Katalog

Apollinairc, şiir alanındaki en büyük ctkisini "Alkoller"le gösterdi. Çcşitli dönemlerinde yazdığı ve birbirinden farklı biçimler taşıyan şiirlcri kronolojik olmayan bir sıralamayla yan yana getirmişti. Gençlik anılarının, aşklannın ve düşlerinin yansıdığı bu yapıttaki şiirlerinin biçemi ve biçimi ilgiyle karşılandı. Bunun nedeni kitaptaki şiirlerin hem öz hem biçim açısından o güne kadar yazılanların dışına çıkmasıdır. HASAN ERKEK I y tabiat! Benim tanrım sensin! Ben senin kanunlarına fkul köleyim. Kardeşimden on, on beş ay sonra dünyaya geldim diye, niçin o baş belası göreneklerin gadrine uğrayayım? Toplumların o titiz nassasiyeti beni niçin haklarımdan mahrum bıraksın? Piçmişim, alçağın, sefilin biriymişim, neden? Benim de namuslu, şercfli bir kadının evladı kadar hatlarım düzgün, ruhum asil değil mi? Bed.enim babamın kalıbını taşımıyor mu? Oyleyse niçin piçlik, alçaklık damgası vuruluyor bize? Biz tabiatın gizli şehvet anlarında vücut bulurken, evliliğin soğuk, yavan ve bıkkm döşeğinde, uyku ile uyanıklık arasında vücut bulan o ahmaklar sürüsünden daha özlü, daha dinç, daha ateşli unsurlarla yoğurulmadık mı?" Böylc diyor, Shakcspeare Kral Lear oyununun kişilerinden Gloucester Kontu nun gayrimcşru oğlu Edmund. Dünyaya gelişi Edmund'unkiyle ben zerlik taşıyan ama kurmaca değil, gerçek kişilerden biri de şair Apollinaire'dir. Apollinaire de 1880'ue bir Polonyalı kadınla Italyan bir subayın oğlu olarak Roma'da doğdu. Öyle ki babasının kim olduğu bile uzun yıîlar saklı kaldı. Ve ancak otuz yıl önce kesin olarak açtklandı. Edmund'un tanrısı olarak nitcfendirdi ği tabiatın yasaları toplumun katı törclerinin önüne geçmeyi yine başardı ve dünyaya gelişi toplumun onaylamadığı bir biçimde olmasına rağmen Apollinaire, şair, sanat ve kültür adamı olarak yüzyıhn ve toplumun öncülerinden biri oldu." Apollinaire "...şairleri yöneten/yıldızlar ve gezegenler arasındaki bütün sağlam uzayı/ ışıkla dolduran aşk"ın çocuğu olarak doğdu, aşkla yaşadı ve ölünceye kadar aşkı söyleyip durdu. Planlanruadan geldiği dünyayı şiirle selamladı ve onu şiir aracılığıyla dile getirdi. Sanat la, aşkla ve dostlukla dolu olan yaşamının sularını şiire akıttı hep ve şiirin yatağını da olabildiğince genişletti. Kuşkusuz başarısında duyarlığı, zekâsı, dünyaya engin bakısı, hayatı büyük bir aşkla kucaklamış olması büyük rol oynamıştır. Ama başarısını etkileyen asıl büyük etkenin, O'nun, sanatın pek ;ok alanıyla ilgilenmis olması vebu alanarı da birbirleriyle uişkilçndirmesi olduğu vurgulanmaktadır. Özellikle kübist ressamlara duyduğu hayranlık, onlarla kurduğu dostlukfar, Apollinaire'in modern resim konusunda düşünceler geliştirmesini sağlamış, bu düşüncelerini ve modern resimde kullanılan bazı teknikleri şiire de taşımıs, onları şiirinde başarıyla uygulamıştır. Özellikle edebiyatla resim arasında büyük bir yakınlık olduğuna inanan Apollinaire'in edebi Apollinaire'den öncü bir başyapıt Alkoller biçimlerle yazmış. Bu nedenle şiirlerin birlikte çevrilıııesi ya da her şiirin ayrı çevirmenlerce çcvrilmcsi yapılııı çevirisin dc bir eksiklik ya da kopuklıık getirmiyor, tersine zenginlik katıyor. Varlık Ya yınları'nın