Katalog

vu kışkııtması ılgınçtır Osman Bey'ın oğ lu EsadBey (o 1919), hanedanın son feı dı ve sonuşun sımgcsıdır " Kalıplı kırmı a fesının altında Batı'nın ıedıngotunu DıvrıgVde ılk gıyen, bu kıvafct ve alafran ga bastonla çarşıda ara sıra go/uken bıı yalni7adam,vakttnınçoğunııbırmuzegı bı kendısını saklayan konağında geçırmı:; ıır Son ağalar, hcr şeyın nıçın bırtığını ncdcn değıs,tıöını algıfayamadaıı, buyuk konaklannın haıap saçakları altında yan yatmış hcybctlı cumlc kapılarının onle rındc, sonuncu uşaklaıını karşdarına el pençe dıkcrck çubuk kcyfı yapmışlar, pck sevıek çaışıya ıııdıkleımde ıse Ağa gelı yoı'' nıdasını dııyan esnaf tatalından ku IU bır saygıyla sclamlanmişlaıdır Sakaoglu'nun ba/ı go7İemlcrı, Dıvrı ğı'nın tarıhınıanlatmaklabıılıktebı/eçok tanıdık, hatta guncel gelmekte "Islahat la sındırme kavramlannın bırbırıne. ka ııştığı bıı otoııte anlayışi ndan dcm vu lan Sakaoglu ' reror tanısı konulan olay ların u/enrıe bır tur devlet tcıoıu ıle gı ddmeye başlanmıştıt (Yerel yonetıcıler) devlet ve kanun adına hareket edederken adaletın salt teror ve /ıılumlc sağlanabı lecegıne ınanmış olmaları da çabasıdıt Butun bunlaıın mıısebbıbı gorunurde Vclı Paşa'dır aına gerçektc devlude suç ortağtdıı Velı'nın ıdamına ferman çıkar makla d,\ aklanmi!} sayılama/" demckte Sakaoglu devlet ayan halk ılışkderını be tımlerken ılgınç ataso/lcrı ve ycrcl deyım lerden de yaıarlanır Orneğın "Osmanlı ıle havuç ekenın sıvn vanı bogrune batar" "kurt bunalırsa koye ınet, kul bunalırsa dağa çıkar " "kurtla yeyıp sahıbıyle ağla mak", "ıtı ıte kııdıımak", kurt bıldığı dağakaçar", "kurda teslım cttığı suruden pay almak", "ıü olduıene suıukletmek ', "oğlunun ıpını babasına çektırmek " "ls lamın altınu şartı, Ayanoglu'nun kapısın dan geçmektn" gıbı Uvutulmak vc iletisimsizlik Ya/arlık hayatı okluk(,a kısa olan genç yazar R. Schneider, "Uykunun Kardc!;i" dışında "(îecenin ('oğrafyası" adını verdiği bır üçüncıi romanının u/erındc çalışıyor FATİH TEPEBAŞILI •ulı h ı^K.t Genç bır Avmturyalı nın ilk romani: Uykunun Kardeşi D Topium tarthtmiz Sakaoglu, kıtabın ıkınu basımı ıçın yaz dığı onsozde Kose Paşa Hanedanı gıbı monografık çalışmaların dayanagını oluş turan yaşlı kuşağın yıtırılmesı ve sosval değışımlc bırlıkte kulturel sureklılığın ke sdışıyle sosyal taııh çalışmalarının so7İu kaynaklarının gıtgıde kuruduğunu belır tırkenkaramsardır "KosePaşa Haneda nı'nın programı ve kapsamı orneğınde başka nıonografılerın yazılmasına, baş dondurutu bır değışım sureu yasayan toplumun ve oıtamlatın pek de oıanak bırakmadığını duşunmeye başladım Bu ıkı asırlık surcçte Kose Paşa hanedanıyla çağdaş, sayılamayaeak kadar çok yerel na ncdan ve ocak, buyuk ımparatorluğun her tarafında yaşam ortamları bulmuştur Ne yazık kı, hem yerel, hem genel tarıh leıımızın, ayrıca sosyal yapımı/ın ve kul turumu/un bu en onemlı olgusu, değışık bolgelerdekı goruntulenylc hcmen hemen hıç ınıelenmeden, sozlu tarıh verıle rını taşıyan sonuncu kuşaklarla bırlıkte unutulııp gıtmıştır Oysa bu turden