Katalog

Octavio Paz'ın şiirleri, çağdaş Meksika siirinin imge ve düş bulutları nalinde evrcnc yansıyan yalımlarıdır. Olanın değil, olanileceğin şiirleri... M. GUNER DEMİRAY eksika Dcvlet Başkanı Miguel dc la Madrid Nobel ödiillü Octavio Paz için "Meksika'nın onııru" demiştir. Doğrudur. Çünkü o, .sözcüklcriıı cylenıindcn doğmuş, Meksika tonrağıyla bütünleşrniş evrcnsel bir scstir. I lem tanınmış bir yazar, hem de gerçek bir aydrn. 1968'dc Meksika hükiimeti yüzlerce üniversite öğrencisini öldürtünce bu olayı protesto etmck amacıyla 24 yıllık diplomatken Hindistan Büyükelçiliğinden istifa etmesi onun gerçek bir aydın olduğunu gösteriyorbi ze. Y urdunun ve halkının sorıımlusudur o. Bu nedenle ülkesinin "ahlaksal bilin ci"dir. Yine o cağının tanığıdir ve çağından da sorumludur. "Çağın sonuna ge liyoruz. Insan olmak, anİamından çok şey yitirdi bugün. Teknoloji de buna bir çare bulamıyor artık. Ve bizim yapmamızgereken.çoktandıryitirdiğimizkav ramları yeni baştan olııştıırmak. Her ne yol ile olıırsa olsun, insanlığımızı yeniden kazanmak. Ya da bambaşka, yepyeni bir insanlık kavramı yaratmak... (Çifte Alev: Aşk ve Erotizm Üzerine üenemeler, 21.7.1996, Cumhuriyet)" Bundan anlıyoruz ki büyük ozan dünya aydınlığını içten kucaldıyor, insan sevgisini derin sıılarında duyumsuyor. M Meksika' onuru îspanyol ve yerli karışımı devingen bir toplumun ikilemli yapısından yansıyan Octavio Paz'ın 19 yaijindayken "Ormandaki Ay" adlı ilk şiir yapıtıyla adını duyıırmaya başladığını görüyoruz. Onun 1937'Je Ispanya nrtınasına girerek cumhuriyetçilerin yanında savaşıma katılma sı dünya görüşünü ve poetikasını ışık landırıp bileyen bir sınav olmuştur. Ve doruğa giden ilk basamak olmuştıır. tspanya günleri. Çünkii bu îspanya deneyimlerinden sesler getiren "Aydınlık (iölgen Altında ve ()bür Şiirler" betiğinin tspanya'da ilgi görmesi ve kencfisi hakkında "gelecegi parlak bir ozan" yargısına varılmasi bu düşüncemin somut kanitıdır sanırım. Artık bundan sonra siirinin başka ayakları da oluşmaya başlıyor. Robert Dcsnos ve öbür gerçeküstücü (siirrealist) şairlerden giineşleniyor, kimi zaman Lzra Poundun izini sürüyor, kimi zaman Eliot'un dünyasına dalıyor, Emir Rodriguez'in deyimiyle Hindistan topra ğında KÖkler bulup Akdeniz geleneğinde kökleşen doğunun yorumuna ulaşı yor. Ama asıl gerçeküstücülüğün çiçeklen diği ülke Meksika'dır ona görc: Meksika'da sanatkârların pirelere minik giysi ler giydirdiklerini, halkın mezarlıklarda ölü akrabalarla piknikler düzenlediğini kendisi söylüyor. "Meksika, kendiliğin den gerçeküstücü olan birkaç ülkeden biridir. Bence, insan ancak gerçeküstü cü olduğunu bilmeden gereküstücü olabilir. tnsan, gerçeküstüeü olduğunu bil di miydi, gerçeküstücü olması çok güçtür." Oetavio Paz'ın şiir ve şiirsel eylem üzcıine özgün düşünceleri vardır. Getirdiği estetik ilkeler, dünya şiir tarihinin en öneınli ve ilginç ilkelcridir. Onun bu düşünlerini içcren "Yav ve Lir I Şiir Ne dit:'"betigininOmerS!mıhanlıoğlu'nun çevirisinden birkaçı şöyle: "Dünyayı değiştirebilceek giiçte bir eylenıdır şiir, dcığası gereği tlevrimcidir. Rııhıın eğililnıesi ve içsel n/gürlüğün yolu. Şiir bu dünyaya anlam kazandırıı, onu yüceltir, bir başkasını yararır. (s.7)" "îjiirsaf zamana ulaşmanın yolu, varoC U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 4 1 8 npanya güntepi luşun gerçek sularının derinliklerine dalıştırfs. 