Katalog

KEMAL YALCIN arım Eknıck , "Ko<.<ı Ren vc Yuksck Fırınlar" Fakır Bay kuıt'ıın "Duısburg Uçlemesı" olarak adlandırdığı uç roman Hcr bırinuı kendı ıç hıınınluğu var Am ı ııçtı bırbınni tamamlayarak Almanya'dakı I ıırkıyelı ın sanların goc, vc dcğışım suıeu ıç,ındc yuu den bı<,ımlenmelcrının çok boyutlu tablo sunu çızıyoı Fakır Baykurt tllı yıllık yazarlık yaşamı nın yaklasık yırmı yılını Almanya'da gcçır dı 1979'da Kuzcy Ren Westfalya'dakı Tur kıyelı oğrencılenn eğıtım sorunlarının ço /umune yardımcı olmasr ıçın rcsmı bır çağ rıyla Duısburg'a gclmış,tı Gelış o gefış 198()'de yollar bırçok aydma, yazara, yur dunun ıydığı ıçın duşuncn uğraşan ınsana oldugu gıbı, ona dd kapandı 14 yıl yur dıına gıdemedı Yenıden Turkçe ofiretmenhğıne başladı 1996'da kırk bır ydlık oğretmenldc mcslc ğını noktaladı lakır Baykuıt oğıetmenhk ıle yazarlığı bırlıkte yuruttu 13 roman, 15 oyku, 2 şıır kıtabı yayımladı Çocuk kıtapları, araştır ma vc gazete yazdarı yazdı Emeklı olma dan oncc, çdlışma s>uresının bır kısmında Sonderschule" denılen ozurlulcr okulun da oğretmenlık yapıyor bır kısmında ıse "Kalem" adlı ıkı dıllı oğrencı dcrgısını ha /ırlayıp, çocuklara yazma ve okuma scvgı sını taltınnaya çabalıyordu Duısburg a geldığındc tam 50 yaşınday dı Yaşadığı yılların yaklaşık ııçte bırı Al manya'da geçtı Kımı yazarların kalemı Al manya'ya gcldıktcn sonra kısırlaştı, kımı nınkı kurudıı gıttı Fakır Baykurt Turkı ye'dc olsaydı nasd ve nc kadar uretebılır dı bılemeyı? Ama 198O'lı yılların aydınla ıa, ılerıcı ınsanlara rahat nefes aidırmayan, can guvcnlığının bıle olmadığı ortamda yazsa bde ÇOK zor ya7abıleceğını soylcycbılırız Almanya'da geçırdığı ner yılda bır ya da ıkı kıtap yayımladı 14 yıllık uzun.sa bırlı bır çalışmadan sonra sekız cıltlık "Oz yaşam"ı t>asıma hazır duruma getırdı "Barıs Çoreğı", "Gccc Vardıyası", "Yuksek rırınlar", "Duısburg Trenı", "Koca Ren", "Bızım lnce Kızlar", "Bır Uzun Yol", "Unutulma/ Koy Lnstıtulerı", "Yenı Kolehk", "Anamla Yıllar", "Ruhr Flavzası'nda lurk Bahçelen", "Ates Dı kenlen", "Turkıyc Ncrcycr"" ve "Yarım Ekmek" Almanya'da Duısburgkentın deyazdıp yayımlannuş yapıtlarının başlıca lan "Barış Çoreğı" ıle 1984 Berltn Senatosu Çocuk Yaztnt Odulu'nu, "&ece Vardıyası" ıle de 198!) Bundcsvcrband der Deutscher Industrıe BDI ödulu'nu aldı Turkıye'de 1958 1978araMiıdabeşodul almıştı "Yarım Ekmck"c ıse "1997 Stdat Sımavt Roman Odulu' verıldı Fakır Baykurt'un yaşamı son 70 ydın dc ğışımlerı, ılerlemelerı anaforlanylaozdeş tır Burdur'un Akçakoy'unden sığır çoba nı bır çocuğun Turk Edcbıyatının saygın bır yazarı du/eyıne gelebdmesı, zorlu, acı lı, urctkcn bır değışım surecıdır Kımı denızı, gemıyı hazır bulur, kımı de hem demzını nem gemısını kendı yarat mak zorundadır Fakır Baykurt, yüzeceğı denızı de, bıneıeğı gemıyı de kendı alınterı, kalemının gucuyle yoktan varedenlcr dcndır O, kayalann bağrında boyveren sa kj? ağacı gıbıdır Taşa ınat, salar koklcnnı kayaların Dağrına bağrına Fakır Baykurt, oğretmenlık, dkoğretım mufettışlığı, bakanfik muşavırlığı gıbı go renlerın yanında, Turkıye oğretmen hare ketının ağır ve onurlu sorumluluğunu ust lendı Turkıye Öğretmen Derneklen Mıl lı Federasyonu (TÖDMF) ve 'I urkıye Oğ retmenler Sendrkası'nın (TÖS) genel baş kanlığını yaptı Oğretmen orgutlennın ve oğretmen mucadeicsının bırlığını, butun luğunu sağlamada onemlı etkısı oldu Onun bırleştırıcı, tutarlı, akdcı yonetım an layısıyla, 1965'ler Turkıyesı'nde toplarn 120 DUI oğretmenden 72 bını orgutlenebıl mıştı 1969'da, Suleyman Demırel Basbakan ıkcn, Kays>erı Alemdar Sıneması'nda yapı CUMHURİYET KİTAP SAYI 425 "Y f Yılanların Ocu'nden 'Yarım Ekmek'e O tıtiz bir dü ustasıdır. Akıcı, sıcak, canlı bir Türkçe okuyucuyu sanp sarmalar Dedem Korkut'tan, Yunus Emre'den, nice nice halk ozanı ve destancıdan almıştır elını mun vc halkın bağrında akan ırmaldarın kaynaklarını, gozlerını araştınr Toplumun çok derınlıklerındekı dırenme damarını bulmaya bu damarı tdcayan buğeneklerı aydınlatmaya, o damardan ayduılanmaya çalışır Bu ozellığıyle Fakır Baykurt tutarlı bır aydınlanmaLiüir Yarım Ekmek, 343 sayfa, 55 bolunı Adam Yaymlan'ndan çıktı Konu Alman ya'ya goç durctuıuı uibanlarımıza ve Alman toplumuna çok yonlu etkderı I akır Baykuıt bırçok yazann clc aldığı, ışledığı konuyu başka bır ıçenkle ışler Ro man genellıkle Almanya'nın Duısburg ken tındc geçer Roman kahramanı Burdurlu Kczdt A(ar, eşının olumunden sonra, uç çocuğu de Almanya'ya gelmış, 12 yıldır Duısburg'ta bır yaşldar yurdunda bulaşdc çı olarak çalı^maktadır Her gelen gıbı bıraz çalışıp, geçımını gu vcnccye alabıletek duruma gelıp Turkı ye'yc donecektır Bugun, yarın derken yd largeçer çocuklarbuyur Oğlu bır Almanla evlcnır, kızı Alevı gencı Haydar'la evlenır Kuçuk kızı lıscyc gıtmektedır Buyumuş serpılmıştır O da bır gun bır Alman oğlana âşık olur Onu evın onunde, sevdığı oğlanfa opu^urkcn gorur Gerı donme du§lerı evlerının yakınından akıp duran Koca Rcn'c du^er Artık donuşu defterden sıler ve 20 yıl once kazada olen Demıryol tu Mustafa'nın kemıklennı Almanya'ya getırmeye karar verır Kczık Acar Sekızınde yetım kalan, yırmı sekızınde kocası olen, ondan sonra ncp dul, hep yalnu, yapayalnız kalan Ke zık Acar", yalni2İığını Burdur'dakı mezar da yatan Demıryolcu Mustafa'nın duşlcrıylc payldiinak ıster Kolları sıvar gırışır ışe Once Duısburg Beledıyesı nden Muslumanlarıçın bırmc zarlık ycrı ıster Uğraşır dıdınır Kopanr yedı donumluk yer Sonra 1 urkıye'ye gıder Mczarlıktan esının kemıklerını cıkanp getırecektır Buıbır zoılukla kemıkler Duıs burg'a getınlır, torenle gomulur Bu olaylar dızısını surukleyıcı bır kurguyla anlatır Goç surecınde bu ıçenklı bır roman ılktır Turkıyeb ınsanlaryakınlannın cenazesını turlu zorluklarla koyunc, kentı nc goturup toprağa vcrmektedır ()ysa Fa kır Baykurt, bu alışılmıs gıdışı tersınc çe vırmı^tır romanında Ölen yakınlann kemıklerı artık mezardan çıkarıhp Alman ya'ya getınlmektedır Yarım Ekmek'ın ıçerıgını dgmç duruma getıren ışte bu alışılmışın tcrsınc olan sureçür Aslında bu, goç men 1 urkıyelıler'ın Almanya'ya kcMn yer lcşuuıdır Fakır Baykurt, 1958 Yunu\Nadı Roman Ödulu'nu aldığı "Ydanların ()cu"nde Ana dolu koylusunun yoksullufia, somuruye, horlanmaya aşağtlanmaya başkaldırısının yolunu yordamını arıyordu Kabına sıgma yan, sığdırılamayan yoksul koylu, '50'lı yıl larda ıç goçe 7orlamıştı "Irazca'nın Dırlığı", "Kara