptığı mıi7ikle haya tının bır bdançosunu cıkaıtır I estıvalde nı rıncı olur, ınsanları hele yarış kurulunu çok şaşırtır Koye varmadan arkadaşının gıdıp ıp ge tırmesını ıster ()ndan ayrıca ınsanlara ken dısı hakkında hıçbır şey bahsermeyeceğıne daır soz alır, çunku o da Peter'ın koyu ateşe verdığını kımscyc soylememıştı O gıttıkten sonra suyun kenarında kendını ağaca bağ layıp gunler geceler boyunca uyuyamamaya çalışır Bunun ıçın de uyarıcı etkısı bulunan bır otu kullanır I akat kullandığı otların olumsu/ etkısı sonucu solunum yetmezlığı yıi7iınden olur Elıas'ın derdı halen ortaça ğı yaşayan bır toplumda bırey olabdme ve kımliK ka/anabılnıe mucadelesıdır Yoksa roman tck başına ne romantık unsurlarla be zenmış bır "Aşk Romanıdır", ne yetenekle rın heba olup gıttığını anlatan bır Bıyogra fıdır ne de Avusturya edebıyatına has bır Kov Romanı ve Vatan Komanıdır' Bl rcy olma savaşı, devrımcı yollarla yurutule mc7 Eiıas ın yaptığı savaşın araçları, bırey sel yetencklcn kullanabılmc alanı olarak mu zık ve varoluşu destekleme alanı olarak aşk tır lutsak olduğu toplıımsal ve teolojık en gcllenn de ayrıca sorgulandığı dave eddme lıdır "Uykunun Kardeşı romanının dıkkatı çeken yonlerınden bırısı de ınsan vc rann ılış kısı soruıısalmı felsefı anlamda ele alması ve daha once tanımlanmış dışlalerı eleştırel an lamda dusunceye açmasıcıır Roman boyunca Elıas'da gozlemlenen en buyuk değışıklıklerdcn bırı onun dcğışcn tanrı anlayışında gızlıdır Başlangıçta, "Tan rı'nın yer ve zaman gostermesını" (UK 11) beklcmeyen ınsanlara çıkışan Elıas, daba sonra hem dc kdısedc var gucuyle "Tann, benım yaşamımdasenın yenn neresi'1" (UK 133) dıyehaykırarak," ınsanın olume, ka dcre ve Tanrı'ya" (UK 162) ısyan edebıle ceöını gostcrmeye çalışır Bu haykınş butun kışkırtıcdığıyla adı geçen sorıınsalı gun ışı ğına çıkarır Işte bu yuzden Elıas'ın çabası, ozgur bı rey olarak kendı varoluşunu teolo|ik açıdan yenıden temellendırme denemesıdır, "bcn, Johannes Elıas Alder, bu ozgurluğumu kul laıımak ıstıyorum Bıl kı, artık talınsızlığımı kabul ctmcyeceğım Bd kı, artık senın çızdı ğın alınya7ima karşı koyacağım Bd kı,bana şımdıye kadar çektırdığın acdardan daha bu yuğunu çektıreme/sın Şıı andan ıtıbaren kudretın betum uzerımde etkdı olanıayac ak Ve ben Johannes Elıas Alder, mahvolsam da, bu benım ırademle olacak, senınkıylc değıl" (UK 135) Bır sanatçı saydabılecek Elıas ın uğraşısı ses ve muzıktır Bdındığı gıbı ses doğada yal nızca vardır O, bıçımfcnmcmış, butunluğc kavuşmamış ve anramlandırılmamıştır Soy lemek gcrckırse ınsanın dışindadır Sesın AK sınc muzık kendı başına doğada bulunma/ Mıi7ik, sanatçı tarafından yaratddığı ıçın onun etkısını, I7inı ve bıreysellığı taşır Do ğada bulunan ses de ınsana has muzık ara sındakı ılışkı salt var bulunma dc bırey oluş arasındakı dı^kıdc tekrarlanır Bu yuzden Llıas'ın Org Pestıvalınde "yaşamında anlat maya değer olan her şeyı" muzık aracılığıy la