özenli baskısı, kullandığı kâğıdın kalitesi de kitabın dcğerini arttırı yor. ijairin bu başyapıtında lirik şiirden epik şiire oradan da dramatik şiire kadar uzanan bir yelpazeye dağılabilecek şiir leri yer alıyor. Bazı şiirlerinde geleneksel olan teknikleri, ölçiiyü, keskin bölümlemeyi vb. kullandığı gibi (örneğin Sevdâzaae'nin Şarkısı) bazılarında ise şiirdc ele alınmayacak gibi görünen bir konuyu cle alıp onu serbest çağrışım, scrbest yazımın getirdiği şaşırtıcı yeniliklerle or taya koyabiliyor. "Nehir şehre iğnelenmiş bir elbise", "kadehimdeki şarap bir alevdir titreyen","Yollar çiçek acmış ve hurma dalları yürüyor sana", "her sevinç bir üzüntiiden doğar"... dizelerinin şairi olan Apollinaire, benzetmeden çaörışıma, öyküden betimlemeye, gündelik konuşmadan sürrealist imgeyc, eszamanlılıktan otomatik yazıya kadar bir çok tekniği tek tek ya da bir arada kullanarak güçlü bir şiir olusturuyor Alkoller'de. Bizdc yeni gibi sunulmaya çalışılan, şiirde noktalamanın olmayışı, dize ortasmda yeni bir söze başlama gibi teknikleri Apollinaire'in bundan seksenyıl önce kullanmış olması da çarpıcıdır. (Kaldı ki daha önce Mallarme de Dazı şi irlerinde noktalamayı kullanmamış.) Yan yana gelmeyecekmiş gibi olan öğeleri yan yana getircrck oluştujcduöu sürreailst imgelerle (ozelliklc Ölüler Evi'nde) ve sınır tanımayan fantezisiyle ustalıkh bir şiir kurmuş, Insanda korku ya da iğrenme yaratacak olguları bile sürrealist bir teknik olan mizahla hafifletip şiirselleştirmiş. (Apollinaire'in sürrealist terimini ortaya atan, sürrealizm akımının ortaya çıkmasına da önayak olan önemli kişilerden biri olduğunu hemen belirtelim.) Yalnız teknık olarak değil içerik olarak da derinlikli, çok katmanlı ve hayatı kucaklayan bir özelliği var Alkoller'in. Kurdu kuşu, börtü böceği, denizi ırmağı, dağı ovayı... her şeyi buyur etmiş şiirine. Onun için şiirinde "Rüzgâr danş etmekte", "el ele bütün köknarlar". Özellikle özel ders vermek için gittiği Almanya'da yalnız Ren Şiirleri Nâzım Hikmet'in Memleketimden Insan Manzaraları şiir lerini anımsatıyor. Ama bunlar doöayı da içine alan Ren Manzaraları sanki... Şiirlerinin yolu dinden, mitolojiden, fclsefeden, tarihten ve sanattan geçiyor Apollinaire'in... Ya da bunlardan, bu alanların süzgecindcn süzülüp geliyor da diyebiliriz. "... sevgili akıl, güzel aydınlık"la şiirini sağlamlaştırıp köklendirmiş. Alkoller, özüyle biçimiyle dünya bahçesinden toplanmış, Dİrbirindcn farklı, rengarenk bir kucak çiçek gibi. 1 ler şiir bu büyük çiçek demetine ayrı bir renk, avrı bir güzellik katıyor. Ve kitap şiirin daha ne kadar farklı ne kadar rcnkli olabileceği konusunda insanın aklını çeliy or. Şiir okıımaktan çok şiir yazan bir toplıımuz. Bununla birlikte övüneceğimiz büyük şairlcrimiz var. Kuşkusuz onlar aynı zamanda şiir okuyan kesimin içinde de yer alıyor. Hiç değilsc yazdığımız şiirler kadar şiir okuyabilseydik nirey olarak ve toplum olarak yüzümüz bambaşka olurdu. Şimdiye kadar okumamız gerekenler konusunda çok geç kalmış olsak da bundan sonrası için Alkoller yeni bir başlangıç oluşturabilir. Ne dersiniz?.. • Alkoller/ Guillaume Apollinaire / Çeviren: Gertrude Durusoy / Ahmct Necdet, ]eanLouis