Katalog

oıtaya çikar Soz kc>nusu duste son deıe ee eantı vc gucju gorunen Abdulh.ımıt katşisinda sıcjatmm hemeıı hepsı ılo kulmuş, sııukdinlnıılaîjinıs (I 303)ola ıak belırın Mııstaf ı Ktmal tomanın va yımlanmasmdan 26 vıl sonr.ı bııgıın top lıınula vayınılın k ırab ısının kurgusal clıı/lc mcltkı bır ongoı unuı gıbiclır Atay ın aydın ımgcsı onun "Bır Bılıııı Adamının Ronidtu" adlı bryogtufık ro man metnının ana kısjsı Profc sor Mustafa înan'ın kıijilığındcbırevıııngcçınr Ya /arın aynı /amanda Tcknık Unıversı tc dcn hoıası olan Mustala Inan da tark lı bır değerkt dızgcsının ınsanıdır An cak ya/arın daha oncekı aydınları gıbı umutsuzluk ıçınde bıı 'ada'ya çekılmez roplıımda uyusma/lığını, ıc, nesaplasma sının sununa gelnıı^, kcndısıylebarışık ın sdnınbılgeccyaklaşımııçındcyas.ar "Sen dc çok safsın derlerse, bcn dc onlara de ıım kı ( ) Sı/e gorc kusur sayılan bazı yanlarımı/ı korumak ıstıyoru/ ' (Bıı Bı Iım Adanunın Romanı/ 1975, 269) Fgc men olçııtlerc yentk dus.me ycrınc, du /endc tutunmayı engelleven 'saflık/ıçten lık/dıırustluk' gıbt o/cllıkkrı bır madal ya gıbı goğsunde taşıyarak ılerler Mtısta la Inan yolunda "Bır Bılım Adamının Romanı "nın ana kışısı Dogu vc Batı kııltıırlcrının kcsistı ği bu coğraryanın <,oğu aydını gıbı bıı Kultıır karga^ası' yaşama? Tehlıkelı Oyunlar"ın Hıkmet'ınde olduğu gıbı "Doğudan alınan parçaları Batıva ısyan (cdcn)" (TO 336) karsıt dcğcıkrın İus kacında sıkı^mı^ kalmıs, nıı ı dcgıldır Mus tafa tnan Rııdyar Kıplıng'ı çoksever Go cthe dcn s,ıııkı e/betlet, Batının buyıık bestcıilcrını hayranlıkla dınlcr Aıııa Dı vancdebıyatı vcklasık luık mu/ığınedt aynı dııyaılılıkla yakl.ı^ır Atay ın nu son aydını, onun daha oncekı aydınlarının mai|inalo/ellıklerını denge ve'hoşgoru' lıhresındm gcçıreıek yuınu^atıı, toplu mu karsjsina alma/ ()bır ııyıım ınsanı dır Mustala Inan cla bııey toplıım st nte/ı nı gttçcklıs.tmr Ata\ Olumunden once gunlugunc va/dıgı son tuımı k ı Mıısta Lı lnan romanıvlaılgılıdır Yalnı/bırakıl mıs, avangard sanatçının olumun osjiğın de yaşadığı o/guven yıtımınden ı/ler tas,ı yan bu tumeclet, onun çızdıgı bu son ay dın portresinı yaratıcılığında bır donum noktasi olarak gorduğunu belgelet Bel kı bıı ıkı kı^ının detlıgı gıbı ancak kcndını ve aklına nasıl gelıyorsa oyk yazan bı rıydım Oysa Mustafa Inan da haşladığım ba?ı değışık şcylcr vardı sankı ( ) Du ^uncciTi gcç geh^tı, bıraz geç başladım bıra7 da erken bırakmak durıımundd ka lıyorum " (G, 3 10 1997) 13 12 1977'debeynınd(kı tumornede nıyleolduğunde43 yasjindadır Oğu/Atay Onunde tamamlayamadığı uç ultlık bır roman projesı vaıdır Furkıye'nın Ru hu" adını vermeyı tasarladığı bu dızıde, Turk toplumunun kolektıf bıhnçaltını ta rıhsel bır evrım burecı i(,ındc yansıtmayı, bırey devlct/bırey toplıım ılı^kılerını, bu mctınkrdc 'malzeme olarak kııllanmayı amaçlamaktadır Modernıst edebıyatın en otıemlı kımı temsılulerı gıbı bır tcknık adamdır Oğu/ Atay, ınşaat muhcndibidır, Istanbul Dev let Mımarlık ve Muhendıslık Akadcmı sı'nde topoğrafya vc yol ın^aatı derslerı vcrcn, bır oğretım uyesıdır Belkı de, avangard edebıvdtın ustdld rıııdan Robert Musd'ın makıne dalında eğıtım gormesı ve kendı adıyla aııılan bır renk ccmberının