cıdc getırmesı (UKf 165), kendı hayatını muzığe dokmesı oylesıne var bulunmadan varolma, bırey olma yonunde atdmış adım dır Dığer yandan ırade soz konusu olduğu ıçın, bırey olmak, yeteneklerını kullanmak tan geçer Romanda Elıas muzık yetcneğını şekdlendırdığı andan ıtıbaren farklı bır go runum sergder Kımlığını dan etmeye ve ye teneğını kullanaıak bıreyleş^meye koyuluı Dığcr yandan Elıas'da sevgı vc bırey olma eşanlamlı olarak karşımı/a çıkar Her ne ka dar onun aşkı ' gerçeklesmemış aşk" motı fını seıgdese de bırey olabdme çabasının \7 lerını taşır ÖMim touyku Insan sınulı varlık olduğu ıçın, soz gchmı cn azından uyumak zorunda olduğu ıçın, Elıas'a gore gerçek aşk ımkânsı/dır Varolu şu sorgulamaya kadar goturen bır sorıı ve so run Onun kurtulmavı başaıamadığı bıı handdtap Romanda olum dc uyku yanı scv me de sevmeme arasında paralcllık kurulıır Sevmeyen uyuyordur ııyuyan kışı ıseyoktur yokluğa mahkumdıır O halde var olmak sevmektır, sevmek dc bırey olmaktır Yanı bı rey olmak scvmcktcn geçcr Olay orgusun dcn de anl ışdacağı u?ere Elıas olguniaşarak yukseldı, yukseldıkce de olume yaklaştı Bu açıdan roınandakı olum de hayat arasındakı dışkı ayrıca dıkkatımızı çckcr Kahramanın alışıldık sayılmayacak olum bıçımı, yavaş ya vaş ve zoruıır tskence sonucu olumle ranat lıkla karşdaştııılabdıı Boyle bır davranışı kendıne rcva gorcıı Elıas, olumu hayatın zıddı olarak algdamaz Gcrçı okuyucuya olerek yok olmıış gıbı go 7ukse de, aslında o sevgının ancak kışının uyanık ve bdınçlı olmasıyla daha doğrusu ozgur bırey olmasıyla mumkun olduğunu sergder Scvmunek olumdur Sonsu/ uyku sundakı olıınun kımlığının so7 konusu ola mayacağını kanıtlar Çclışkılı gıbı gozuksc de farklı bır bakış açısından boyle bır acı son, Flıas'ın gırışı mınde başarısız olduğunu onaylar Içınc duştuğu toplıımsal ve dığer şartlar onu pe şındc koştuğu bıreylcsme surccındcn alıkoy muştur O/gur bırey kımlığıne hayatta ıkcn değd olumle (') kavuşur • (\)K Schnell, GeschtchtederdeutKhrprac hıgen Ltteratur seıt V)45, Stuttgan 1WS v 521 (2) P Rıngcnın, "Das Lcbtn sulltı um vur JerKunslrcttcn", "Stertı", 2Şubüt 1')'),S (Soy leşt) 0)11 Ohrltnger, F/« Neueraus Östcrrc uti DıcPrcsu" 22X1992 (4) V Hagt "Schlurf heımtvaerli, Engtl", "DerSptıgd ,22 1998 (5) Du Luftgacngcnn, Bksvng Verlag, Mu nıh 199H (6) Yurdumu çoh sei/ıyorum Voralbtrv Htn aldırtyorum" A Vollak Dtaıs Rnth tvıra ungihcucrlıch sun", "Kuntr", 21 12 1997 (Suyleşı) (7) R Schnetder. ' Uykunun Kardeşı Lc vıren A Dırımlı, (tettşım Yaymları luanbul 1998 (Almanuıbaskt 'VtiScblafeiBrudcr" Leıpzıg 1992 Mettnde romanın adı UK ola rak knaltılmışttr ) (8) H C Seder, "Dte Geschıcbte laechelt durch thre Fragık", "Dıe Weltwoche", 26 11 1992 (9) A Kılb, 'Komm, o Kıtsch ', Dte Zett, 6 10 1995 (10) H Kreuzer (Hg), "Pluralnmm und PoUmoderne" hrank /M 1989 C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 4 6 7 Müdcvaaşk Insan ve tanrı ilşkisi SAYFA 16