19)" "Siir, içinde yeryüzünün tınladıgı bir micfye kanuğudur, ritimle ölçüler de ev rensel uyumun yankılarıdır. (s. 8)" "Biçem, şairin sözel egilimlerinden, ruh çözümlemesi ise imgelem yapısından yola çıkarak şiirin ne olduğunu açıklamayı amaçlar. (s. 9)" "Siir tekniği denılen şey aktarılamaz, çiinkü formiillerden değil, sadece yaratıcısına hizrnet eden buluşlardan meydana gelir. (s.11)" "Şair ve okur tek bir gerçekliğin iki hareket noktasıdır. Bu gicliş gelişin orta yerınde bir kıvılcım parıldar. (s. 29)" "Dünya, anlamlar ve ruh arasındaki köprüyü kurabilmek için yaratışın rirmi ni duymak, ama aynı zamanda da o rit mi görmek vc ona dokunmak: Şairin go revi buduı. (s. 77)" "Bizim yaşadığımız gerçeği imgeyenı den yaşar ve yeniden oluşturur. Imgc öbür sözcüklerlc soylenmez, imge ken dini açıklar. Şiirsel ifade, ifade edilmezi ifadeeder. (s 92, <», <)>)" Octavio Paz Meksika'nın egzotik bilinçaltıdır. Şiirleri çoksesliliğe ve bilinmeyene doğru atılıyor. Bu nedenle tinimi maytaplar^ibi yıldız yıldız, renk renk aydınlatıyor. Ote yandan onun şiirlerinin anadilimdeki büründüklerı sesleri, Türkçemdeki yankılarını anlamaya çalışıyorum. Çağın bu dev ozanını: Türk dilinc getirenlerin eline sağlıkdivorum. Vc o dil, sanat ustalarına Yunusça sclam olsun tenden. Paz'ın düş düşkanatlanan ş i i rle r i n de uzak, derin güneşler içiyoruz. Zaten duş yaşayan bir derviştir Paz. Emir Rodriguez Monegal şair için: "(...(Pazdüşlediğini yaşayan Octavio Paz'ın sllrlerl, cağdaş birinsandır. Bir evrene yansıyan valımıarıdir. Meksika siirinin imge ve düş bulutları hailnde Mekslkamn bilinçattı başka deyişlc iki kez yaşar o: Gerçekli ğin düşünde ve ya/.ının düşündc. Paz, olitik vc insana değin bağlanıştan hiç ir zaman ürkmemiştir (bugün de öylcdir)" diyor. (Borges ve Paz: Eleştirel Me tinlerin Karşılaştırılmasına Doğru, çcv: Cengiz Ondersever, s. 17) Düşle gerçek vetüm karşıtlıkların arasındaki sularda bir albators. "Yazgının yaşamına getireceklcrinden haberli, enıiıı, korkusuz yürüycn." Zıtların ilişkisinde uzlaşmacıdır. Karşıtlıkların insanda eridiğini kabul eder. Çelişkileri, ikilemleri kucaklayan bir ıızamın ozanı. "Günün o güzclim biçimlerini görmek, onlara dokunmak. Işığın nabzı, oklar ve kanatlar. Masa örtüsündeki şarap kan kokuyor. Mercanın dallarını suya çarpışı gibi Duygularımı bu yaşayan saate uzatıyorum: an, kendisini sarı bir ııyumla gerçekleştiriyor. Cıün ortası, dakikalarla ağırlaşan başak, sonsuzluğun taşmakta olan kabı! (Kartal mı Cüneş mi, Yıkıntılar Arasında llahi, s. 20, Türkçesi: Ali Cengizkan)" Ağaçların kardeşliğin de ^^^^^^^ Kendimi uzlaştırmayı öğrendim, Kendimle değil ama: Beni yukarı kaldıran, yukarıda tutan ve düşmemi sağlayanla. Bir kızla karşılaştım. Antlaşması Yazın güneşiyle gözün güncşinin: dözleri. (İki Bahçenin Masalı, s. 86, Türkçesi: Ali Cengizkan)" Dili aşar, bunun için büyü ve şüri sentezleyen bir simyacıdır o. Sözcükler onun şiirlerinde yeniden dünyaya geliyor, kcndi vaılığı ile iç içe geçiyorlar. Siirinin sınırları varlığın sınınarı değil, ola naksızlıkların yurdu. Karşıtlıkların birlikteliğinde anlatılmazı anlatmak düşler ülkesinde. "İçinde yekpare varlığın Yontulduğu ve bozulduğu harekettedir Bılınç ve eller zamanı kavramak içindir Bir tarihim ben Kendini