bulucusu olması bır rast lantı değıldır Ya da Clıas Cancttı'nın kım yacı olması, Hcrmann Broch'un matema tıkteyoğunlaşması, Max Fnsch'ın onem lı konkurlar kaxanan bır numar, Umber to Lco'nun ıse bır gostergcbılım profeso rn olması Bd^anlı bıı bılım adamıdır Oğuz Atay Bır meslektaşı onun bu yonu nu s/>yk vurgular "(Atay) ulkcnuzde hı C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 4 1 8 Atay'm evrim geçlren aydmı BaşsnfeUr btinnatlaını kâyekrı \e romanlarıyla tanındı fıpkı la deneysel bır romandır groksk ı kul buyuk iTiatcnıatık(,ı vc astronom Hay lanır, gcrçcgı tckc tck anlatma/ onu \a \ ını ın rubııltııvk tanındıgı gıbı (.)luu banlaijlır uak ycnıdcn bi(,ımkndıııı bıı '(TRl Iekvı/yonu 13 12 1978) Atav ın bu ılk romanı luık edebıyatın da da bır ılktır modernıst edebıyat anla Modernıst edebıyatın rıtı/ bır kurgu yi'jinın ılk butuncul orne^ıdır, 667 savta mımarısı gcrektıren yapısı tcknık bır on Iık. bu 'bi(,ıın' aıayı^ının urıınudur egıtımden ge«,mısı va/arın yaratıcılıöını çok daha yatkın scrgıkycbılcccgı o/cllık Romanın bu omurtukctmck ı^ı oldu kr i(,cıınektcdır Roman aıtık gclcnt ksel gunukavıa(mı^tır) (G 30 1 1976) Atay, egılımdc olduğu gıbı, yazarın, tc/ını des ' koylunun sefaletı, ı^çının dırcnnıcsı ya tekkycbıkcegı (,arpıcı/surukleyicı konu da kıi(,uk bui|uva aydınının bıınalı lar bulması vc bu konulaıı ctkıleyıu söz mı(nı)' (a g y) pa7arlayarak bır ycrc va sanatlanyla suslemesı anlamına gelme rılamayacaöını bümcktcdıı Oysa kendı mektedır sı de sol egıunılıciır Atay'ın Ama bu onun, ' dıyalektık gıbıgcre,ektcn buyuk kavram Atay, 25 4 1970 3 10 1977 tarıhleııara laıın gerısınc siğınan (bır) cucelcrordu sında tutmu^ olduğu gıınluöundc, sayfa sıından" (a g y) soz ctmesmı engelkmcv lar boyıınca yapı, bi(,ım vc bıçem sorun T urk romanının en buyuk sorunlarından larını tattı^ıı kendibiyle tnşaata ba^lama bırı "halka buyuk doğrular adına yalaıı dan once aylarca bınasının tunı ayııntıla soykmckten kurtulamamaktır ( ) kul unı plana doken bır mımar gıbı ç,alıs,ır tursıi7İuktur, kotu romanları buyuk soz metınlerının ustundc tnsanın ı<, dunya lerk yuttuıacağını sanma yanıfgısıdır " sını, duyaılılıklarını >aşamı algılayışını, o7İemkrını, tutkularını, du^ kirıklıklarını, y bunalımlarını dıle getırmcnın yollarını oylc bır yanılgı ı^ınde suıcklı kendını aıar soym u 'somutla^tırma'nın, Fcllu yıneleyen bır romancı grubu ıle bunlara Nacı'nın bu bağlamda <,ok kullandığı bır destek olan edebıyat adamlaıını şoyle dcyımle onu 'ett kemığe burundurmecleştırır Atay "Herkes kendınden o ka nın' tıti7 bır on çalı^masıdır bu darmemnıındurkı bııtunendışesıcsnaf Kurgulama edı lıgıııı nasıl sıırtlu mındekı ana ılkcsını receğıdır, dukkân bclırkmı^tıı Atay da mallar eksık ol "tkııhtımalvar(dır) masın reklam da ya konulaı yanya ıyı yapılsın yeter nadızılcrck bılınen ( ) Sahte eleştır klasık duzcn ı«,ınde mcnkrın koltuk vcıılır ya da t,ağrı değneklerıne da şımlar scrbcst bıra yanarak yuruyen kılaıak oıganık ve lerın cdebıyatrek ruhsal bır gcliijim lam a]anslarının gci(,cklc^tıııiebılıı gurultıısune kanı (O) ıkıncı yakla^ı larak s,artlananla mı, gcrçcgı bu bı rın dışında kalan d l d ( ların varlığına i(,ın kcnclı(n)c