Katalog

M. GÜNER DEMİRAY ıiltür Bakanlığı, YılmazÇongar'ın "Askeı Yazarlanmız vc Ozanlarımız (1W8)" adlı bctiğını yayimladı "Başvuru Khaplaıı" di/isinden. Ger çckten asker ocağınuz yıırt savunmasına değcrli sııbaylar vctıştirdiği değin düşün, bilim ve saııat dunyasına da kalburüstü aydınlar, yazarlarveozanlarkazandırmakta. Askcr denince Mehmctçik dalgalanır içcvrenimde. Çünkü Mehmetçik, yurt uğrıına özveriyi içeren öncmli nir erdemi simgeler. ( )te yandan 'l'ürk lıalkının güven kaynağı,onurılabütünlcşcn,sarmaşdolaş olan sevgi yalımı vc uygarhk yolunda el ele verdiği ulusal güçtür. Baştakurtarıcı.Kurucuvedcvrimci Ata türk de bu ocağın ışığıyla aydınlanmış, biçimlenmiştir. Sayın Yılmaz Çongar, Tanzimat'tan bu yana askcr kökcnli yazar vc ozanların yazınsal kimliğini yaşamöyküsel (biyografi) bir çerçeve içindc yapıtlanndan alıntılar yaparak bizcsunmaktadir. Düşünsel ağırlıklı bu yaşamöykülerini okudukça bizde bir şeylerin kaldığını anlıyor vc ışıklanıyoruz.Yapıtına Beşir luıacl la başlıyor Çongar. llk Türk pozitivisl (olgucu) vc natiiralisti (doğacı) Beşir Fuad'ın kcndi 6z canına kıyıştnı üzülcrck okııyoruz. Ancak Türk düşüncesinc getirdiği aydınlanmacı düşünlerini, Batı felsefesinden aldığı esintileri ve biliınciliğini öğrenince geniş bir soluk alıyor vc kıvanıyoruz. Yazınımızda gerçekçi akımı başlatan Nabizade Nazım'ı irdefiyor yazar ve şunları söylüyor: "...Türk kırsal kesimini ilk kez öyküye, romana sokmuş, masalcılığı söküp atmış, Batı tekniğini ülkemize taşımış, ruhsal analizlere yer vermiş, dildeki kargaşayı gidermek için çaba göstermiş önemîi bir yazanmızdır. (s. 30)' Abdullah Ccydet'in "Içtihad" dergisi unutulur mur1 Ozellikle Osmanlı dönemiııdc aydınlanmamn bayrağıdır bu düşün dergisi. Toplumun Batılılaşması yö nünde uğraş verir sürekli,. ücrgidcn güzel Hkirlcr yansır şöyle: "...OzgurlükJcrin en birincisi vc en kutsalı vicdan özgürlüğüdür. lnancını scçmek vc açıklamakta özgür olmayan kimse ruhıınun yarısını yitirir. (...) ltısan yalnız yaptığı kötülüklerden değil, yapabileceği haldc yapmadığı iyiliklcrden de sommludur. (Içtihad) No: 343, 15Nisanl932" Yılmaz Çongar ve Sadiye Akay'dan K sanların, zayıf ka raktcrli, ahlaksı/ oynak mı/açlıoldıı ğutoplunılardainı.ı aioıimışlar, kuçıık felaketlcr karşısın dabüyük sarsıntıl.ıı geçirmişlcrdir. (Yn sur Akçura)" Yılmaz Çong.ıı da şöylc diyor: "(), aydınlar ile ahlak arasındabir iletişim kurıılmasını ister, ulusal bilinc vc duyguların yalnızca aydınlarda ycretmesininyetersizkalacagını,bubilincin köylcrc dek ulaştınlnıasını savunur du. (s. 109)" Nâzıın \ likmet I3eniz \ larb Okulu çı kışlıdır. () sanki cngin okyanuslarda lırtınaların koynunda yüzmeye çalışan bir beyaz gemidir. Hep bıçak a^zında geçmiştir yaşamı. Şiirin yarış atıdır o, köpüren, tcr kusan. Bu