Katalog

"Kıbrıs Türk Tiyatro I Tareketi", şehirlcrin, sokakların, evlcrin, insanların bölündüğü bir ülkedc, gerçcklere kayıtsız kalmayan bir sanatçının toplumun belleğinc armağanı. DİNÇER KAYA "Hcr ycni çag, gerceklıg'ın ycni bir bıcimini ortaya koynıak zorundadır. Sanat çı, halkın yozlaştırılmış estctıgi yerine, çag'tnın vc 'toplumun gcrçcklcrini, bu gerçeklere yardşır bir bıçımde dilc getircn cscrlcr vcrtnek vc bu vserlcr aracdıg'ı ilc külelere teslenmek zoruudadır." Bcrtolt Brccht cfkoşâ Bclediyc Tiyatrosu Sanat Yönetmeni Yaşar Ersoy'un on yıldan fazla süren bir ça lışmaylakalcmcaldığı "Kıbrıs Türk Tiyatro Hareketi" dünclen bugüne Kıbrıs Türk Tiyatrosu'na ışık tutu yor.Birinci hamıır kâgıda büyük boy olarak özenle basılmış kitaba, özcl arşivler den derlenmiş, konııyla ilgili, 151 adct foto$rai eklenmiş. Kitabın sponsörlüğü nü Peyak adlı bir kuruluş üstlenmiş. Bu olumlu girişimleri için kendilerini kutla nz. Yaşar Hrsoy, 140 bölüm başlığı altında Kıbrıs Türk Tiyatro Hareketi'ni tüm ayrıntılarıyla, bilgi ve belgeleriyle önü müze seriyor. Bu konu başlıkfarından bazılarını örnck olması bakımından sıralayalım: K.T. Tiyatro Hareketi Ulusal Kurtuluş Savaşı Hizmetinde. Kardeş Ocağı ve K.T. Tiyatro Harekcti. Kemafizm ye K.T. Tiyatro Hareketi. llk Kadın Örgütü "Lefkoşa Hanımlar Cemiyeti" vc Tiyatro. 1931 lsyanı ve K.T. Tiyatro l lareketi (Kıbrıs Türk Tiyatro Hareketi'nc) Etkilcri, Batılı Anlamda K.T. Tiyatro Hareketi'nde ilkler, Bayraktar'ın Emriyle llk Resmi Ödcnekli Tiyatro, K.T. Devlct Tiyatrolarında tlk Sendikal Harckct. Yenilikçi, Ilerici Etkinliklcre Engeller, Baskılar... Vc Bir Çıkış: Lefkoşa KültürSanat Şenliği. TC Kıbrıs Temsilcisi Bur han Tşın'ın ve Dr. Fazıl Küçük'ün oynamayın, Rauf Denktaş'ın Oynayın Dedi ği Oyıın. Sanatçılarm tşten Atılması. Devlet Tiyatrolarında Kaos ve Lefkoşa Belediye Tiyatrosu'nun Kurıılması. Bir Tiyatroyu Yıkma Niyet vc Girişimi. Yasalar, Özel Tiyatrolar, Başkent Tiyatro Projcsi vc yüzlcrcc ayrıntı... Konu başlıklarından da görüleceği gibi, bir yöntcm üzerine kurulmuş kitap, akademik bir çalışma niteliğinde. Kıbrıs'ın fethindcn (1571) günümüze toplumsal vc siyasa! olayların Kıbrıs Türk Tiyatro Hareketi'ni nasıl ctkilcdigi, hareketin hangi koşullarda geliştiği, somııt bilgi vc bclgclcriylc gözler önüne seriliyor. Yıllar önce kendisiyle tanıştığım Yaşar Ersoy'u salıncdc dc izlcmc fırsatı bul dum. Kendisiyle ilgili bazı izlenimlerimi kısaca aktarmak istiyorum: Yaşar Ersoy adı, bana, yaşamlarını tiyatroya vermiş iki büyük ismi anımsatınBinlerce yıldan beri toplıım yaşamında çok önemli bir ycri olan tiyatronun, ciddi vc saygın bir sanat dalı olduğunu bizlcrc ööreten Muhsin Ertuğrul'u; yazdı^ı vc sahneye koyduğu oyunlarla yirminci yüzyıl tiyatrosunu ycnilcştiren, sahncyc "dcğişcn ve değiştiren insanı" getiren, Yaşar Ersoy'un da "Ustamızdır" dcdigi Bertolt Brecht'i... Bu farklı kişiliklcri birbirlcriylc kıvas etmiyorum, sadccc, Lrsoy'un