Katalog

nıslı yapmada önemli bilinçlendirme aracıdır . Dilsel çabası, yazınsal uğraşısının cn temel yanlarındandır. Hninde sonunda yazının bir dil uğraşı olduğunu bilir. I'ürkçe'nin en zengin, en gelişmiş kullanım biçimleri; sözcük, deyim, söz dizimi ve yazı öbeklerini onun anlatılarında buluruz. Her bir sözcük onda yeni bir biçim, anlam kazanır. Bizi kuşatıcı aydınlık evreniyle Türkçe'yi zenginleştirmiştir. Böylesinc kuşatıcı bir evrenin oluşumunda okuma serüveninin payı kaçınılmaz; "Okumanın yararı, yalnız bize uygun gelen durumlan, doğruları ya da gerekli örnekleri göstermesı değildir, aynı zamanda uygun gelmeyen durumlan, ters örnekleri, yanlışlık ve çeliskileri göstererek dc yararlt olur öteki yazarlar bize. Bu yüzden okumak, mutlaka başyapıtları okumak de&il, başyapıt olmayanlan da okumak, okuduğumu anlamak, doğruyu yanlışı seçmektır. tyi yazar, bir kitabı sadece okutnaz, emer, ya da sevisir, boğusur onunla. Satırları değil, satırların ardında saklı olanı bulur. Yaşantılanmızın verdiğı kadar tatlı, besleyıa bir siittür okumanın verdiği.." Baykurt'un anlatısının devinim odağı hayatın bütiin alanlarına açıktır. Bakan, gören, gördüğünü irdeleyerek eleştirel boyutla yansıtan bir bakışımı vardır. Burada onun eğitimci oluşunun izleri öne çıkar! Baykurt, Cumhuriyet Türkiyesi aydınlanmasının öncü kişiliklerindendir. Yazarlığı ve eğitimciliği bu uğurdaki savaşımın simgesi olmuştur. O, tanıdığı/bildiği bir yaşam/insan coğrafyasını anlatır. Yazınsal eylemi bu bilinçlilik tavrı üzerine kuruludur. Köyü, köyden kente göçüşü, dışgöçe katılışı bu sorumluluk duygusu ve bilinciyle yazmaktadır. Onun "devrimci tavır ve tutum" roman ve öykülerinde öne çıkar. Her bir anlatısında, tanıklık ettiği yaşamlann değişim, dönüşüm ve yenileşme özlemlerini de dile getirmektedir. Baykurt, bu yazınsal eyleminin özünü yönelimini şöyle açımlamaktadır. "...hareket noktam coğunlukla 'yaşam'dır. 'Yasam'dan aldıStmı 'deney ve 'etkilenim'teri, düşüncelerim ve inançlanmla emiştirerek yazmaya yönelirim." Bu bakışı aydınlanmanın ışığında edinmiştir. Köyden çıkışı, Köy Enstitüsü'ndeki eğitimi; eğitimsel uğraşı ile yazınsal eylemini bir arada yürütme süreci bir bütünlük içinde süregelir. Baykurt'un uğraşı ve eylemindeki bilinçlilik/sorumluluk duygusu buradan gelir. Değişimin önünde, çözülmenin yanıbaşında, sürüklenişin izindedir: "Ben toplumu ve içindeki tnsanlan gözlemeyi ve ızlemeyı sürdürüyorum. Aynı zamanda içinde bulunduğum tarıbsel aşamanın tanığı olmaya çalısıyorum. Farkeden ediyor, simaı insanlarımızla birlikte, kentte, kondularda, Almanya'ntn, Hollanda'nın yollarındaytm. Gözlemci, çözümcü, toplumsal eleştirici bir tutumu, devrimci tavır ve davranısla her zaman clde ve göz önünde bulundurmak ıstiyorum." Değişme ve yenileşmeden yana oluş düşüncesi aydınlanmanın tözlerini oluşturur. Baykurt, yazına vc cğitime adanmış ömrüyle bunu günümüze taşıyan; uğraşı ve eylemiyle yazın/kültür yaşamımızı her dcm aydınlatan, zenginleştiren biridir. Çileli bir yolun, saygın bir uğraşın, gözüpek bir cylemin insani olan Baykurt'un bizi kuşatan aydınlığını anlamak, anlamlandırmak yarının Türkiyesi'nin aydınlık günlerine sahip çıkınaktır. Onun çabasına, emeğine saygı sevgiyle. • C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 3 7 1 Fakir Baykurt'la yaşamı ve yazarlığı uzerıne FERİDUN ANDAÇ ~J~\ omanın toplum üzenndekı etY^ kilerınden söz ederken; "zaman ~"A. X. zaman uyarıct, ilici, eğitıci ve hatta yücelticı" olmast gerektiğinı vurguluyorsunuz. Romancılığımızın bu boyutuna bakınca, bir