ve da ha mukemmel bırkaç yuz eser 20 Yu?yı lın ılk ııç çeyreğınde ha/ırlanabılseydı, Anadolu tarınının bı/e en yakın, en çar pıcı, fakat en karanlık doncmlcrı ıçın gu venılır ve /engın kaynaklar ka/anmış ola caktık Toplum tarınımı/ın kanavıçesı ol ması gerckcn bu suıeun, su ııstune çıka rdması olanaksiz bır bıı/dağı gıbı tarıh deryasının dcıırdıklerındc kalması buyuk bır kayıptu " Necdet Sakaogiu'nun be lırttığı gıbı, Osmanh'dan C.uınhuııyet'e gcı,ış doııemı kuşagı buyuk ol(,udc yıtırılmıştır Ama bu gu(,ck, sosyal tarıh(,ı, so/ lu tauh(,ı ve etnograflaı ıçın ıtıcı bır gu<, olmalı, arşıvlt ıden sozlu gelciKgın suzlu ve va/ıya geçııılmı^ kavnaklarından ya raıf.ınarak V S 7U taııh vonttmınınsınır C Oİ laııııı /orlavaıak vtul laııh ve aıle tarıhı monogıafıleıının ıvcdılıklc uıclılnıesıııı sagl.ımalıdıı kost Paija ilancdanı bıı \olda OTHIIIII bıı mıİKnk l ışıdıı • Ihııi'tnıtt sı Kose Paşa Hanedanı / l\(cclel Sahaofc bı / larıh VahfıYurl Yaymları / 3S4 \ CUMHURİYET KİTAP SAYI 4 67 ılsel bır sanat uıuıuı olan edebıyat ınsanlığın ortak nıuabi ve aynı z<ı manda kıskanılnıadan paylaşıJan oı tak /engınlıgidıı Avusturya Ldebıyatı, yu/ yılımuın ılk yarısında olduğu gıbı ıkınu ya rısında da boyle "paylaşılan" bırçok yazaıa sahıptır Ldebıyat eleştırmenlennc "Ku^uk bır ul ktıun, ııasd olur da bu kadar çok onemlı ya zara salııp olduğu" (1) sorusunu sordurtan Avusturya Edcbıyatıııın P Handke ve Th Bernhard dan sonra şımdıkı yJdızlarından bııı R Schneıdcr'dır Yazarın banatı kadaı yaşamı da ılgınçlık lerle doluduı Ger«,ek anne ve babasını ta nımadı Başka bır aılenın oııun evlatlık aldı ğını çocukken, kazanmak uzere bulundugıı bır kavgada oğrenır Uvey anne ve babanın onun ejıtımı de ılgLİenmedıklerı, cvde nc "muzıjın" ne de "kıtabın" soz konusu edıl medığını, kıtap vc plak caJdığı ıtın yakalan dığını da gı/lemez (2) Başka bır garıp du rum ıse, onun 1984 te ya?ar olma kararı alıp ışı gucu bıı yana bırakarak kendını edebıya ta vermcsıdır (3) Yazdıfiı romanını yayımlatınak ıçın u/un ca sure beldemek zorunda kalır Bu nokta da"Parlunı' un va/arı P Suskınd ıle aynı ka derı paylaşır 'Uykunun Karde^ı , yayım landığı /aman tuhaf bıcıınde bır mdyon sı nırını aşarak çok satarlar lıstesıne gırer ve dunyaca unlu olur Hcr ıkı yazar Almanca ıle yaratılan gunıımu/edebıyatının "mucue çoeukJan' savılır (4) Yazarlık hayatı oldukça kısa olan genç ya zar R Schneider, herlıangı bır gruba dahd eddmez "Uykunun Kardeşi" dışındakı ya yımlanmış dıger romani (5) ıçın onceden al dıgı yuksek avansla ve koydu&u şartlarla ya yıncdardan ıntıkamını da alır 'Ceccnın Coğrafyasıi" adını verdıgı bır uçuncıı roma nının uzerınde çahbiyorTamamlayacagı "Rheıntal Uçlemesı" ıic çok sevdıöı yuıdu nu kurmacaya dokerek olumsuzlcştırecek (6) Yazar, ununu, fdme alınan, bale ve tıyat roya uyarlanan dk romani "Uykunun Kar deşı 'ne borçludur (7) Ddımıze çevrılme binde bunun oldukca etkılı olduğu gorıdu yor Romanın S Nadolyn ın ' Yalnı/lığın Keşfi", P Suskınd'ın "Parlum", L Rans mayr ın "Son Dunya" ve Cî Crass'ın " l e neke Irampet" gıbı romanlarla ve de Mar quez gıbı ısımlerle karşılaştırdabıleccğı ıddıa cddır (8) Hattayazar, I Ieü>egelenegının art çılı bdesaydır (9) "Tarıhsel" fıgurlcron plandaolduğu ıçın, rom.