da bu soy Kıbrıs Türk Tiyatro Hareketi dan bir kişi oldu/Şunu vurguluyorum. Bu ustalar gibi, yaşamı ve tiyatroyu çok ciddiye alan bir sanatçı Yaşar Ersoy. Kitabın önsözünde söylediği şu sözler kendisini çok güzel tanımlıyor: "...Halikaınas Balıkçısi 'Bir gördiim denizin dibini, vııruldıım ona dcmişti. Bcıı dc 'Bir gördiim tiyatroyu vuruldum ona' diyorum. Ve29 yıl hiç aralıksız tiyatro bcnimlc, bcn tiyatro ile ugraşıyoıum." "Kıbrıs Türk Tiyatro Harekcti", şehirlcrin, sokakların, evlcrin, insanların bölündüğü bir ülkcde, gcrçeklcrc kayıtsız kalmayan bir sanatçının toplumun belleğine armağanı. Lefkoşa Bclcdiyc iiyatrosu'nun kuruluş öyhüsünü anlatır mıunız' Şu anda Bclcdiyc Tiyatrosu nda bulıınan arlcadaşlarımla birlikte, bunlar: Erol Rclikoölu, Işın Rcfikoğlu, üsman Alkaş ile birlikte Kıbrıs Türk Devlet Tiyatrosu'nda uzun yıllar hizmct ettik. Os man Alkaş ile ikimiz Ankara Devler Konservatuvan'ndan mczun iki gcnç arkadaştık. 1970'li yıllarda geldik, Devlet Tiyatrosu'nda çalışmaya oaşladık. Ancak Dcvlet Tiyatrosu'nın o eünkü konu mu, işlevi üzerine müdür Hilmi Ozcn beyle birçok konuda ters düştük. Tiyatro sanatını ve tiyatro sanatıyla birlikte di^cr güzel sanatlan da toplumumuza nasıl yerlcştircbiliriz, diye tartışmalarımız oldu. Çünkü, 1974'den sonra top lumıımuzda, özellikle devlet olmanın olanaklan, ycni ycni kurumlaşmaya baş lamalar, bir üst yapı olan kültür ve sanatta da kendini ve sancılarını hissetirmeye başladı. Yani, sanatımızda bir kurumlaşma ve gclcncöi başlatnıa görevi... I'abii bu geleneği naşlatırkcn kcndi özgün kimliğimizden harckctlc cvrensel olabilmcyi düşünüyor duk. Oysa durıım başkaydı, Devlet Tiyatrosu'nda bir tekrar içindeydik. 1980 yılında yercl scçimlcr yapıldı Kıbrıs'ta ve ikinci kez gerçckten sanatscvcr bir geçmişi olan Mustala Akıncı belediye başkanlıöına seçildi. Akıncı nın girişimleriyle ve belediye meclisinin aldığı bir kararla Lefkoşa Belediyesi bir "Kültür Sanat Şenliği" düzcnlcmeye karar verdi, başkcntte. Bu yıldan iıibarcn bir bütçe ayırdı. Çeşitli kıırum ve kıırııluşlara örnegin: Devlet Tiyatrosu'na, Devlet Scnloni ()rkest rası ve Korosu'na, bu arada güzel sanatlar alanında tck dcrnck olan Çağdaş Sanatçılar Derneği'nc yazılı müraraat vc çafin vapıldı. Devlet I'iyatrosu bu çağrı ya olumla yanıt vermedi. Olumlu yanıt vermemesinin ncdcni dc, gcrck basında gerekse çeşitli nlatformlarda tartısıldı, iktidar partisi ile bclcdiyc başkanfıgını kazanan partinin farklı olmasıydı. Merkezi yönctim, ycrcl yönctimc bir ncvi köstek olmaya başladı; olanaklan kısıtlamaya hatta iş yanamaz duruma gctirıııcyc çaba gösterdi. Bu nedenle de devlet kurumları da ıızak dıırdu Kültür vc Sanat S,cnliği'ndcn. Çağdaş Sanatçılar Derneği, müzik ve plastik sanatların yanı sıra tiyatroyla dalcatüdı şenliğe; Genç ()yuncıılar'ın yazdığı "Vatandaş Oyunu adlı escri kcndi koşullarımıza uyarlama yaparak sahneledik. Bu katılımı, sergilenen