Katalog

kumudtr nıırmı dokmtyı bcccrdılcr Namltılar uretıldı Av tttftğı ttrıtımı ha^ ladı hntkcııkr matara unltyordu lcrzılcr çadır dıkttlcr' Artık Ankara Mustala Kuııal ve aıka dasjarını karş,ılamaya ha/ırdır Vc 27 Aralık 1920 Ankaralılann deyınııyle "Konguru Pas.ası' Mııstafa Kem.il gelı yor Ankara'ya Butım Ankaıa ayağa kalkını^tır Elmadag etekktınden, Çu buk'tan, Ankara sırtlaıırulan, bağların dan, Ahılcıı, ş,evhleıı hocalaıı dervışje rı, /anaatkârları Anadolu'nun ya^ama dığı, goıulmcdık bn kaıs,ılamaya çıkaı lar Dunya üuzelı Sdbııe Buyukananegu /el dnldtıyor o gunlerı "Scyrtıtn davııkıtlarııı cn tanmmısları tutulmuştu r,n uzun \aclıları, cn \uuulc rı Başlarıııdakcçc kulahları beyaz^alvar lart strmalt camadanlan ydeklerının, ^alvarlarının ııslunc laktıklan boynuzlar, eskı, yenı gıımu^ paralar parlah ta^lar hcllcrındc ulahlıkları, ulahlıktan sarkan sırttıalı mı ndılh rı /< alayın cn nnundı / yııruyorlardı O^uzlar ı/ı ^amanları dırılıp gıImtşh rdı Ulı davıtlbcpsı hırden bava ya halkıyar lakmaklar gıım gumt gtım vuruyor, cllı davulycrc ınıyor tokmaklar doh doh doh vuruyor, cllı davultu btr ayaklannın uslundc fır/ır donuyor, tok maklar tam tam tam dınyı mlttıyor Odumular lkı mıtrclık boyuyla Ahmet amca, ntuz hılnluk baltatını kaldırıyor 'Ya Rahım, ya Ga/ur Hu' ' dıyc hoyku rııyar '\um baltacılar da Ya Rabım, Ya Caftır Hu1 ' yugursıslcrıykyınılıyor lardı Hacı Baynım murıtlc rı c llt rtndc bayraklan, kudum {a/ıyorlar }tırleroku yordu "tş/ekeçeıılergt\ıynr zcmını bcyaz, kc narlan \ırmalı bayraklarıyla htı hakırıılar bakır n nkte bayraklarıyla $u kurt ka/alı bayraklarıyla yuruyenlı r demırct ler Semcnılı r uç hılallı bayrak ta\ıyorlar Çıkrtkçtlar nalburlar tıftıkçılcr, orakçılar, dovcnalcr dıbbag~lar, kıkılır tuztular kauıplar urgancılar saraçlaı kunduraa lar ttrzılcr, sojçular lurk bayraklanm yeğlemışler Çağlar Keyder ve Faruk Tabak'tan Osmanlıda toprak mülkiyeti ve ticari tarım Osmanlı'da tonrak ve tarım mının ncdcn kapıta listlc^cmedığı de açıktır Osmanlı tarımsal yapısına daır daha sonrakı arabtımıalaı ı\.ı bu kapalı sıstem paradıgmasının u/antılarıdır Bır ııcu Bcrnaıd Lewıs'm ka lemınde tslamıyetın yol açtıgı kurumsdl bozukluk meselesıne dığer ucu da Asya Tıpı Urerım Tar/ı'na dayanıyordu Asyd tar/ı vc kapalı uıetımın kapıtalıst du/e nc ayak uyduramamasma,yanı ycnı sınıf ldr yaratamamasına 1980'lerdekı Wa ıllerstcıntı akımla Osmanlı ekonomısının dunya ckonomık sıstemıyle butun lc^mesı ctrafında ıncelenmcsı, oncclıklc (Jsmanlı toprdk rc|imının kldsık yapısı nın sorgulanması gcrckırdı Klasık ydpı, mırı toprdk ve tımdr sıstcmlerıyle ortdya çıkmıştı Mırı toprak, devlcte .