Katalog

C her neyse, kuçucuk bır csıntı gıbı konup Lev la'nın yuzune çarptık tan sonra uçup gıdıyor 378 sayfalık kıtabın son tumcesıne va rınca, "olum" denen olayın da bu kadar Kadmmran öyküsü cana yakın, doğal ve gız yuklu anlatılabı Nevnıhal Osmanhlıktan ( umhurıyet leceğını farkettım Onca ust uste yaşanan yurttasjığına yunıuşak vc tanı bıı geçış ya lar, onca olay yoğunlugu, onca ruhsal ço par Bağımsız ruhlu, bıraz aksı ama sevezumleme bır kuş mısalı "pırr", edıyor cen bır ya!}lıya evıımlesecektır Kımse ceset olarak duşunmuyor kenuını Nevnıhal, ne yazık kı uveylıktcn dolayı Ayla Kutlu'nun, Emır Beyın Kızlan ad gonul kapıldiını kendisınekapatmış 1 lus lı son romanını okuyup bıtırdığınızdeha ra'ya ornck olus,turama/ Oysa nasıl ıhtı yatın Amazon, Ganj, Nıl, Volga gıbı son yau vardır llusıa'nın bıt orneğe1 Husra suz nehırlere ben?cdıgını venıden anlı Turkıye çağdaşlaşmasının bıreyselleşmeyorsunuz Ama burada anlatılan, Dıcle, de baş,arısı/ omcğıdır Husra'nın Dam de Kızılırmak, daha çok Mazlum ve umarsız Sıon'da yalnızlıkla ınkven, sevgıye susu7 Anadolu'nun altın sarısı ya da demır kır yureğını betımlcycn bolumler lomanın en mızısı, gungormus, acılar çckmış topragı guzel sayfaları arasındadır 'Yalnızhk ın nı yuklenıp denızlere taşıyan, sozun ozu santnkuçuklııg'ıtnu stınklıalnılamastydt " (s 114) Husıa geıçcktcn dc ıkı arada bır çerçek bır Anadolu Rcngârenk sozcukderedc kalmıs,, gorunusjc bııtunsel, gcr er Cardun, çomça, yam^ak, kebbut, el çckte ısc paramparça bıı ınsandır Anne rencı Valıler, kaymakamlar, aöalar, ma sının kaderı ya <\,\ orneğı onu bulmuş,, bas, rabalar, mılıtanlar Kafkasya, Urfa, Mar kaldırısı husranla yok cdılmıs,tır Sevdığı dın, Istanbul Kavuşma, ayrılma, toplaş genç 40 larda polısçe oldurulecek, tck ma, dağılma, kalkı^ma ve barışmalarıyla bajjina ayakta kalamayan Husıa, ıkıyuzlu yaijayıp "Akdenız'e bır kısıak başı gıbı ve çorak bır evlılık odunlcşmesıno sığına U7anan" onAsya'nın tum zengınlığını, caktır toprak suorman dağ hayvan bıtkı ve ın sanınıenıne boyuna, dıkmc derınlemesı Emır Bey'ın dığer km Leyla ıse, Nevnıne, ge<,mHj geleceğıyle destanlara doken hal'ın ve (umhurıyct'ın yetıs,tırdığı, ka bır kalem ustasınaan yansıyor derıne sahıp çıkabılen, acısını taşıyabılen bıreydır Kybele Homeros Gılgameş Odıseus Roman kadınımı/ın oykusunu Gulha Tantalos Delı Dumrul Şekıl ve kılık dcyat'tan Leyla'ya ulaşan sılsılclcrlc, bas,agıştıren olumluler, olumsuzler, ofkelerı, rıyla anlatır. nuzunlerı, kınlerı, aşkları ve kalleşlıkle *** rıyle Tanıdık polıtık yuzler de cıkar kar ^ımıza ve yıter "Adını dağa taşa yazdığı "Emır Bcy'tn Ktzları nın kurgusu ıkı umudumu7un sadecc ağzının ı^ yaptı^ını duzlemın kımı kc7 kosutluğu, kımı kcz anlamamız " (Sayfa 261) gıbı Enver çatıs,ması, kımı kez sureklılığıyle oıulmuş Beyın çalımlı ufarak adaşı (sayfa 263) Bu du7İemlerden bın yazarın daha once kaleme aldığı "Bır Coçmtn Kutfu O" adAyla Kutlu eskı arkadaşım Fakultede lı romanı Dığerı, Ikıncı Dunya Sava benden ıkı sınıf kuçuk Hep gerıde kal şı'ndan gunumu/e akmış tarıh parçası mayı