dünyaya merhaba demış, iz bıı akarak gitmiştir. Sıçradık; Şimşckli rüzgâra bindik! Kayalardan kayalara kopan kartallar çarpıyor ışıkta yıldızlanan kanatlarını. Alev bilcklı süvariler kamçılıyor şaha kalkan atlannı! Akın var Güneşeakın! Güncşi zaptedeccgiz Güneşin zaptı yakın! (...) ve(.. ) Dört nala gclip uzak Asya'dan Akdcniz'e bir kısrak başı gibi uzanan bu mcmleket bizim (...) Aziz Nesin dc askeri okullarda yetişmiştir Gülnıece yazınımızın en sevılen, en ürctken ustasıdır. Toplumsal bilinci uyarır sürekli. Sokrat'ın ' kendini bil" sozüne koşut olaıak o da öykü, roman ve tiyatro yapıtlarıyla özelcştiriyc götürür halkı, kişileri. Toplumun kanserli yanlarını serer önümüzc. Sivrilikleri, us uışı yapılanları, etik kuralları hiçe sayanları, sosyal çelişkileri, toplumsal sayrılıkları gülmecenin eleğindcn gcçirir, güldürür, düşündürür, bilinçlendirir. Gülütlerivlede (fıkra) çağdaş bir Nasrcttin I loca'dır o. Püf noktaları, anlamlı csprilerinin ana odağıdır. Tiplcri, karakterlerı, mizaçları gülmecenin teknii içindc ölümsüzlcştirir. Yurt içinde ve ışında okur olarak Aziz Nesin tutkusu sarmıştır çoklannı. Yapıtlarının girmediği cv yok gibidir hcrnen hemen. Geçkalnıış bir ozan diyemem ona. Çünkü yaşlılık yıllarında dişc dokunur etkili şiirler de üretmiştır Aziz Nesin. Anlam ve düşüncc yüklü şiirlcr... Bir hikmet, bir relscfe, bir ileti sunar çoğu. îştc ikilemlı, gel gitli bir düşün şiiri. Ya zamanından çok erken gelirim Dünyaya geldiğim gibi Ya zamanından çok geç Scni bu yaşta sevdiglm gibi Mutluluğa hep geç kalırım 1 lcp crkcn gidcrim mutsuzluga Ya ncr şcy bitmiştir çoktan Ya hiçbir şey başlamamış Oylc bir zamanına gcldim ki yaşamm Ölümc crken, scviye geç Yine gecikmişim bağısla sevgilim Seviye on kala, ölümc neş Yusuf Atılgan, yazınımızın kalıcı yapıtlar yararan yazarı. Oğuz Atay'la o degin benşik ki. Sanki onunla kardeş yapıtlaı ders kitapları yazarı Mahir Ünlü, öykücü vc romancı Sıılhi Dölck ve başkaları.. Bilgilenmck, düşimleıine güç katınak istcyenlcrokumalıdırlar bu kitabı. Okıırlar, bu yazar ve ozanlar geçidindc bir ekın şöleni yaşayarak kcndilerini bulurlar diyo rum. Son Ata Atatürk betiğinı dc /aman za man Cumhuriyet gazctesindcAtaturk ve dil üzerine yazılarını okuduğumuz Sadiye Akay kaleme almış. Sayın Akay, Atatürk'ün özcl niteliklerini, yurr, ıılus vc insanlık üzerine düşiincelerini vc bunların yorumunu Onun yaşamöyküsü içindc Atatürk'eseslencrek açıklıyor. Anlatımında ikinci tekil kişiyi kullanmış. Yazar böylecc dcğişik bir anlalım biçimini dcnıyor. Bu çalışmastnda başarılı da olnııış. Açık, duru anlatım, öz dile bağiı tümcclcr anlamı kolayca algılatıyor ve belırgin kılıyor. Kitabı zevkle, ilgi uuyarak ve isteklc okuyorsunuz. Yazar, Ata'nın doğumundan ölümüne dek yaşamöyküsü cvrclcrini Türkiye (^umnuriyeti tarihinc bağlayarak bclli diışünsel başlıklar altında sıralamış yazıları nı. Yazılar hem bağımsız, hem bütünscl. Orneğin: Bilindiği gibi Mustafa Kcmal, Namık Kemal'i ta öğrencilik günlerindeıı beri sevcr ve okurdu. Şairin özgürlük anlayışını ilke edinmişti Kendine. Kurtuluş Savaşı yıllarında, vatan işgal altındayken Mecfis te şu dizelcri okumuştu: " Vatanın bağrına düşman dayamış hançerini, Yok mudur kurtaracak bahtı kara ma derini" Yine kendisi bu dizelere şöyle yanıt vcrmişti: "Vatanın bağrına düşman dayasın hancerini, Bulunur kurtaracak bahtı kara maderini" ü'nun bu en karanlık günlerde Namık Kemal'den aldığı ateşle ülkeye umııt aydınlığı saçtığını görüyoruz. üzetleyerek verdiğim bağımsız yazılar böyle. Yazar Atatürk'lc ilgili olaylar ve O'nun düşünceleri ekseni çevresinde yazılarını olusturuyor. Özellikle şu düşüncclcrini bizde pekiştiriyor Sayın Akay. O'nun, öl meden ıdeali yaratıp ycrleştirmcyi, hcr sanklının hoca olmauığını, hoca olmanın sarıkla değil, beyinle olanaklı olduğunu, ulusları savaş alanlarında, ölümün lcucağında tanıdığını, kazanılan zaferleri eko nomik güçle taçlandırmak, ulusun gelişmcsi, geleceği için kullanmak gercktiğini, bencilliğin kişisel olsun, ulusal olsun her zamankötüculolduğunu.gelecekteCumhuriyeti yaşatacakların gençler olacağını, başlanan şeyin mutlaka Dİtirilip sonuçlandırılmasını, bu nedcnlc dcvrimei atılımları zamana yaymanın işi sulandıracağını, yeniliklerin aylara sığdırılması ve başarılmasını vurgulayan özlü sözleriyle Kema list ilkelere varıyor yazarımız. Sonra Ata'nın yurtsevcr, öngörülü, cvrenscl vc insancıl yapısına değiniyor. Bu düşünce leri Atatürk'lc ilgili öyküscl olaylar sarmalında incc incc çizcrck bctimliyor. Kitabı nın sonunda ona duyduğu inanç vc güven le diyor ki: Devriminin tükennıez ışığında Yaşamak Büyüyorsun yannki çağlara Uzanarak Özgürlük bağımsızlık bayrağın Dalgalanacalc Yetişkinlerin yanı sıra, ortaöğretim öğ rcncilcrinin okumasını salık veririm Son Ata Atatürk'ü. • (*) Askcr Yazarlanmız ve Ozanlarımız/ Yılmaz Çongar/ 1 C. Kültür Hakurı % Baıvuru Kitapları, 199S. Son Ata Atatürk/ Sadiye Akay/ Yuva YayınLm/ Utarıbul, 199<V.' SAYFA 7 ürctmis. Cinsel dürtüleriyle bunalımlı, gerilimli kahramanları roman ve öykülerinin ana kişileridir. Toplumla uyuşamayan, mutsuzluğun depressif kişilikleri... Çongar, onun yine yaşamöyküsü çcvresinde açıklar roman ve öykülerini. Askeri doktor Ihsan Ünlüer'in sanatla tıp konularını bağdaştıran toplumsal içerildi karamizah türündeki yazılannı ydlarcaCumhuriyetgazetesindeokuduk. Tadına doyunı olmayan yazılardı bunlar. "KişilcrilkineşitlikleriniyitirerekköleolmuşIar, sonra da kölelik bilincine vararak öz gürlüklcrini aramışlardır. Bu nedcnlc kurtuluş savaşlarının temelindeekonomiksorunlarla birlikte kişioğlunun