ııt dncdk Hjlctmcsıylc devletın ılgılcnmcdığı top rak ıdı Dolayısıyla, on sekızıncı yıi7yıl avdnları nasıl bu yapının düjinda kaldı larsa, Balkanlar ve C)rtadogu dd ıstısndi yoreler oldıılar Artık bu ıstısnaldrd bır açıklama gctırmek geıekıyordu Neden Osmanlı topraklarının bır kısmı dunya ckonomısı ıle butunleşırken bıı kısmı butunleşememışti'' Yoksd butunlc^menın geıçeklc^tı^ı bolgelcrdc kapıtalıst ta rımsal ııretım mı vardı1 Var ıdıyse bunu kım vapıyoıdu'' Kuçuk uretıcı mı* Bu yuk toprak saıhıbı mı' lijtc bu tartısmalar kıtabın temelınde kı soruyu gundeme getırdı Ncyın ncsıy dı bu yltlık' Kıtana Inalcık ve Veınsteın tanım so rununddiı başjıvoılar lnalcık çiltlığı ku çıık uretıcının temclını oluşturduöu tıft hdnc sıstcmı olaıak tanınıldnıaya ouıadd da devam cdıvor Devletın varoluşunun bu sıstcme dayandıgını vuıguluyoı I a kat buyuk toprak ışletmclerının cle varol duğunu vc 'dcsletc ragnıcn" on altıncı vu/yıldan sonra sayılarının arttığını savu nu\or Buradakı makdlcsının klasık Os manh taııhının noımlarından ayrıldığı tck nokta, buyuk çıftlıkkrın oluşması nın sadece bır sıstem bo/ukluğu olma dığını gostermcyc çalı^ması En oncmlı oıntkkndırmesı devlet ya da sultanın o/cl ki'jik rc hoş toprakların mulk statu sundc topıak kontıol hakkını vermesı Veınsteın ısc çıttlıkkrın olup olmadı gınd.ın çok, olu^um sureçlerı uzerınde dunıyor Veınstcın'd gorc bu surcç nc sddccc ( Knıanlı sıstcmının bo/ulmasıyla, ne mcv.ıt toprağın dağıtılması gıbı nddır oınekknıclcıle, nc dc s.ıdecc Mdrxıst ve Wdllerstcıncı çcrçevede pa/ar ıçın ııre tıııun zoı unlu olduğu tezıyle degcrlendı rılebılır Veınsteın hepsının gcçerlı olabı lecegını savunuyor Takat daha oncmlı sı, buyuk çıftlıklerın varlığının, Osmanlı'tla kuçuk urctımıngeçcrlılıjını vccan lılıgını goturmedığını soyluyor Bu ıkı mdkdle kıtdbd gcncl vc tcorık bır basjangıç olarak çok lyı dusunulmuş (, unku tnalcık vc Vcnstcın çııtlık mcscIcsırıdckı tartı^maldrı ozetleyıp, oınek lcr etrafında olası scnaryolar ıırctmcktcn ılcrı gıtmıyorlar Kıtdbın bu ılk bolu munden okuyucu her yorenın hcr doncmde dyrı dyn mıkro tdrıhlcrı ydzılmd ddn meselenın çozumlenemeyecefiı doğ rultusunddkı tarıhçı yaklaşımlanyla tanı ^ıyor Kıtabın ıkıncı bolumu dc Arıcanlı ve İslamoğlu'nun tartı^maları hdrıç zengın araştırmalarld suslenmış mıkro tarıhlcrden ıbaret Beıekedı Hılal, Musul ve Su Çağlar Keyder ve Faruk Tabak, Bınghamton Üniversitesi Fernand Braudel Merkczi taraiından tam 11 yıl once duzenlenen bir konferansı kıraba donu^turduler. MELTEM TOKSOZ * O snıanlı ckoııonıık