Alımet Destanı" ıç goç surecın dekı yoksul koylunun yaşamını, yaşama kavgabuu, kotu gıdışe dırencını ele auyordu Bu uçleme romanda, baş kahraman Iraz ca ıdı "Tırpan"da Uluguş Nıne'ydı "Yarım FkmcKdc ıse Kezık'tır I akır Bay kurt'un tum romanlan goz onunc alındığında ılk akla gelen roman kahramanlan Fakip Bavkurt Faklr Baykurt elll yıllık yazarlık ya$amının yaklasık vlrml yılını Almanya da g«clrdl lan TOS Cıenel Kurulu na gerıcıler saldır tdıp, 600 oğretmtn planlı bır hazırlıkla ya kdmak ıstendığınde ccsarct ve akdla dıre nenleıın başında o vardı lutulmuş, azdı rılmib guruhlar benzuı dolu şıseler ta%, so pa suanla saldınrken başında koylu ^apka sıyla gızlıce dışarı çıkıp askerın mudahalcsını baglayan vc boyleldde oğretmenlerın yakılarak katlcdılmesını onlcytn TOS Ge nel Başkanı I akır Baykurt nı 12 Mart 1971 asken raınıı TÖS'u kapat tı Yonetıcderı tutuldandı ve asken manke mede yargılandı TÖS Genel Baskanı sıfa tıyla, TOS Davası'nın 1 numaraıı sanığıy dı Askerı Savcı Fakır Baykurt ve yonetıcı arkadaşlan u,ın 27 yda varan eezalar ıstıyor dıı Yargılama u/adık(,d u/adı Scçım ol du, derken hukumet dcğıştı, halkın baskı sıyla 1974'te al yasası çıktı Daha IOS Da vası bıtmemıştı Istesder aftan yararlanıp, kolay yoldan kurtulurlardı Ama btı yoİ TÖS'un aklanması anlaınına gelmıyordu Tutuklu sanıklar, ıçerdekı yonetıcılcr ve savunmanlar bır araya gelıp karar verdıler Asken Yonetıme yurcklı ve onurlu bır dırenmcydı bu Yargılama surduruldıı 2 Numaralı Sdcıyonctım Askerı Mahkcmcsı sonundakararınıa^ıkladı TOS Genel Ba^kanı'na 8 yd, 10 ay, 20 gun ağır hapıs ce7a sı venldı Dava, Askerı Yargıtay'a gıttı vc "hcm csastan, hem usulden" bo7uldu "IÖSDa vası beraatle sonuçlandı 1 akır Baykurt her koşulda dırenmeyı ve yazarlık Ujinı surdurdu "Içerdekı Oğul" ıçerde gcccn o ydların oykuierıdır Surgunler maas kesım cezaları tchdıder, hapısJer Akçakoylu I akır'ın ne bdeğını bu kebddı, ne de kalcmını kırabddı O hem basını, hem de kalemını ddc tuttu fakır Baykurt, tunı yazarlık uğraşında, gunluk yaşamında olduğu gıbı umutludur Çıçeğınden ddtenıne, taşından toprağına, karıncasından ınsanına kadar tunı doğaya bakışı lyımserdır Bu tımut ve ıyımserfık toplumdakı ve doğadakı bureklı değışım lerın yonunu, yolunu, yordamını açıkldda bılmesıne dayanır 'Akan bır ırmakta, ay nı yerden ıkı kcz suya gınlemeyeceğını" ve suyun her turkı engellemeyc kar^ın akmak ta olduğunu gozden kaçırmaz Romanla nnda, oykulerındc, ^urleruıde vb toplu "Aftan yararlanmayacagız'' kadındır Ira7ca, ya7arın adıyla ozdc^leşmıştır "Kaplumbağalar"dakı Kır Abbas okuyucunun bellcğınde, Irazca dan sonra gelır Oysa bırçok Turk romancısında ba^ kahraman erkektıı Omegın lnce Mcmet, Ya^ar Kemal'ın adıyla o/deslesnu^tır Bu durum tesaduf olmasa gtrtk Fakır Bay kurt'ta Anadolu kadını dırencıyle, kede nyle, sevgısıyle, tutkusuyla, el cmcğı goz nuruyla yaşamın belırleyıcısıdır Anadolu kulturunun dcrınlerınden gelen bır dıren me damarının oznesıdır kadııı "Yanm Ekmek"dekı Kc/ık, Almanya'ya gelmış Irazca'dır ozunde Baykurt'un ro manlarında dıkkat çekıcı bır yon daha var Yazar Sunnı bır aıleden gelmcsınc karçın, bırçokromanındadeğışımın belırleyıcı gu cıınu Alevı Bektaşı