daha ınanmak ıstedıgım yakın bultı ıçın va/ıyorum y o r(d ur ) bunlaıı ' (a g y) (C. 1 5 1976) O A I I stetık anlayiîji lıkk ' lutunama vc jraijtııiei/de yanlar' totnanınd ı neysel uretımıylc ııypular bu gorus.ii Turk edebıyatınm nu Atay Konusal o gune değın pek butunluk ycrınc alı^ık olmadıgı bır Turk ınsanınm kım romancı tmıseıgı lığınıorgınıkbırya ler Aray Tum bu pı ıı,ınclc cle alır vuk tomancılargı Futk kultııru de, bı romancılığın bır gclenekk rı/tarı ya^am bi(,ımı ol nı/beğenı olçutlerı duğunukavramiijve etık dcüerlerıyk tır 17 1 1976 ta bu organık yapının rıhlı gunluk sayfa bır par^asıdır sında yakınır "1 Iıçbır şey yap Kımı yerde met madım bırytluır Sa nıne "Tlmıhal" ya da OğuzAtay'agöre, "Türk dece Oyun'ıı ıkıncı "Hddısat" adırıı veı dığı bır bolıım katar, romanının sorunu kişiliktir. dcfa yazdım, o ka 'Bır şey Osmdnlica'yı parodı İnsammızm kişilik kazanma dar" 'yazmak'la,yap mak', eş du/Iemınde kullanır, savaşımn önemini henüz değerlıdır Atay'ın arkaık bır dılle oyku a d gunluğunde, 'y ^ ler Kımı yerde, Kut kavrayamamış olmasıdır. mak' yazmak de bay Çalık'lar, Salgan Kendisiyle hesaplaşma diye mektır Cundu/lerı Saçak'larla dolu, Or araştırır, gecekrı ıse ta Asya kokan bır bir kavramın varhğından başka parodı kcsitlı habersiz oluşu(dur). Bunun 'duşlerınde' sıırdu rur araştırmayı gırer devreye "Mını mını bır kuştum" için romanımız düzmecedir." 24 12 1975 tarıhlı gunluk notunda, tangosu "dejenereol yazmayı tasarladığı roman di7isıyk ılgılı mu^tum" dıye surer metınde tnsdnların "bır ıpucu gor(dugunu)" soyler duşunde yığmaca kulturel değerlerle bıçımlenmış Yaşamı, metınlerının kurgusunu ara^ beğenı dıi7eylerındekı çarpıklık; ezbcre tırmak ve esteti7e edebıleceğı malzeme dayalı, ınsana yabancı bır eğıtım sıstemı, lerle ılgılı bılgılen toplamakla geçcr Su dın, cınsellık, Arapçd dud edıp kemıkle reklı oKur, Wıttgensteuı, Beme, Camus, nnın ddı Latınce olan (T 106) ınsanlarAhmet Hamdı, Halıt Zıya, Freud ( ) dakı kulturel kargaşa turunden, Turk ın Toynbee" (agy) Elıas Canettı, Jacop sanının anatomısını oluşturan ogelerle Lınd, F^enryjames, Joseph Conracfjohn dokur metnını Konunun onemlı olmadı Barth, Pdul Baıley, Henry Thoreau, Tru ğı bır dılsel karnavaldır bu, renklı, çarpıman Capote, Oscar Lewıs ve Becı, eğlencelı, şakacı Ama, sonunda pal lınsky'den sozederjamesjoyce'un "Fın yaçonun olduğu, yaşam gerçeğının eleş negans Wake"ınm onemını vurgular, Os tırel bılıncın suzgecınden geçırılerek tum wald Spengler'den yola çıkaralc Avnıpa (,ıplaklığıyla sergılendığı buruk bır karuygarlığının 'matematığı' uzerındeduşu naval "Tutunamayanldr", icerdığı mon nur (G 10 5 1976) r anon'un 'lumpen taj kalıpları ve tıyatro/şıır/aeneme/gulproletaryası' u/erıne fıkır uretır, 'entro mecenın ıç ıçe gırdığı 'atektonık' yapısıy pı yicdebıvata ta^ır Kaflta nındclı^ıın dc bu cntropıyı sc/mcsının payı (Cı 22 6 1976)oldugunubulgular Doncmın, romancılaıının çogundan tarklıdır Bu ulkcdc herkcse kafa tutuyor" (Cı, 5 9 1976)gıbıdır Dcğer ol(,utkrını kendı yaıatan ust ın •Miiın/ dâhı'nın yalnızlığı ı^ıtuk urctır Atay yıllar boyu tcpkısı/lıgın çıldııtıcı scssı/lığınde ya7tiıklarına olan guvcnını yıtırır kımı kc/ u/un suıc kıtaplarını