taııhı 1977de " Rev ıew" dergısınde yayımlanan (, aglar Kcvdcr Hurı lslamoğlu makalesının aıdından yenıden şekıllcn miijtı Osmanlı toprak yapısını ycnı bır paradıgma ıle ıncelemeyı onercn maka lc 1960'lann Mar\ıst yakla^ımınm tarılı ya^ıtılığına yaptıgı oncmlı etkının, 1970'lcrdc Tıırkıyc'dekı, bclkı dc bıraz gcc, kalmıs versıyonu olarak pck ı,ok ke? cleğcrlcncfırıldı Ycrını ycnı paradıgma larabıraktı Makalc, Osmanlı tarıhınıye nı bır rartışma dıı/lemınc yonclttı Os manlı lmparatoıkıgu'nu topıak duzcnı çercevesındeelealan Barkan'ın başlatıp Inalcık'ın dcvam ettırdıöı bu taıtışma, pek «,ok ki!;inın en a/ından ılgısını <,ck meye basjadı 1986'ya dek yapılan ara^ tırmaların vardıgı nokta da Tarıh Vak fı'nın ycnı kıtabında okuyuculara sunu Uıyor "Çlttlik meselesi" Gerlcl ayaklanmalar... Bııyuk Mıllet Mcclısı dçılmı:}, yoğun bır tempoyla çalis,mava basjamıştır Ilk vcen oncmlı kararlardan bırısı askcrka caklarına kaı^ı gUmlcn ıdam eczasıdır Istıklâl mahkeım lcn kurulmus,, bozgun cu, haın ve askeı kaçaklaıına go/ açtıı mamakradıı Am.ı kurunun yanında bır havlı yaş, da vanını^tır Bekır I (e'nın ele clığı gıbı "Inkılâpların go/u kordur Aıamı/dakotlet vaı dıyeınkılâbımızdan saparsak, ınkılâba va/ık olur " Gerıcı ayaklanmalar Ayas vc Gııdııl isyarılarıııııı, Ankaıalı Bckır Lfe nın on dcrlığındekı çetelercebastmlması An zavuı, Duzce ve cn son Yo/gat'ta Çapa noğlu ısyanlaımın bastııılmasında Çer kc/ Ethcm'ın goslcrdığı buyuk basarı vc cfsanelcşmcsı Bekır I fe'nın yıflaıdır hayal cltığı, toplumcu dıujuncclcrını hal ka, emck^ılcrc ula^tıratak bıı dcrgıyı "Ycnı Hayat"ı I skı^ehır'dt (,ıkarmaya ba^laması Aıkasından aynı doğıultuda "Yt^ılotdu ( cmıytt'nın kurulması BMM'de esen gu(,lu Bol^cvık ru/gârı bır(,ok mıllctvckılının kcndını Bolijcvık ılan etmesı Atc^lı taıtı^malar vc ılk oncmlı yol ayrımı Dıı/cnlı orduya gcç ınc suıctıylc bırlıktc Mcths'le. C crkcs Lt hem arasında derınlcşen ayrılıklar Butıın bunlar 1920 vılının dağdağalı surctı ıçındc yai}anan oncmlı ba7i olay lar Bır dcvrımın, bır ulusal vıyanı^ın tır tınalı, lıcı an lıcı ^cyın lıı/la değı^tığı, zıddına donuştııgu, hacının Bolscvığc, Boİ!;cvığın haınc donu^cbıldığı bır su rcç 1920'nın o dıpdırı, umut dolu, ay dınlık dolu, tcsarct dolu vc alabıldıgıne scvecen havasını solumak ıster mısını/'' Ankara 1920'yı mutlaka okuyun • Ankara 1920 / Celal Hafıfhılek / lelın Yayıncıhk / 429 s Çağlar Keyder ve Faruk Tabak, Bmg hanıton Unıvcısıtesı hernand Bıaudel Merkc7i tarafından tam 11 yıl once du /enlencn bır konferansı kıtaba donus tıırdıılcr Boylccc Osmanlı'da toprak mulkıyctı ILJIIÎII