beceren, o sorgulayan gozlenyle çev Roman bır olumden bır olume uzanır, resındekılerın tıtızlılde gızledıklen yas,an Emır Bey'ın l lazıran 1941 'de olduğu gun tılarını dıdıkleyen, a/, konuşan, zengın basjar, doksan yedı yasındakı Nevnıhal beynının fırtınalarını gozlerınde yansıtan Hanım'ın Nısan 1991 'dekı olumuyle bıAntakyalı Belleğımde, kentının olçule ter ılk bakı^ta yarım yuzyıllık tarih tak rıyle goze çarpmamayı huner sayan ama vımdızınsel gıbı gorunur, Romanın dort ulkenın ve Sıyasal Bılgıler I'akultesı'nın kendı kışılığmde senteze ula^tırırkcn, Mahmut yavs.ak vc yavan bır yas,ama bı çımınde ıçsel ve sonra fi7iksel olarak par çalanacaktır Ulkemı/ kadınlığının maccrasını Batıı bcg kadınlannın bırbırıylc kcsıs,cn vc bır bırıne ulanan hayatlarında buluru? Urfalı Gulhayat vc tstanbullıı Ncvnıhal Osmanlı kadınlannın ıkı ucunu temsıl cdcr Oksu/, eğıtımsız korunması/ koy kızı Gulhayat onurlu ve dıkbaşlıdu, uyumsu/dıır Başkaldırıları husranla sonlanır Sevdığınden aynmısjardıı onu, /or la Emır Bcy'c veımı^lerdır Kabııllcne mcz Scvgısız,as.ksız, tuibellıktcn u/akya ijamında, tesellıyı once Yunus'un dızele rınde, sonra bır tur kadın dayanıs,masın da, Nevnıhal'ın dostluğunda vc ona oz annesınden yakın I cyla'nın sevgısınde buluı Sıyasal bılınçtcn tumuyle yoksun dur Ancak, dıngın donemlcrındc acılı halkın sağduyusunu taşıt Nevnıhal, "Kaç eoç yaşamamij" bır "gın<, ktzlığın rahatlııg'ım vc ntja:"nı (s 274) tanıyan bır annenın, Gırıt'lı Ycs,ıl Ha nım'ın ve yavıusuna duijkun bır babanın kızıdır Donemın kadınlanna gore eğıtımlıdır Bır ucuyla mucadeleu Halıde Edıp'e, obur ucuyla Osmanlı fcmınıstle rıne uzanan bır kcndı kadınlar kuşağındandır Ulkenın ışgalını kabullenemez "Yurttaş" konumuna ummetın "karakou", delımtrak Gulhayat 'tan daha ya lır Gene dc evlılıklcnnın ılk yıllarında, mılletvekılı eşıyken, kocasının sıyasal mucadelcsını nc lcavrayabılecek, ne destckJcyecek, nc clc^tırebılecek bılgı bırıkı mıne sahıptır Ancak sıyasal gclışımını sıır durecek, oğullaı arasındakı gorunur go runmez çatışkıda Batu'dan yana ve Mah mut'a karsı tavır alacaktır Başkaldıı rruyı, yıkmayı ueğıl, sabırla onıırun ve aklın gosterdığı yolda kurmayı, korumayı, onar mayı seçecektıı yaşamı boyıı Kuşağının kadınlarından s,anslıdır, kocasıyla govde scl as,kı tadacaktır Bukulmeden dırenebıl mesını belkı de tcnscl deneyımının besleyecılığıne boıçludur bolumıınun başjıkları /amansal açıdan pesipes,edıt / Sen Edessa Surctı Cıbı Sır luttun 1941 USavasRıttı 1945 III kalbım Yıne Uzgun 1958 IV Son Totolraf 1991 Kanımca ya/ar bu tarıhlerı bılınçlı sec mı^tır Savaş, t rtesındckı "40" karanlığı, Demokıat Paıtı kaıanlıgı vc bugun Fuı kıyc nın tarıhscl kesıtlerı Bu bolumlcıe lomanuı kadın küjilerının ya^anı kesıtlerı dıye bakmak da mumkun I Bolum Kuc,uk kız Leyla II Bolum Buyuk kı/ I lusra III Bolum Leyla IV Bolum Anne ve uvey anne Nevnihal Am cevresı takvımdızınsel olan ve ro manın başat kı^ılerıne dayanan bu yapı anımsayışjarla, cağrısımlaıla, zajııandakj sıçramalarla \ e dığer kurgu duzlemıne ya nı "Bır Goçmc n Kuştu