ııı 9O'lı vılların edebıyat hayatındalu ge lışımleıı aıasında sayılır Bu anlamda onun bıılıkte anılıı (10) Omıanlarla çevrılı yhınıuıı sıs, karanlık ve nemc gonnılu lıır doğa koşe sıııcle k.ııı ateş, urper tıcı ulayları lonıan bo yunca soluk soluğa okuru/ Buvuzdcnua ha dk bolunıden ıtıba ıcn U Lco nun "Cıu lun Adı' nda anlattığı dunya go? onunt gelır (, ızden tuhaf lıgur leı bıı yanabırakılırsa sorunsallan acısından hcr ıkı eseı arasında paralellıkler kurmak mumkundur Bınnde kdısenın Arısto'nun ılgılı kıtabını ınsanlardan uzak tutaıak gıılmeyı nasıl vasaklamaya çalıştığı, dığerın de daha sonra değınıleceğı uzcrc cfilenme nın nasd bastııddığı rahatlıkla gorıılebılır Romanın ben anlaticisı beliı bır tarıhsel arka plana oturtulmuş olaylar yardımıyla hem zaman dışı hem de zaman otesı gerçek lığı anlatmak peşındcdır Ben anlatıcı çok onceleıı yaşanmış bazı olayları araştıran ve bunları rapor edecek bıı kıonıst veyabıyog rat kımlığını taşır Olup bıtenlere gerek /a man gerek mekân acısından dışarıdan bakar Cunku ne o devırde yaşamış ne de olay anın da oıada ha/ır bulunmuştur Olaylarla dgı sı, yalnı/ca aslının olup bıtenlerın yaşandığı bolgeden olmasına dayanır Dolayısıyla olay ları yaşayan değı! anlatan bcndır Sorumluluğunu ılk planda duyduklatını anlatmakla sınırlar I lem kendısının rahat sızlık duyduğu bırtakım sorunlarla hem dı bunun sorumlularıyla hesaplaşma çabasın dadır Dığer bır deyışle Anlatıcı bır yandan olup bıtenlerın anlatmak ıstedıklerıyle oku yucuyayonelır Dığeryandanfırsattanyarar lanarak kendısının alıp veremedıklerım dc satır aralarına yerlestıru Anlatıcıyı motıve eden konu oncclıklc romanın kışısı Elıas Alder'ın 'havrct verıcı kaden"dır (UK 12) Yoksa I .sehberg koyunde yaşayan "çıftçde rın hıkâyesını yazmaklayaşamlarının tekdu 7elığını, kotu huylannı, fanatıklık derecesın dekı dınsel bağnazlıkJarını, dıştan gelen ye nılıklere şıddetle karşı çıkışlarını tasvır et nıek" değıldır (UK 11) Bu nıyetını hıç gız lemez Olaylar, durııp dururken anlatmaya caktır bızlere Romanın anlatıcısının tıpık bır ozellığı burada karşımıza çıkar Çunku anlatıcıyı U7en " tanınmayan, doğmuş ama yaşamı suresınce doğmamış kabul edden ın saıılar" (UK 12) kısaca muzıkdehası Elıas Aldcr'dır Onun aracdığıyla gelışmelerı 'se7inleyemcmış" (UK 11) olan "tanrının hatası"nı da ayrıca gostermck ıster Çunku anlatıcıya gore yanlış yerde doğmus ycte nelder" ııibanlığın kaybolmuş zengınlığıdır Bılerek veya bdmeyerek ınsanlık boyle yete neklerden nıçın yoksun kalmaktadır "Bu dunya, sadece doğalarında olan mesleklerı nı oğrenme ımkânı onlara çok gorulduöu ıçın, ne kadar çok muhteşem ınsanını, fılo 7ofunu, duşunurunu, şaırını, ressannnı ve mu7isyenını yıtırmış olmalıydı1" (UK 12) Aksı durumda belkı de dunyanın çehresı band^aşka olaıaktı Anlatıcı 7aman zaman