hakkında edıtoıler da hıl konunun ondc gclcn ıı/manlarının tartı^malaıı gcncl okuyucu kıtlcsmc ula^ tırılmı^ oldu Kırap dırış bolıımundc Kcytlcr'ın dc ıfadc Utığı gıbı tck bır so ru etıafında donu\or ' Osmanlı'da çıft lık var mıydı J " Soıuson dcreccbasıt go lunmekle beraber, Osmanlı tarıhtılen ıçın hâlâ tam olarak tcvaplandırılaınamı^ bır sorudııı (^ıınku sorıınun tck bır ce vabı voktur, bu kıtabın da en buyuk kat kısı burada yatmaktadıı Kıtaptakı ma kalclcr bu soru>a (,c^ıtlı tcvaıilar vcr mcklc kalmavıp sorıınun kendısını sor gulamaktadır (îcı^ektcnde "çıltlıkmc sclcsı" ()smanlı Imparatorlugu ıı,ın bır olum kalım meseksidır, sadece toprak davası değıl (, unkıı uzun omru ve yayıl dı£ı buyuk alan ıyndc Osmanlı toprak duzcrıı oldukca karına^ık bır ydpı orta ya koymıiijsa cıa, nct bır mcrkc7i\ctçılık ıçındc kovlu ckonomısını korumak tc mel ılkcsı olmıı^tıır Yanı varolıı^ıı koy luyu koıuındvd dayanan bu sıyası yapı so7 konusudur Bu bagiamda cıttlık ım paratorluğun ıçındc barındıranidyacağı bır çelü}kıdır " çıftlıklcrın varlığı, ıktı ddiın kcndını algılayı^ıyla çelıs,mekte d ı r " ( s 1) Aslında hcpımı/m oğruıdığı Osman lı r.ırıhının mcıke/ıyetçı ıktıdar yapısı, bır alttrnatıt guç olma potansıyclını td ^ıyan buyuk toprak sahmlerınc vc onla rın çıftlıklcrıne ycr bırakma/ Hcpımız daha lıscdc oğrcnmı^ı/dır Bu kapalı sıs tem kendını ncsleyıp dcvlcte vergı sağ Idinı^ vc ısleı lıcrkes ıçın tıkırında gıt mıştır l a kı devletın vcreı toplama sıs temı askerı yayılmasının durmasıyla bozulana dck Fetıh durunca askcr, rcaya ve burok ratık clıt oldrdk uçc bolunmuij kdtı sınıf yapısı da bo7ulmuş ve çokuş başlamıştır Bu ycnı duzcnın do^urduöu multezım denen tanavar da hem koyluyc hem de dcvlcte e/ıyet ctmış.tır "Kotu sultdiıldr" da bu bozıık duzenı yenıleyememışler dır Bu çcrçevede Osmdnlı toprak sıstc ııyt bolgelerı u/cııne sııasıyla labak, Knoııry ve Schıllcr'ın makdlelerı bu Ana dolu bdzlı Osmdnlı tarıhınc "dıöcr Os nıanlıldr"ı da kattıkları gıbı çıftlık mcse lcsınc kontrol ve çdtı^md (control and conflıct) çcıçevcsındc baktıklaıı ıçın o/cllıklc onemlı bır katkıda bulunuyor l.ıı 1 aroqhı,r rangakis Svıctt vc Kasaba makalelcrı daha lyı bıldı£ımi7 Batı Ana dolu toprak yapılarına degıijik boyutlar dan bakan ara^tırmaldr Ancdnlı dd mulkıyct, topıak vc emek ılıskılcrının Avrııpa da tanımlanmi!; ^e kıllcrındcn çıkarak kdvrdinsal bır gcncl bakış açısı sunuyor Bu kdvrdmkırı ta nımldrkcn, didldrınddkı oıgdnık \c ol mazsd olmd? bağları ırdelıyor Buyuk toprdk sahıplığının temelınde ozel mul kıyet kavrdmının yattığını kabul ettığı mız takdırdc, 