O' ya gondermeler le derınleşır ve ustaca ıslenmış yankışıler le zengınfes,ır Bu gondcrmcleı ılk ronıa nı tanımayan okur ıçın gereklıdır Ayrıca Ayla Kutlu çok ılgınç bır yonteme başvur muş tıpkı Marguerıte Duras'ın "Sevgı lı "nın oykusunu "Kuzty Çınlı Sevgılı'dc farklı bır bakıs, açısıyla yenıden yorumla ması gıbı eskı romanının olaylarını değı şık açılardaıı yenıden yazmıştır Yararlı bır edebıyat dersıdır bu, roman sanatında ko nunun değıl, anlatı^ tarzının onemlı oldu ğunu vurgulayan Ayla Kutlu nun metnlnde sark coğrafyayı a$ar blr yaşama blclfnlnln adı ve özu olur Ük bolumlerı okurken, romanın dağı nık ızlenımını uyandıran kurgusunun ne denlı sağlam olduğunu, Nevnıhal'ın dı rek gorevını ustlendıgı son bolumde hoş bır burprız gıbı saptayacaktır, okur Once kı bolumlerde açık bırakılmı$ olay orgu sunuıı uçlan burda ılmeldenır, sorular ya nıtlanır Romarun bozcuklerınden okurun bılın cıne ve duygulanna dolan, Turkıye'nın "kadın", "goc" ve "^ark"ta odaklanmış ozuduı Karakterlerın ve metnın ustaca kurgulanması yetmezdı bu ozlu aktarıma, yazar dılı duyarlıkla ve bılınçle kııllanma saydı Ayla Kudu'nun bana cok çekıcı ge len, gramerı hafıf, anlamı ueıın, biıadışı cıımlelerden kurulmuş o?gun bır yontc mı vaı Yuruk semaı gıbı, kısa ve scrı adımlarla uçuşan bır dans gıbı Buuslup tur, Emır Bey ın çocukluğunu sakatlayan kıyıın gıbı facıaları bıledengeleyen bıı sı 7i gıbı yureftc ı^leyen acının okurun /ıh nınde melodrama ya da ^ovenı/me duyar sı/laşmasını engeüeyen ınsancıl mesaıı dıl guzellığıyle sarmalayan Dılın akışı Kimı 7aman yerel sozcuklerlc, kımı /aman cvellıkle Mıllı Mucadele yıllarını ve Osman lı'nın yıkılışını anlatan bolumlerde, tarıhtn ıuhunu ıletebılen donem sozcuklenyle varsıllaşıyor Kudu'nun ımgesel Turkçe'sı cografyamızı kaplayan çok genı$ bıı ku maş gıbı, bır ucu geçmışe ve kırsala, obu ru bugune ve kentsele uzanıvor Bu kıv lak dılı, yazar dıledığınce ve gerektığınce bazen cş,yanın ve ya^antının tujıı ayruıtı lartna kıvrımlıyor, pîlılıyor veya sapsade, dupduru bırakıyor Sanırım, romanın guçlu atmosfer duygusunu sağlayan kımı kez zamansal, 40 lı yıllar gıbı, kımı kcz mekânsal, Urra ve unutulmaz Mardın bo lumlcn gıbı yazann dılle kurduğu bu ola ğanustu ıletışımdır okur, karmaşık ulkemı/ı anlamava bır adım daha yaltınla$tığıni7i, zengınlc^tıgı nızı fark edeceksınız • Etnir Bey'in Kızlan/ Ayla Kutlu/ Bılgı Yayınlart/ 1998/ 378 s "Emır Bey ın Kızları"n\ okuyun, s>evgılı Mazlum Anadolu'nun renkleri AYDIN OZAKIN* yıldırımlarla dolu gunlennde (1956 1960)ulkesorunla rına hep sevdalı, hep cana yakın gu 7Cİ kl7 f Sonraları, lcisjerı Bakanlığı'nınenust katında, sankı gok yuzundekı Tanrıya dahayakınoturma nın kutsallık \e ulaşılma/lığıyla ozdeşle^ meye u^ra^an O/luk lslerı Gcncl Mudur lugu'nun bır kadın şubc muduru Ta^ra dan gelen bunaltılmi!), umarsı/, kızgın uğıaşlanna duvarsı/ kalınmış, genç, dene yımsi7 kaymakamların tck dert ortağı, nankor kodamanlar arasındakı kadırbılır bır abla kardeş, tlgı yoksunu Anado lu'nun yoksul ılcelerının tum sorunları onda odaklanıyor Belkı