Katalog

cemaat dışı denilebilecek bir tslam inanışı donemi geçirmişlerdi ve şaman inançlı atalarından hcniiz izler taşımaktaydılar." (s 145) Bektasılık ılc Kı/ılbaş lık ı bıılcstıgı vc avrıştıgı ııuktalaıda ço /ıımlenıe ık'neım sınc de gırışcn Melı kolt, heı ıkısının de ınanç teıııelının av nı olduğunu soylemektedır Bu ınanç te melmı /engmlcs,tıicn ogcleı ısc, Antro pomoıhk ve Pantı ısr 1 İurufılık ılc meslek lonidldiımn haiıilctılmıs, îjıılığı gıbı erkılerlc olgunlasan Tıırkmcn babaları rıın ınançlaııdıı Knh goçuııe kadaı va ran bırycnıdcn bedcnleşmc, tanrının ınsan bıçımınde gorunmesı, Alı ve Oıı ıkı ımam'ın ınsan ustulıığu, zulmc vc/alımc kaısj bıı duıu^ vc Keıbcla ijchıtlerıneyas bu ınancın o/ıınıı olııstıırur Ya/ar, ayrıs nıa noktalarını ıse şoyle çozumluyor "... Bektaşilerde bu öz, değişme7 bir kurallaşma çevresinde bifiurlasmış, onunla belirginleşmiştir. Kızılbaşlarda asıl anlatıya (myhtc) söylcncc (legendaires) oğelcri karışa gelmiştir. Soylenceler yerel folklor oğelerini oluştururlar. BektaşiKızılbaşların inançlarında Budİ7m, Maniheİ7m, Nesturi ya da yerel Hırisliyaıılık gibi, Türklerin karşılaştıkları ve yoneldıkleri çeşitli dinlerden gelen uğelere rasllanır. Âyııı ^ekilde unutulmamalıdır ki bu insanlar yuzyıllarca fitne (heresie) bölgeleri olmuş yörelerde bulunmaktadırlar. Boylece cemaatdışı inançları, daba eski cemaatdışı tabakalar uzerinde yerleşmiş bulunmaktadır."(s212 213) Kıtabında Bcktası cdcbıyatına da de gıneıı Jıene Melıkoff, Kaygıısuz Abdal, Kul Nesıını, Yunus Lınıc, Abdul Musa, Hata ı, Pir Stıltan Abdal, Kul Hımmet gıbı 13 vc 16 yuzyıl şaıılerının yanı sıra 19 yıi7yılda ve20 yıi7yılda yaşayan Ha ıabı, I lılmı Ucde Baba, A^ık Daımı, Aşık rcy7iıllah, Bcyhanı vc Aşık tbrctı gıbı çagdaş Bektası ozanların "nelcs"lerındcn ılgınç ornekler aktarmaktadır (s 274 316) "Yeniden Guncelleşme" adı vcrılcn son bolumdc ISL Aleulık adı vcıılcn halk Bcktaşılığının ıdeolojık du/lemde ve ınanç du/cyındckı cvıımı guncel soıun larbaglamında değerlc ndırılc rek, Alevı lcı ılc Kuıtlcı arasındakı ılı^kı dcğeılen dınlmıs vc \ukselen Kurt mıllıyctçılığı ııııı Alcvılcıı kuıdı polıtık goruşjerı ıçe rısındc crıtmc tehlıkcsınc dıkkat çekıl niüjtır (s 328) Alevılcrın egemen Sunnı devlet ıdeolojısı tarafmdan manıpulc cdılcrck sıstem ıçıne çekılme çabalarına da dcğınen Melıkorf, bu durum karsı sında Alevılerın kurunıla^ma çabalarını arttırdığını vc ( cm Dcrncklcrı, Hacı Bcktaş, Deınekleıı, Pıı Sultan Dernekle rı vc Avrupa Bırlıklcrı olarak dort eğılım hahndeoıgutlendıklerınısoylemektedır (s 332339) Jrcne Melıkuff son yargısında Bckta şılığın yenılıkçı yonıı gelıştmldığınde ka ıanlık gu<,lcıe kaiiji aydınlıgın ve laıklı ın /afcrının sımgesıolatağınısoylcıkcn liaklı olduğu (,ok nokta vaı lnsanı tcıncl alan "Benim Kabe'm insandır" dıycrck 13 yu/yıl ba^larında lİLimanızm'ın do ğıi'fiınu ha/ırlayan bıı dıınya gorıışu Ale vılık ve Bektaijilık' Ku^kusu/ bir tanıtım ya7isının sınırları ıceıısınde kıtabın ay rıntılarına ınmck pek olanaklı