okuyucuyladetışımegeçmeye(UK 90 104), sohbet ve vorumlarla okuyucuya yakın dur maya çalışir (UK 12) C^arpıcı nıtelıkler ta şıyan gırışte, olayların sonıınıı ılan etmesı, Llıas'ın ıntıharını gı/lememesı okuyııcııvu hemcn anlatıcının peşıne takar Elıas'ın Elsbeth ıle aıaba yolculugu gıbı onun doğum anı da bılınç akışı teknığıyle su nuluı Dogum yapmak ıı/ere olan anne kı saca betımlcnırken ebcnın o anda kafasın dan neler gcçtığının en kııçuk ayı mtısına ka dar sunulması dıkkatlen acı çekenc değıl dc karşıdakı kışıye yoneltır lşte bu ve buna ben zer (so7 gelışı leıtmotıtler ve montajlar gıbı) farklı anîatım teknıkkııvle urpertıci karan lık dunyada yolculuğa zorlanırız Romandakı olavlargcçen yu/yıLı serpıştı rılmıştır ve 24 I la/ıran 18()3'tc Elıas'ın do ğumu ıle başlaı 1892 dc koyde yaşanan uçuncu yangın ıle bıter Ancak 1912de(os mas Alder'm olumune ve 1785'te bır kadı nın şenlık ateşıne atılmaya karar venlmcsı ne atıfra bulunulur Zaman acısından romanın akışı, olay or gusune sıkj sıkıya bağlıdır Romanda olaylar, ıç ıçc geçmiş ıkı olay zıncırının halkalarıdır Bır yanda bıreyscl bır yaşamı sergdeyen Llı as Aldcr dığcr yanda ıse onun da uyesı oldu ğu bır toplıımsal yaşam yanı Eschberg ko yunun tarıhsel çehresı sergdenır Zaman yal nızca 22 yıl yaşayan Llıas soz konusu oldu ğunda koşar adımJa derler Adı geçen koy so7 konusu olduğunda ıse zamanda, daha fazla sıçramalar gorulur Elıas'ın doğumun dansonrasırasıylal808/10/14/n/17/2()ve 1825 ydJaruıdan kebitlersunulur Yoğunluk daha çok 1815 vc Elıas ııısongunleıınınan latddığı Eylıd 1825'eyonekktır Zaman akı şı Uıas'ın yaşamındakı dcğısıklıklere bağlı dır Aynı kalan gunleı, ıleğışıklıklerın yaşan madığı zamanlar anlatdmaz Llıas'ın yaşa mına gore daha n değışen koyun yaşaını da ha az anlatılır Çunku yenılıkler yaşanma mıstır Anlatıcının olayların yaşandığı tarıhlerı ozelJıkle verme çabasının arkasında, dk ola rak romani bıı kronığc bıı bıyogıalıye çe vırme amacı yatar Ikıncı olarak ta koyun topİLimsal gelışmesını (>) gostermc arzusu Daha oncebelırtddığı gıbı ıçıçedolanmış ıkı olay zıneın romanın olay orgusunu belır ler Bunlardan bırıncısı "yukseleıek" yok olan gayrı meşru çocuk Elıas Alder'ın yaşa mıdır Dığer zıncırı ıse "çokerek" yok olan Eschberg koyunun "orraçağı" andıran top lumsal yaşamıdır Olayların yaşandığı ormanlarla çevrdı dağ koyu Avusturya'nın orta Voralberg bolgc sınde yer alan Eschberg tır Koy kcndı coğ rafyasının tutsağıdır Iaııhıcokeskılereuza nan ve yerleşımı dağınık bu koyde, Lampar ter ve Aldcr adlı ıkı sulale yaşar Koyun dış kısı olduğu yerleşım bınmlerınden bırı Gotzberg dır tnsanlar buraya okuz araba sıyla gıdıp "tuz lamba yağı tunafıyc ve baha rat sıpanşlerını" karşdarlardı (127) Dığeıı dc Feldberg'dır Koy sakınlerının kapalı toplumlara has ozellıklerı roman boyunca açıkça vcrılcrek anlatılır Bunlar arasında "yaşamlarının tekduzeldığı", "kotu huylan" "dıştan gelen yendıklere şıddetle kaışı çıkışlan", "uğıır ' Iç içe geçmiş oiaytar Hayrot verici kader Gecanta Coğrafya» SAYFA 15