ya^amadı o kose bucaklarda ama yakınmalardan, ıç dok melerden olaylardan neler neler bırıktı rıyor Bırçok meslektaşımdan duymu ^unıduı "Şayet cumhurıyetın ılk kadın valısı Ayla Kutlu olsaydı, elcştırı yagmuru altında e/ılnıı^ yonetımc nasıl bır ıncelık, duyar lılık,sevcccnlıkyukJeıdıkımbdır,veÂta tıırk un a/ı/ ruhu nıce gonenır, nıce sevınırdı Romanın orgusu dort bolumde oluşmuş I Sen EdessaSuretı Gıbı Sır Tuttun, II Sava:} Bıttı, III Kalbım Yıne U7gun, IV Son Fotograf Her bolum bırbırıylc hem ılı^kılı, hem bağımsız Anlatımda bır buyucu ustalığı ve olaganustu bır bellek gızlenmı^ Iuhaf değıl mı, benım gıbı amator bır okuyucunun bılc bellegıne bır saptama yansıyor Lmır Beyın Kızlan'nda, ılk ro manıyla beğenı toplayan Kanadalı genç romancı Anne Mıchalcs'ın, Boluk Por çuk Yaşamlar'ı (1) Son yıllarda ulkemızın yaşadığı sapmalar ve çozulmelerı acı ve et kın bır dılle kaleme alan Ercndız Ata su'nun Dağın Otekı Yuzu (2) ve Urfa Mardın lstanbul Kanada eksenınde bır aılenın savrulu^unu dıle getıren Aysel Ozakın'ın Gurbet Yavrum'u (3) arasında kı ortak payda olan arayı^lar Bu yazar ların ortak yonlerı, hepsınm kadın olma ları Hcmen bır varsayım turetıyorum Acaba dunyanın bu korlemesıne gıdışıne, bu acımasız ve gaddarca duzenıne duyar lı kadınların ortak bır başkaldırısıyla mı karşı kaışıyayız? Gızlı bır elektrıklenme, bır ışık yansıması mı var dunya kadınla rının beynınde' tletıler aynı, cepheler ay nı, soylemler aynı Urkuye kapılmış ku^ surulerı benzerı kıtlesel tepkı Roman, hepsı de zaman zaman one çı kan çok kanramanla yuruyor Urfa'lı Mahmut A£a, Kallcasyalı evlatlığı Lmıı Bey, cvın kuçuk kı/ı Leyla, U7aklardakı Batu, Maıdın Valısı Mahmut Batubeg, Assur prensesı Husra, Helal Hala, bınncı cş Gulhayat, ıkıncı es, Istanbul'lu Nev nıhal 1 lanım Ve daha nıce değışık kı^ı ler Hepsı canlı ve cevremızdc gozlenebı lır varlıklar, dunyalı ve Turkıyelı Ve ya 7ann sayfa aralarına serpıştırdığı dogal, yerel, ulusal yasaları "Her çocuğun hayatın tadına bakma ya, çıçek, meyva, kıtap tırtıklamaya hak kı vardır " (sayfa 285) "Goçnıen goç menı anlar da, goçmen baska goçmenden olesıye nefret eder" (sayfa 291) "Hi7 met attma7 bu ulkede Bınalar artar, mc nıur artaı, yanı ınsanlara hayvan muame lesı yapanadam artar " (sayfa 252) "Es kımısjık mıdıı yaslı ınsanların eskı evle rın saçtığp Yoo, hayatımızdır, yaşamak tır" (sayfa 284) "Altmısını aşmii; bır adam yendığı nasıl oğrencbılır kı** (say fa 290) Ve, Emır Bey'den kızlarına harı ka bır son mekrııp (sayfa 349 374) Tum yas,amın hesaplaşması Romanı bıtırınce, geceler boyu surmus, bır şohbet alcmınden kalkmı^ gıbı duyu yorsunuz kendınızı Ayrıntılar meze, uçlarda yaşayan roman kışılen dc kadeh ar kadaslarınız Geleceğe, golgede kalmış gerçeKİen, unutulan guzeuıklen yansıtan Âyla'yı Kutlu'yorum Okuyun bu kıtabı, okuyun • (*) Merkez Valtsı (1) Boluk Porçuk Yaş,amlar, Anne Mıc hales, Adam Yayınları (Lkım 1998) (2) Dağın Otekı Yıi7u, Ercndız Atasu, Remzı Kıtabevı (Kasım 1995) . (3) Gurbet Yavrum, Aysel Ozakın, E Yayınları (1975) SAYFA 7 CUMHURİYET KİTAP SAYI 467