oyunun içcriöini uygun görmeyen o dönemin Kültür Bakanlığı ve Devlet Tiyatrosu Müdürü Hilmi (5zen, sözlcşmcli sanatçı oldıığumıız için, Osman Alkaş ilc bcnim işime son vcrdilcr. Işm Refikoğlu arkadaşımız kadrolu sanatçı oldu5ıı için onu hemen işten alamadılar, ama nakkında soruşturma açtılar. Bu soruşrurmadan bunalan Işın Rcfikoğlu Dcvlet Tiyatrosu'dan ayrılma talebinde bulundıı. Daha öncc dc eşi Erol Rclikoölu arkadaşımız ayrılmıştı. Bizlerin Devlet Tiyatrosu'ndan dışlanması üzerine Lefkoşa Belediye Başkanı Mustafa Akıncı, hcm sanatcıları sokakta bırakmamak hem de belcdiyenin kültür ve sanat alanında ctkin bir konuma gelmesi için girişimde bulundu. Bclcdiyc Meclisi'nin 3 Kasım 1980 tarihindc aldığı bir kararla "Lefkoşa Belediye Tiyatrosu" kurulmuş oldu. llk kurucuları da Yaşar Ersoy, Erol Refikoğlu, Osman Alkaş, Işın Refikoğiu olduk. Tiyatronun kuruluşundan ve çalışmalarından sorumlu rutııldıık. Belediye Mcclisi'nin bizc verilen resmi yazısıyla o tarihtcn itibaren ilk oyunumuz "Vatandaş Oyunu" nu dcrmc çatma, ambardan bozma bir sa londa seyirciyc oynamaya dcvam ettik. Bu portatif sahnedc bcş sanat yılımızı gcçirdik. Lefkoşa Bclcdiyc Tiyatrosu oyunları ııt scrgilerkcn naulbir unıat ve eUctıkanlayışı ilc harckct ctmcktcdır? Oynadığımız bu oyunlarda bir tcz atmıştık ortaya: (îclcnckscl Türk tiyatro sunun mirasından yararlanarak onu çağ daş bir anlamda yorumlamak... Kıbrıs insarunın karaktcriyle, yaşam biçimivlc bağdaştırarak, göstermcci bir biçimdc zatcn geleneksel Türk Tiyatrosu'nun içinde vargöstermecibiçim bunları birlcştircrek bir scntcze varmak... Kıbııslı lık ruhuyla vc bilinciylc, ama k(>kümüzü dc inkâr ctmedcn, yani, geleneksel Türk Tiyatrosu'nun uzantısı olarak... Çünkü, bizim geleneksel oyunlarımız, örneğin: orta oyunu, gölge oyunu, hatta köy scyirlik oyunlarımız Anadolu'dan geliyor. Zatcn, yabancılaştırma ögesiyle, epik birtakım anlatımıyla çagdaş tiyatroya büyük katkıları olmakta. Türk tiyat rosu, kcndi ulusal tiyatrosunu yaratmak için bir arayış içindedir. Biz dc bu nok tadan harcKct edcrck, hocalarımızın da öncrileri ve tavsiycleri ilc bir takım de nemelere girdik. Ekip Çalışması ile "Kuzeyname", "Oku Adam Ol", "Doktor Civanım" adlı oyunları ürettik. Seyircilerden büyük ilgi gördü ve bu oyunlar. Ozclliklc araştırmacıyazar Haşmct M. Gürkan'ın bu konudaki yazısı hcp bel leğimde, şöyle diyordu Gürkan, "tşte Kmrıslı insanı sahnede görebilmc mutluluğuna erdik!" Bugünc kadar tiyatrolarımızda baska insan vardı, yabancılar vardı. llk defa Kıbrıs insanından çizgi ler, özclliklcr taşıyan, davranış biçimiyle, düşünüş biçimiyle, bir durıım lcarşı sında göstcrdiCi tepkisiylc, Akdcnizli karekteriyle canlı bir tipi sahneyc getirdik. Scyirciicr "Bu insan oizdcndır" dcdilcr. Ama biz, salt yerel boyutlar içerisindc düşünmcdik. Bilim Sanat Dcrgisi'ndc Yılmaz Onay ile yaptıöımız söyleşide de vurguladığım gibi, Acıalı insan aynı zamanda dünyalı bir kimlik