onur ve özürlük kavramı da yatmaktadır. (Dr. thsan nlüer)" Turgut Uyar'ı incelcr Yılmaz Çongar. O ki "Türk şiirinin en seçkin ve kilit şairi"dir. Yaşamında yalnız şiiri solumuş, şiiri düşünmüştür. Karantakgünler fi Ben zaten bu dünyada tek başınayım, hev... Bir sevdalı gönül bütün varım Egcr o da olmasa nc yaparım, Kimbilir hey, Ne yaparım... Hava Kuvvetleri'nden emekli Mehmet Kıyat özgün buluşların, güzel söyleyişlerin şairidir. Çağdaş şairlerimiz arasıntfa belirgin biryerı vardır. Toplumcu çizgidedir. duygularını dize uyumları içinde dile getirir. Somut imgeler kullanır şiirlerinde. (...) Yön çizerlcr kcndilerine Alabalıklar Yaşamak vc çoğalmak için Büyük bir dirençle Yüzerlcr akıntıya karşı Çoğalmak korkuyu yencr Yılmaz Çongar kitabırıda daha birçok ünlü askcr kökcnli yazar, ozan vc düşünürün üzerinde duruyor, onlann yapıtlarmı irdeliyor bir bir. Bunlardan Eylül romanının ünlü vazarı Mehmet Raur, tarihçi Ahnıct Refik Altınay, gülmece ozanı Nezihi Gülcüoğlu, çağdaş öykücümüz Vüs'at O. Bcner, romancı Şemsettin Ünlü, tiyatro yazarı ve ozan H. Vasfi Uçkan, eleştirmen Mehmet 11. Doğan, öykücü ve romancı Burhan (Jünel, dilci, araştırmacı ve yazın Abdullah Cevdet Batılılaşma yolunda düşün savaşımını sürdürürken, bugünkü uygar Türkiye'yi yaratan ıdealist kadronun da esin kaynağı olmuştur. Ancak Ab dullah Cevdet'in mütarckc yıllarında Kurtuluş Savaşı'na ıızak dıırması, "ademi merkeziyetçi" tavn, Ingiliz politikasını dcstcklcmcsi cksi yanını oluşturur. Çongar, ilerleyen sayfalar içinde Cenap S, anabettin'e değiniyor. Nc acıdır ki, askeri doktor olan bu ozan vc yazarımız da Kurtuluş Savaşı'na karşı cıkmış, lzmit'te linç cdilcn Ali Kemal'in I cyam gazetcsincDiı konııda muhalıf yazılar yazmıştır. (^cnab'ın bu oluımuz tutuınu halkı küsturmüştür kendinc. Bunun yanında o öztürkçcciliği de benimsemcıniştir. Bu yüzdcn düzyazıları vc güzcl şiirleri dc bugün okunmuyor, anlaşılmıyor; raflaıda tozla nıpyalıyor. Bclki Tiryaki Sözlcri başlığı altırıda topladıgı özdcyişlcri okunuyordur. Şıı özdeyişi çok ilginç ve anlamlı: "Zavalu koyun sürüsü! Çobanı da bcsliyor, çoban köpcğinı de, kurdu da." Kazan Türklcrindcn Yusul Akcura, Envcr IJaşa düşlcmciliginin dışında kalan, Atatürk iin yolunda gerçekçi, pozitif bir Türkçü'dür. Gökalp gibi aynı idcalin insanıdır. Sultan Cîaliycv, Şcvket Sürcyya da bu yöndcydi. Çongar, Akçura'nın yaşamöyküsünü çizcrkcn, düşüncclcrini incelcr, dcficrlcndirir. "...Sagİam karaktcrli, mctin anlaklı, çevrelerinegüvcn vercn in sanların idarc cttiği toplumlar daima yüksclmişler, geçici rclaketleri kolaylıkla at latnıaya, cncDşc vcrcn şartları süratlc dcğiştirmcyc mııvaffak olmıışlardır. Buna mukabil scvk ve idarc mevkiinegelmiş inC U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 4 6 3 BaDHaşma yokı S