yaratan bir bellek Bir başıma olmadım hiç Seninle konuşurum an be an konuşursun sen de benimle Cîiderim karanlıklara işaretler dike dike (Uzak Komşu, Vrındaban, s. 70, çev: Adnan Ozer.)" "Kobra ya da örümcek değil, adlandırılamayan, Evrensel boşvermişlik Temel biçimin ve tanrısal olanın E tçindc güçlendiği ve birbirini yadsıdı ğı: Boşluk sürüleri. Uzamın serinliğinde çifte nabız: Cîüneş ve ayın birleşimi. Ortalık kararıyor. Yalıçapkını anlık bir parlamasıdır Safirin. Karbon egemen. Suda boğulan doğal görünüm erır, Ben yitik bir tin mi, yoksa serseri bir gövde miyim? (Kartal mı Güneş mi, Komorin Burnu Dolaylarında, s. 53, Türkçesi: Ali Cengizkan.)" Paz şiirleri sö/cuklerle düşler arasındaki ilişkilerin tarihi bir bakıma. Kapalı bir düzende soluk alıyorlar. Dış diinyanın, nesnelerin algının ırmağından geçerek tlüşlerle buluşması sonucu yeşeren imgeler parıltısı. Köklcri gökyüzünün güneşinde. Dağılan, yoöunlaşan, kayalaşan, tüyleşen imgeler demeti. "mavi güneşler, yeşil kasırgalar, yıldız açan ışık gagaları nar misali yalnız ayçiçeği; yanık tepenin ortasında dolanan altın göz, cam çınlatan korular, yankılar, karşılıklar vc dalgalardan korular, ışıltılar söyleşisi, rüzgâr, sonsuz duvarlar arasında kara kehribar bir boğazdan akıtır suyu dörtnala, at, kuyruklu yıldız, gecenin yüreğini bir ciritçi gibi delip geçen havai fişeği, tüyler, fıskıyeler, meşalelerde çiçek açmış tüyler, mumlar, kanatlar, akın akın bevazlık, düş görenin alnında şatıyan ada kuş.lan! Gözler acık uyumalı, ellerimizle görmeliyiz düşlerimizi, düş görmeliyiz yönünü arayan ırmağın uykulu kıpırdanıslarıyla, düş gören güneşin nülyaları, kurduğu dünyaları, yüksek sesle görmeliyiz düşlerimizi, söylemeliyiz şarkıları kökleri dışarı uğra yana kadar. (Uzak Komşu, Kırık Testi, s. 3336, Çev: Adnan Ozer.)" Bazen bir incir ağacının gölgesinde oturan Buda gibidir Octavio Paz. An'ı durdurmakistcr zamanın kıyısında. "Mı rıldanırken anlaşılmaz ilahiler" süyler. Gizemli bir akik taşı, llindin ürperişleri, Uzak Asya'nın giz dolu ermişleri, keşişleri dillenir dizelerinde. Simuesel ve söylensel öğeler şiirlerinin düşleminde yeni bir renk kazanarak yansılanır. So yutlamanın genliğinde ölümsuzluğün bilinci ışır. Dizc dize ses, renk, ışık ve rit min kanatlan şakırdar tinin uzamında. "Bırak kendini karanlığa, kendi etine gömül, kendi yüreğine; kcmik, o mor şimşek, kamaştırsın gözlerini, kör etsin, mavi göğsünü göstersin akşam ışığı körfezler ve gölgeli koyaklar arasında. Dudaklar, öpüşler, aşk, her şey yeniden doğar o ölümsüz, o yalın unutuşta.: gecenin kızlandır yıldızlar. (Çağdaş Latin Amerika Şüri Antolojisi, Unutuş, s. 185, çev: Ülkü Tamer.)" Kısaca söylemek gerekirse Octavio Paz'ın şiirleri, çağdaş Meksika siirinin imge ve düş bulutları halinde evrene yansıyan yalımlarıdır. Olanın değil, olabilcceğin şiirleri... Ozne ve objelerin duyarlık sarmalmda yeniden doğmaları, yenı bir şiir uzayı yaratmaları zorun egemen liğinde. • Kaynakça: / Ça&daş Latin Amerika Şiirı Antolo jisi, ÜIKÜ Tamer, Adam Yayınları, 19H2. 2 Kartal mı Cjüncş mi, Octavio Paz, çev: Ali Cengizkan, Kuzey, VJS4 3 Uzak Komsu, Octavio Paz çcv Acl nan Özer. Adam Yayınları, 1985 4 Yay ve IjrI, Şıır Nedir?, Octavio Paz, çcv ÖmerSaruhanlıoğlu, Armonı Yayınları, 799/ 5 Ana Brilannua Ansıklopedıu SAYFA 7 Sözcükter ve düşler