ba sacak bır yayınevı bulamaz Sıradı^ında yaratan, daha oncc yapılmdnuş, olanı ya pan avangard sanatçının endışelerı yal nı/lığı ve umarsı/lığı gunlugundc olanca çıplaklığıylayer alır Atay ın "Nedenyaz dıldarımı anıamıyorlar, nedcn (,evrcmdc ? kımsc yok Bclkı dc anlaşılacak onemse neceknırşeyyazmadım.yapmadım " (C/ 30 1 1976) Oysa o gune değın yapılmayanı yap mı^tırOğuz Atay 1 uıkıomanında ' l o p lumsal oge'nın edebıyatta ana amaç sanıl dığı bır ortamda, toplumsallıöın, yaratıJan cstctık butununun hı/mctınde bır 'mal/c mc olarak nasıl kullanılabıleceğını Turk okuruna gcjstermı^tır Ne var kı, I urk cdc bıyatında ozgutılu ğun bedelı buyuktur Çunku o/gunluk sanatsal boyutta, bı^ım /"yapı'/'kurgu' olarak ortaya <,ıkar Konusal duzkmdckı 'suıukleyıcı' gerılım ogesını ıçermcycn bu yapıtlar, yazara, yakın bıı gckccktc mcd yatık un sağlamazlar genelde Fıcarı açı dan ıse, satı^ı AL olan kıtaplardır bunlaı Bdijlangı<,ta yayıncvlerının kapıları Oöıi7 Atay orneğınclc olduğu gıbı, <,oğunluKİa bu kıtaplaıa kapalıdıı 1 ler ^cyın maddc sel olçutlcrle dcğerlendırıldığı, pa ra/un/prcsti)in mıhuık ta^ınclan ge<,ırıldı gı bır ortamda 'gerçck sanatiji tum bun ları clının tersı ıle ıtcrck, yalnı/ca sanatsal ılkelerın onderlıgını de yaratan ınsandır, o/cllıkk dcstcklcıımcsı gcıekıı Avangard va/aı ın hangı ntdcndc n otu ru olursa olsun onunun lıkamıusı, sana tın/cdcbıyatın onunun tıkanması dcmck tır Bıı th sanatın surcklı olaıak kcndıın yınckmcsınc, bu kısıı dongunun ı^ıne gırmesıne yo/la^,masına' yol ac,aı h dı bıvatı yonkndumck gıbı son dcıccecıd dı bır sorumluluk taijiyan ekştırmcn vc yayıncıların, kendı edebıyat goıusjerıne uymasa bıle, yenılıkçı yapıtl.ırı dcstckk mclerı, en a/ından onlara cngcl olmama ları gerckıı TiayranlJirokırkitJesi Olumunun uzcrınden 20 yıl geçtıktcn sonra bugun, buyuk yayınevlcrı tarafın dan basıldn kıtdpları tum kıtdp<,ılaruı en on sıradakı raflarında ycr alan ve kendı sıne 'hayran' bır okur kıtksı tarafından (,evrılı olan Oğuz Atay, 'sanatsal' ogcyı ana değer ol<,utu olarak alan bır yazarın, getırdığı estetık yerleşik olanla çatışsa bı lc, cr ya da geç nakettığı yere gekceğını kanıtlar bıze lulebıyat tarıhlerı olumk rınden sonra devleşen I ran/ Kafka'ların, Georg Buchner'lerın oykulerıyle doludur Elstetık seçımlerıyle, ulke edcbıyatının ana olçulerını bi(,ımlendıren kımı guçlu ya yıncı ve edebıyat adamının, avangard ya zarı, Atay gıbı umutsuzluğd ıtmemelcrı, sdnıyorum Turk edebıydtına yapacakları en buyuk hızmetlerden bırı olacaktır Son yılların en onemlı (oncu romancı larından bırı olduğunu du^unduğum Ha san Alı Foptaş'ın, 'dnla^ılınıyor' gerckçe biyle lutapları yaytnevlenndcn gcn çevrıl dıkçe, Oğuz Atay'ın gunluğundekı §u tumcelen çağnştıran duşııncelerle dolduğuna ınanıyorum " Bazı ınsanlara sezgıler mdtematık kesınlıkle soylenmedıkçe, ıletılmesımumkun değıldır" (G,30 1 1976) Ya dd, "Bu kultur korkusudur ( ) bazı solcuların modcrn edebıyattan, modern sdiidttankorkmasıdır"(G,25 3 1974) Ya da, "Yabancı kıtapları kapı^ıyorlar, ben den haberkrı bıle yok" (G, 30 1 1976) Ya da, "Demıryolu Hıkâyecılerı" oykusu nun sonunda dedığı gıbı, "Ben burada yım sevgılı okıırum, sen neredesıri''" • SAYFA 5