degıl Cîcr çekten de bu konuda gostermı^ olduğu cmekle bir "Anadolu Ereni" nıtclcmesını hak eden Irene Melıkoff'un "Hacı Bektaş Efsaneden Gerceğe" adlı kıtabı, tarıhımı/ı vc toplumsal kulturumu/u on yargılaıdan u/ak, tloğrıı anlamak ıstcycıılcrc yol gostcrıyor, oncmlı ıpuçları sunuyor • () Mer\ın Ihır iınLdb Iak larıh Bol Beşir Göğüş'ün dil çalışmaları sürüyor Iki veni sözlük •• m •• MEHMETGÜLER uıkçe'nın en ıskı so7İugu Dıvanu Lugat ıt fuık'tcn (1072) gunu nıu/c kadaı genel ve o^el nırelıklı pck (,ok sozluk ha/ırlandı Uygaılık gc li!jtık(,e bu alandakı çalışmalar daha da ıv me kazandı (,.unku gelı^en uygarlık yenı ıi; kollarını, ycnı ı^ kolJarı da duşunsel, ım gesel anlamda ycnı kultur dunyaları ya rattı Bu kultur dunvaları da doğal olarak ycnı so/luk alanlaıını olu^turdu Ycnı bo/luk jlanlatının dogması de mek, bırbırlerıyİL ılıntılı pck çok so/tu ğun ve tcıımın o alanda yıgılması bırık mesı demcktır Dıl bir ustyapi kurumuysa kı oylcdır bunu yaıatatak jaJtyapısı nın, ncsncl gerccklığının olıı^ması gcrc kır So/luklcıı doğıuidcak olan kultur alanlaıı oyle hcmtn oki'juverme/ Arap ça'da dcvc ılc ılgılı bınlciLC so/cugun vc terımın olnıasi ABD'dckı NASA'nın u/ayla ılgılı on bcs bın so/cuk vc teıımı yaratmasını, o toplumların yaşamsal de ncyımlcı ının, vaijamsal zorunlulukJaruun doğal bir gostergesı olarak karşılamak gc rckır Bu da lıa dcmekle, bıreyscl ibteklc olma7 U/un bir eme^ın, bırıkımın, du ijunun, ımgcnın, bııevsd vc toplumsal ya ratının bir araya gelmesıyle olıır Kendı dılını vc teıımlerını tağın olcek lerınegoreyaratamayan bir ıılııs bu alan dakı cksıfimı gıdcrnıck i(,ıu babka ukibla rın dılscl yaratılarına gcrck duyacaktır ü n t c bozcuk alıntılaııvld ba^layacaktıı ışe Ardmdan tcrım alımlarına sıra gele cektır Baş,kabu dılın tenmleıınıdcalan, artık onunla duşıınmcyc, cğıtım oğrctım yapmava duijun vc sanat urctıncyc ba^la yan toplıımlatın ılıl varlığı buvukolçude yokolınu^duncktıı Yabancınıı dılın tc rımlerınc teslım olnıak tlemek, o guçlu dılın bılım ve kultur dılınc teslım oimak demektır Yaşamsal ılı^kılcrdıl ırnıağını besleme ye basladı mı oncc so7cuklcrını sonra da tcrımlcıını /cngınlcîtırıyor Dılın buyumesı once nıcelıksel, sonra da nıtelıksel dır Sozcuk dunyasını yaıatıp tcrım dun yasını yar.ıtamayan dıl kısırdır, yıi7eysel dır Bıı kultuı dılı halııiL gclcmcnıı^tır Bılım vc kultuı dılı halmegelebılıncsı Kjin o alanda yutcı ı kadar sozcuğe sahıp olnıa sı ılk koşuldur Ikıncı koşulsa terımlerle kurulmıib, bir dıl dunyasını yaratmasıdır Bu kadar gırıştcn sonra so/u ya7in dun yamız ı<,ın hazıılanan ıkı tcrım sozluğu ne getırmek ıstıyorum Yazın dunyamı/dakı tcrınıscl dcğıijimı ve zengınleşmeyı go/ onune alan bir grup dıl uzmanı (1) bu alandakı son gelısım vc değıijimlerı kucaklamak u/ere ha/ırla mı^lar bu sozluklcıı Bunlaıdan bıııncı sının adı Yazın Terimleri Sözlüğıi. Ilk ba kı^ta, bu alanda ddha oncelerı hazırlanmış so?lukleıe ben/ıyoı ı/lenımı yaratsa da, gerçcktc oylc dcğıl Hcr ijcydcn once