kı^ılcr olusjtumıaktadır Orneğın Kır Abbas Ke/ık Alevı ınan cuıddkı uısanlaıdıı Bu da tesadufı değd, bdınçlı bır seçımdır Anadolu'da yuzlcrce yddır Aydınlanma'nın da, toplumsal kııltu rcl derlemenın dc, bırçok halk haıeketuıın de temel guçlennden bırını Alevı Bcktas,ı ınancında olan toplum kesımının oluştur masındandır Fakır Baykurt, ılk romanın dan son romanına, oykulerınden masalla nna kadar tüm yazılarında sosyal gerçekcı sanat anlayısı ıçuıde şasınaz bır tutarlılık ıçındedır O halkın, Turkıye ınsanının olumsu/luklannı eleştırır Koydekı, kent tekı, toplumdakı sınıfsal ayrımları, ayrış maları gozunden kaçırma7 Ama halkı, koyluyu, kentlıyı eleştırırken ınsanları aşa ödamaz, "bunlar adam olma/'" dıye burun kıvırma7 însanların olumlu olumsuz, lyı kotu yonlenyle bır butun olduğunu, oncm lı olamn olutmuzluktan olumluyu, umut suzluktan umudu kulup nrtaya çıkarabıl mekttr, duşuncesının altını çızer Gerçek lığı sadecc kavrayıp anlamaya çdlı^makla yetınmez, aynı zamanda anladığı gerçeklığı değıştırmek ıster Bu yonuyle de O, tas vırcı değıl, eylemcı ve derleücıdır Bu kendı ıç mantığı ıçınde tutarlı olan sa nat anlayısı Almanya'da yazdığı romanla nnda, "Yuksek Fınnlar", "Koca Ren" ve "Yarım FJcmek"te de bızı umut ıçınde, ayaklarımızı yerden koparmadan surukler gotunır O tıtız bır dd ustasıdır Akıcı sı cak, canb bır Turkçe okuyucuyu sanp sar malar Dedcm Korkut'tan, Yunus Lnı re'den, nice nıcc halk ozanı ve destancıdan almıştır elını Nakış nakış ışler va7ilarını Kıtaplannın her yenı baskısını dıl bakımın dan yenıden ıncclcr Cumle currde, kelıme kelıme, harf harf elden geçınr Antır, da mıtır yazdıklarını Hıç uşenmez, hıç yorul ma7 ya7.ılannı ı^lerken Yazarlık uğraşın da tam bır adanmışlık, tam bır tutku de ça lısır Sosyal gerçekcı sanat anlayısı ıle ure tılmış escrlerı Turk edebıyatının, Turk çe'nın Şaman dualanndan Den gelen, bızc ozgu, ulusal anlatım bıçımlenyleorulrnuş tur Bazı Turk yazarlannın anlatım bıçımı ve konu bakımından umutsuzluğu yııcel ten, anlamsızlığı goklere çıkartan bazı Ba tı yazarlanna ozenmelenne karsın, Fakır Baykurt Batı edebıyatını, dunya klasdden nı ınceler, ama Turk halkının anlatım ozel lıklennden ayrılmaz Boylece yapıtlarında ulusaldan evrenselle ulaşmaya, evrensel den ulusala bakmaya çalışır "Yarım Ekmck"ın Alınlık"ında soru yor ve yanıtlıyor '/Mten ben Almanya'ya benden once gelenlenn ardına dujup nıçtn gelâım? öykulertm, romanlanm yazmaya değıl mı? Tam bunun ıçtn Çunku yaşamta rt henı tlgtlendınyordu Keztk Acar dan s& rumluyum " l'akır Baykurt, tum yazarlık yaşamında sorumluluklarını bır an bde unutmadı Ak çakoylu çocuğun ne bdeğını, ne de kalemı nı hıçbır guç bukemedı, kıramadı Çunku o, gucunu kendı toprağından, kendı ınsa nının dırenme damanndan alır "Yanm Ek mek" Kezdc'ın agzından, "Seyyıt Nesı mî'nın "sofularharam demış1 Hepınıze he lal olsun1" sozlenyle son bulur Bız de yazımızı Fakır Baykurt'un, "Yo ruldum" sıırındekı sozlenyle bıürelım "Yorulmaaım htçbır zaman karda kalmış, darda kalmtş yolcular ıçtn, yazmaktan " Başarıların yenı başardarla taçlansuı Yüregıne, kalem tutan ellenne sağlık • SAYFA 13 Onupkı MP dlrenra Baytarrun yaşamndaU dejüşimlar Ybktulkoyliniiıyannı