1858 Arazı Kanunridmcsı debılebu turbır kavramın Osmanlı sıs temı ıçınde yardtılmdmıs olduğundan yola çikarak belkı de yenı kavramlaıa yo nclmcmız gcrcktığını vurguluyor O/cl mulkıyct olmadığı ıçın buyuk olçcklı ta rımın da oldmayacağına daır bır gorıış ten yola çıkarsak Osmanlı'da tıcaıı taıı mın gelı^mesını yok sayari7 Zaten dun ya lıtcraturu de bu tur bır kldsık Mdr\ıst ve Avrupd kokenlı tarımsal kapıtalıstle^ me modclını gıdeıek zcngınlestırmıştır Dunyanın Avrupa ıle e§ zamanlı ve denk bır kapıtdlıstlc^mc yasamddıgı u/crınc pek ÇOK §ey yd/ılmış olduğu gıbı, kuçuk uretıcının dc bu surcc ıçın nc kddar onemlı olduğu kabul edılegelmıs.tır Ya nı dunya ckonomık sıstemıyle butunlcş, me ılle de meıkc/le aynı oıanda kapıta lıstlesjnek demek değıldır Islamoglu Inan on altınıı \u/yıl Ana dolu'sunua tıcarı tarım ıle dcv lct mcs,ru ıyetı arasındakı ılıskının ne kadar onenı lı oldugunu hatırlatıyor Daha cskı bır donemı ıneelenıesıne ıagmen bu maka lc bclkı dc kıtabın son bolumunu olu% turmalıydı (yLinku tslamoglu lnan'ın dcvletı, yenı eğılımlcrdc tarıh araştırma larında yıtıp gıtmıs, devletı taı tı^mava gc rı getırmesı bencc hepımı/ ıçın çok onemlı Yanı nc tarıhçısı olursak olalım tarıh yazıcılığındd diıcdk son doncmlcıdc yeı vermeye ve belkı dc bırd7 abartma\a ba^lddığınıız mıkıotarıhlcrımı/.ıbıı çeı çeveye oturtmadan ne kadar tarıhçı ola bılecegımızı kendımızc sormamız gcıc kıyor Yıllarla devletın gozuyle, yukarı dan yazılan Osmanlı tarınını elc^tırıı kt n bu kez de aynı hatanın dıger ııcuna dııs. tugumuzu du^unuyorum Osmanlı tarı hındekuçuğu, ozelı, ıstısnaı ve ılgıııç ola nı ortdyd çıkarırkcn devletın vdifığını unutmdsdk bıle çok kuçumscdık Bclkı dc bu bı/ım yırmıncı yu/yılm sonunun post post modernıst "kımlıksız" dkddı mısycnı/cntclcktuclı olmdmı/dan Bcl kı de devletın gunluk yas,amdakı ycrının gıderck sırdddn vatdnddş ıcın bılc sade cc dığcı guç oddkldiı ıçın değıl dçıklığı nı vıtırdığı gunlerde ya^amamızdan Bu kıtap kendımızı vc tarıhımızı ycnı den boyle değerlendırmeden geçırme mı/ ıçın lyı bır fırsat Kıtabın tarımsal yapılarla ılgılı tartışmalarda şımdılık son SO7U soylcdığını dc savunmak abartılı ol maz Açıkçası kıtabın on yıl oncekı Ingı lızce yayınından bcrı bu tartış,malara faz ld bır şey de eklenmedı • (*) Bog'aztçt Vnıvcrsıtcsı, Tarıb Bolu mu ve Btnghamton Vmveruty Osmanlı'da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım/ hdıtorler Çağlar Keyder la ruk labak/ Çevıren Zeynep A Itok/ Tarıh Vak/t Yurt Yayınlanl' Utanbul, SAYFA 15 Hcari tarım ile devlet meş ruiyeti Zengln araştırmalar CUMHURİYET KİTAP SAYI 463