arıla^an, gelışen, cn çok da "ya^ayan" dı Iımi7in tcrım alanında atan nabzına elleıını koymaya çalı^mışlar Bu sozluğun on telıklc bir dıl scvgısıyle, dıl bılıncıyle ha 7irlanuığı hc men bcllı olııyor Tskı Fıırk çe, IslamhkdonL mınden kalan Batı dıllerın den gırcn ya 7insal terım leıe once Turkçe karşı lıklar vcrılmıs , bugunku de ğerlcrmı ka[isa T AMAIIM IMİİVILIKI ZIN TKKIULKRI S07.1100 Alevilerin kurumlaşma çabaları f, yatak bıçımde yenı yorumlaı, açıklamalaı getırılmiijTenmlenn Turkçe karsılıklarmın yanın da Doğu vc Batı dıllcrındckı kar^ılıkları da yazılmib, Boylcce hemen heı terım ulusal ve evrensel kımlığıylc /engınlcstııılmı^ Tam 1800 va/ınsal terımeyenı bir ruh uflcnmış Bu so/luğc basvuran her kcb o tcıımın 1 urkçc kar^ılığını buluı ken, uluslararası dıllerdckı anlamını da goruyor, o terımı evrensel çevı ımıyle bıı lıkte kavrayabılıyor Ya7in tcrımlerımızdckı çc^ıtlılıgı vc kavram zengınlığını bas ka dıllerdc Kar^ılaştırma olanaklarını da bulabılıyoı Bu savımi7 ıçın ıkı ornck verelinv Köy Romanı (Alm. Baueınroman Fr. Roman rustıgut Ing. Provıntıal novel) Koyun vckoylunun boıunlaıınıkonuedı nen roman Ya7inımi7da bu konuyla ıl gılcnme Tanzımat donemınde baifamı^ sa da koy konusunu, çeşıtlı somnfarı, ınsan çevıe ılı^kıleııylc elc alma Cumhurı yct doncmının ılk yıllarında başiar Koy vc Koy Lnstıtusu çıkı^lı yazaılaıca gelış tırılır Ko) romanının cn harcketlı doncmı 19601970 yılları aıasındadır Romantılığımı/ı koy romanı, kcnt ro manı gıbı bolumleıe ayıımanın doğıu olup olmadtğı U7iınca 7amandır tartısılıp duıuıdu Batı yazınını lanıyoı go/uken ler de ahkam kesıp dururlardı Derlerdı kı, "Batı vazınında koy romanı dıye bir kavram yoktıır Bal/ac, Dostoyevskı ko yu anlatan romanlar ya/mıslaıdır, ama kımse onların ya/dıklarına koy romanı dcmıyor " Buvcben/cı so/leıebı/lcrdc ınanırdık Bu so7İuk yardımıyla gorduk kı koy romanı dıye bir terım onlarda da var, nem de ayrımsı/ olarak hemen hep sındc Bıı ba^ka teıım daha ele alalım Yoresellik (es.t. mahallılık Alm. Oıt lıthkcıt Fr. Re'gıonalısmc localıtc Ing. Rcgıonalısın localıty) Yasanılan yorcnın koşullarını, o/ellıklerını yansıtma Orn Ydijar Kcmal'ın romdnlarında Çukurova yoresellığı vardır Bu orneklcrın yanında salt bı/ım dıldc yer edınmı^ terımler de vaı elbette Or ncğın, Ikinci Yeni'nın ne olduğu açıkla nırken ^aırlerın anılması, ya da ikili tuyuğ maddcsındc Ncsımı'nın tuyuğundan or ncklemeyc gıdılmcsı, bu sozluğun hazır lanmasında kolaycılığd kaçılmadığını, doyuruculuğunu nemen ortaya koyuyor Yazın Tcnmlerı Sozluğu sonlarına ek lenmı^ "Kaynakça"yla "Dızınler"lcdaha bir 7engınleşıyor Bu yoğun emek urunu nun her ılgılıyc ı^ık tutacağı, yazın dun yamızdakı bırçok belırsi7İığı sıleceğı ke sın "Ya/ın Ierımleıı So/luğu" kadar de jerlı, yoğun emek urunu olan ıkıncı so/ uksc Anlaiım Terimleri Sözlüğü'duı (2) Bu so/luğu yalnı/ basjina BcjjirGoğu^ ha /ıılamış ve tum gclıılerıyle bırlıktc Dıl Demeğı'ne bağı^lamı^ Tam Bc^ıı (îo ğus/çebırçalışma, BeşırGoğuş'çebıı ta vır Hcmcn hcr