Mattei / Varlık Yaytnları/175s. CUMHURİYET KİTAP SAYI 421 iklerde l modern resim alanında yapılan ycnilıklerin etkili olduğu belirtifmekte at alanında gerçekleştirdiği cesur yeni Sınırsa (anted • 8anat ve kültür adamı İ biçemi ve biçimi ilgiyle karşılandı. Bunun nedeni kitaptaki şiirlerin hem öz hem biçim açısından o günc kadar yazılanların dışına çıkmasıdır. Şair, yalnız o güne kadar şiire girmeyen konulara el atmakla kalmıyor, onları işlerken çeşitli teknikler deniyor, böylece hem öz hem de biçim açısından şiirin sınırlarıru zorDtişlerin yansıdığı şiirlec lamış, genişletmiş oluyordu. Apollinaire, şiir alanındaki en büyük ctkisini Alkoller'le gösterdi. Çeşitli döDaha önee bir bölümü Gertrude Dunemlerinde yazdığı ve birbirinden farkrusoy ve Ahmet Necdct tarafından çevlı biçimler taşıyan şiirleri kronolojik olrilip Dünya Gülü olarak yayımlanan kimayan bir sıralamayla yan yana getirmiştapta yeralmış olan Alkoller'in ilk kez ti. Cençlik anılarının, aşklarının ve düştamamı çevrilip özgün adıyla yayımlanlerinin yansıdığı bu yapıttaki şiirlerinin dı. Bu kez çevirmenlerin arasına Jean Louis Mattei (adı geçmişken, aynı zamandaşair,yazar, tarinçi olan vc eşi sayın Nurcan Mattei ile birlikte yalnız çeşitli dillerden T ürk ç e 'ye 'aptığı çcvirierıe lcalmayıp edebiyatımızı yurtdışında da tanıtmayı görev edinen, uzun yıllardır ülkemizde yaşayıp artık kendiniyabancı saymayan bu değerli sanat adamına sahip çıkmalıyız) de katılmış. Ayrıca eski çeviriler de gözden geçirilmiş. Çevirmenlerinin şiirle yakından ilgili olmaları çevirilerin şiirselliğinin korunmasın.ı sağlamış. Üslup sorununa gelince, belirtildiği gibi Apollinaire zaten şiApollinaire. benzetmeden çağnşıma, öykuden betlmlemeye, gündelik koirlerini birbinu$madan sürreallst Imgeye. e$zamanlılıktan otomatlk yazıya kadar birçok rinden farklı teknlğl tek tek ya da bir arada kullanarak güçlü bir $ilr olusturuyor Alkol dir. Apollinaire çcşitli sanat alanlarıyla ilgilenmekle kalınamış, şiırdcn deneme ye, öyküden oyuna birçok alanda da yapıt ortaya koymuştur. Bu yazının konusu olan AlkoUer'i 1913'te yayımladı. Da ha önce Bestiaire ou Cortege d'Orphee ve L'enchanteur pourrisant'ı (1911) yayımlamıştı. Ama yine de Alkoller O'nun ilk büyük şiir yapıtı olarak kabul edilir. Oteki büyük şiir kitabı ise Galligrammes'dır (1918). Bunlardan başka Poeme a Lou ve Ombre de mon Amour adlı iki şiir kitabı daha vardır. Apollinaire'in bütün yapıtları bunlardan ibaret değildir. Yazdığı şiirlerin yanı sıra, siir üzerine denemeler, resim konusunua incelemeler, öyküler, romanlar ve oyıınlar (ozelliklc 1917 de yazdıfiı Les Mameües de Tiresias ilk gerçektüstücü oyunlardan biri olması bakımından büyük önem taşı maktadır) da yazmıştır. ()rtaya koydu^u ürünlere dergilere yazdığı yazılar, sergi kataloglarına yazdıcı önsözler ve verdiği konferansları ua eklemek gerekir. 1918'dc, otuz sekiz yaşında öldüğünde ardından birçok yapıtın yanı sıra açtığı büyük bir çığır bıraktı. ülümü ise Birinci Dünya Savaşı'nda alnından yediği ve bir yıldıza bcnzcttiği kurşundan değil de hemcn soıııa gripten olclu. Plcasso nun bir deseninde Culllaume Apollinaire Ren Manzaraları Î ler'de SAYFA 12