arayışı içinde dir. Çünkü, adalı insan olma özelliğimiz bizi bir kapalı kutu gibi tutuyor. Bir de siyasi konumun getirdigi, karşı toplumla olan çelişkilcrimiz var. Rum toplunıu ile aynı coğrafyayı paylaşıyoruz, aynı bclirli bir tarihi yaşadıL Bcnzcşcn yönlcrimiz var, ama ayrışan yönlerimiz de var: Biz müslümanız, onlar Hıristiyan, biz Türkçe konuşuyoruz, onlar Yunanca... Adalı bir insan olarak dünyaya açılma sancısı çekmekteyiz. Bir Londra tıırne miz oldu. Türkiye'ye geldik. (îüncy Kıbrıs'a geçtik, Satirikon Tiyatrosu'nun da vctlisi olarak. Orada sahneledigimiz çcşitli oyunlarla Kıbrıs Türkünün sanatsal ve kültürel varlığını, kendi ürettiğimiz dcğcrlcrle göstcrdik. Bu bağlamda oyna dığımız oyunları scçcrkcn şöylc düşünüyoruz: Bir kcrc, içinde bulundugu muz koşullarda toplumumuza ne kata cak? Tiyatro sanatçısı olarak bizc cstc tik düzcyde ne getirecek? Yani, bizi daha ilcıi bir boyuta götürccck mi? Tabii ilk düşündüğümüz olay şu anda toplumumuzun yasadığı koşullar, dünyamı zın içerisinde bulunduğu sorunlar vc bu sorunlara yanıt aramak. "Toplumsal ve Siyasal Olaylarla Içiçe... Kıbrıs Türk Tiyatro Hareketi",/ Yaşar Ersoy/Peyak Kültür Yayınları./I ,efk 19S/3i6 C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y 1 4 4 5 Yaşar Ersoy'un titiz çalısması L Yaşar Ensoy 195rdeLinıasorda(Kıbrıs) doan Yaşar Ersoy; ilk, orta vc lise öğrenimini de burada tamamladı. 196O'lı yılların sonlarında ve 1970'li yılların başlantıda Limasol'da amatör ityatro çalışmaları yaptı. 1975'de Ankara Devlet Konservatuvn Tiyatro Bölüm ü'nü bitirdi. Bu tarihtcn başlayarak Kıbrıs Türk Dcvlet Tiyatrosu'nda oyuncuyönetmen olarak çalıştı. 1980 Eylül'ünde Kıbrıs Türk Devlet Tiyatrosu'ndaki işine son verilmesi üzerine arkadaslarıyla hirlikte (Osman Alkaş, Erol Refikoğlu ve Cem Işın) Lefkoşa Belediye Tiyatrosu'nun kuruluşunu gerçekleştirdi. Ersoy, 1980 Eylüründen bu yana Lefkoşa Belediye Tiyatrosu'nun Sanat Yönetmeni olarak görev yapmaktadır. Sahneledigi oyunlarla, Kıbns Türk Tiyatro I lareketi'ne "Reji Tıyatrosu" anlayışını kazandınrken, "Kimlik Sorunu"na da evrensel bakış açısını getirdi. Tiyatroyu, en yüce sanat olan "yaşama sanatı"na bir hizmet aracı olarak görmekteolan Yaşar Ersoy; demokrasi kültürünün ofuşması ve yerleşmesi için verilen savaşımda yer aldı ve çcşitli sivil toplum örgiitlerinin (Çağdaş Sanatçılar Derneği, K.T. Kültür Sanat Konseyi, K.T. Barış Derneği, K.T. Amme Memurları Sendikası, Ilerici Sendikalar Federasyonu, Belediye Emekçileri Sendikası, K.T. Sanatçı ve Yazarlar Birliği, Kültür Sanat Danışma Kurulu) yönetinı ve yürütmc kurullarında çalıştı. Çeşitli gazcte ve dergilerde Kültür, sanat ve tiyatro üzerine yazıJarı yayımlandı. 1981'denl990'akadarOrtam gazetesinin sanat yönetmenli$ini yaptı. Yaşar Ersoy, bucüne kadar kırkın üstiinae oyun sahneledi ve ellinin üstünde de oyunda rol aldı. "Kıbrıs Türk Tiyatro Hareketi" Yaşar Ersoy'un yayımlanan ilk kitabıdır. SAYFA 16