so/cuğunc, tumcesınc, voıumuna ya/ın /evkınm ıncelıklerını sındırdığı ıçın de bu çalısmaya moda soy lcmlc "Bir Beşır Gogui} klasığı' dıvcbılı rı/ Her ıkı sozluk bırbırıne çok yakın alan ları kapsamalarına, /aman zaman aynı maddelerde kebi^melerıne kar^ın bağım sı/Iıklarını korumuşlar Bir başka soyle yısle hıçbır yerde bııbırındcn alıntı ya da çalıntı yapma ııcuzluğuna dıısjurulmemı^ Bu durum her ıkı sozluğe de emek veren dılcılerımi7in yaprıkları ı^Iere saygılarını gosteı lyor Anlatım Terimleri Sözlüğü de ortala ma23OOmaddeyı ıçınealıyor Turkçe'nın sevdalısı değıl karasevdalısı olan Beşır Goğıışonsozdeşoyledıyor "Anlatım te rımıyle ınsanın duşunce, duygu, bılgı vc ıstcklerını bıldırmek yoluntla kullandığı dılı, yontemleıı, uydıığu kuıallaıı, so/c vcrdığı bıçımlcrı, yaptığı sanatları, scslc tım olaylarını adlandıımayı amaçladım Bu kapsdmla anlatım terımı, okullarda oğretım konusu olan "kompo/isyon" dcrsısınırlarınıaşarak,bırolçudeduşun LC ve duygunun doğusj alanını, dılbılım dılbılgısı, yazım kurallarını, yd/ın sanatı ve turıerını de ıçıne alan bir sınır kazan dı " Duşunce ve duygunun sınırldrından dcğıl, sınırsızlığından so/ cdılcbılır an t.,ık Bir so7İuğun sınıı ları bıı sınırsı/lık la çelışır elbette Anlatım sınırsı/lığıyla anlatım tenmlerının sınıı lılıgını bağdaş tırmak kolay olmasa gcrck Besır Goğıış anlatımın sınırsı/lıgını, binırlı olan anla tım terımlerının ıçınc koyaıken, anlatım tenmlerının sınıı lılıgıyla da tum dılı ku caklamasını bılıyor 1 urkçe'nın yctcı ı kadaı terımı olnıadı ğı ıçın bılım vc kultur dılı olamayacagı onyargısında bulunan so/dc aydınlaı daıı tutıın, eğıtım ve oğretımımı/ı Batı dıllc ıının ınsahna tcık eden devlet adamlaıı na kadar pek çok kışının bu so7İukleıı goımeleıı, ınLelemelerı gerekır Peşın yaıgılardan sıyrılıpda dılımı/ın ve terım Lr dunydmızın derınlıklerıne gırdıklcrın de Turkçemi7in terımsel anlamda da nc denlı zengın, ydrdtıcı olduğunugoıecck lerdır Istersenız bu /engınlığe hcmcn bıı oınck verelım So/cuğumuz kısa. Bakı ni7 bıı sozcuk kaç maddede terımsel bo yut kazanıyor Kısa, kısa çizgi, kısa imza, kısa oyun, kısa öykü (bunu biz kattık), kısa tasım, kısaltı, kısaltılmış baskı, kısaltma, kısaltmak, kısaltmalar sö/.cüğü. Yctmez mı •> Anlatım Terimleri So/luğu'nun ons.o 7unde Ingılız so7İuk ya/arı Dr Samuel (ohnson'a aıt "11er ya?ar ovgu bekleı, ama so/luk yazarı cleştırıden kıırtıılabıl mcyı " sozunu anımsatan Beşıı doğuş oğretmcnımı/ın tavrını hcr zamankı al çakgonulluluğu olarak deöerlendırmek gerekır burada Çunku o, hıı yoğun, ya ratıcı çdlüjmayla clcijtınlmcyı ueğıl, ovul meyı çoktan hak ettı • f (1) Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe/ İrcnc Melıkoff/ ( cvın n luran Alptcktn/ ( unıhurıyı t Kıtapları/ ( utrthurıyı t Kı tap Kıdııbu Yayını/ l\t l')')X/ 42H \ CUMHURİYET KİTAP SAYI 463 Yazın Terimleri Sözlügü/ Bc $ır C,oğu$,Dr Ycr han Oğuzkcırı. Prof Dr Olcav Oncrtoy, Ma hır Ihtlu, Sc vınç Koçak/ DılDerneğtYa yınlart/ 1S1 t Anlatım Terimleri Sozluğu/ Bi^ır / SAYFA 17