dönem, oldukça etktn olduğunu görüyoruz. Okurunuzla, bugünle dün arasındakı bağı nasıl değerlendıriyorsunuz. bu süreçte farklı okur kitlesini yakaladığıntzı söyleyebilir miyiz? Ozetlediğiniz anlayışım tcmel olarak değişmedi. Belki biraz daha netleşti. Uyarıcı, eğitici, ileri itici ve yüceltici, yani insanın içindeki iyiliği ortaya çıkarıcı bir kaygı ile yazmayı sürdürüyorum. Bir zamanlar Türkiye 30 milyonken romanlarım onar bin basılırdı. Öykü kitaplarım da böyleydi. Remzi Kitabevi'yle sözleşmeleri kcndim yazardım. Bugün 65 milyonuz, basım sayısı bine düştü. Çok çok iki bin. Burda okur yitiren ben aeğilim, Türkiye yitirdi. Türkiye okuma özürlü topluma dönüştürüldü. Bu özür doğuştan değil, kalıtsal değil, uygulanan ekonomi politikaya koşut kültür politikasının sonucu. Okurun adresi yitti diyorlar. Yitmedi. Toplumu özgür okumaya alıştıracak yeni çabalar gerekiyor. Bir toplumda kitap okunmazsa bilgi yayılmaz. Bilgi olmayınca düşünce oimaz, len eğitim bu yöndcydi. Dünya klasiklerini, yerli yabancı büyük yazarları, biümsel yapıtları okuyorduk. Buna koşullandırıldık demiyorum, ama okuduklarımızı özümleyerek giriştiğimiz her işte toplumsal yarara yöneldık. Öte yandan, bugünkü gibi o gün de yazarların kalcmiyle geçinmesi olurlu değil. Bir ara gelirim yükseldi. Ama yarınım güvenli değildi. Geçinebilmek için bir öğretmenlikten gelen azla, hiç değilse zorunlu giderleri kapatabilirdim. Bu anlayışım hep sürdü. Ailemin geçimini yazarIığa yüklersem kendi seçimim olmayan yazdarı da yazarım diye çekindim. Dilerseniz, buradan Köy Enstitüleri'ne geçelim. llköğrenımınizi köyünü'z Akçaköy'de yaptınız 1943'te Isparta'daki Gören Köy Enstitüsu'ne girişıniz nasıl oldu? O ilk an, duygulannız . Köy Enstitüsü benim için olağanüstü bir fırsat oldu. llkokulu bitirdikten toplum inancaya kayar. O da tek tip sonra gidebileceğim başka hiçbir okul inancadır. Yaşanan düzenin adı demokyoktu. Ailemin gücü yetmezdi. Ben rasi olsa bile, ortama demagoglar egeokumak istiyordum. Enstitü benim gibi men olur. 196()'lı yıllarda demokratik öğretmen köy çocuklarını çağırıyordu. llkokulu bitirir bitirmez koşup IspartaGönen hareketinde etkin yer aldınız, bu hangi Köy Enstitüsu'ne kaydımı yaptırdım. • gereklilikten doğdu? 1961 Anayasası, kamu personelinin sendika kurabileceği ilkesini getirmişti. Toplumun bir kazanımıydı bu. Öğretmenler sendika yasasını bekledi. 1964'te yasa çıktı. Öğretmen temsilcileri evime doldu. Beni kurucular arasına alıp genel başkan seçtiler. Meslekdaşlanmın seçimine ses çıkarmadım; yazı masamı bırakıp göreve koştum. Halkın ve çocukların daha iyi eğitimi için elbirliğiyle çalıştık. Bu arada yazınsal görevlerimi dc, zamanı iyi kullanarak yerine getirdim. Yaşamınıztn uzunca bir dönemını öğretmenlik kapsadı. Denilebilir ki; yazarlığınız da bununla doğdu, gelişti ve olgunlaştı. Öncelikle sizin (dolayısıyla Köy Enstitüsü çtkışlı kuşahnızın) toplumun uyanıs döneminde böylesi bir ikilı görevi üstlenmenizin etki ve ivmesi üzerinde duraltm diyorum. Yurdumuzun koşullarını başka ülkelerin koşullarıyla kıyaslamak yerinde olabilir, ama kanştırmak yanlıştır. Türkiye'de yazarların sadece öğretmenliğe, eğıtime değil, pek çok etkinliğe girmesi Faklr Baykurt, TÖS Genel Başkanı olduğu gerekiyor. Köy Enstitüleri'nde bize veriyıllarda. "Dilimi şiiple eğittini FAKİR BAYKURT'UN ÖZGEÇMİŞi: 1 f 929'da Burdur, Yeşilova'nın Akçaköy'ünde doğdu. Ortaöğrenimini Gönen Köy Enstitüsü'nde tamamladı. (1948). Yeşilova ilçesine bağlı Kavacık ve Dere köylerinde ilkokul öğretmenliği yaptı (194853). Gazi Eğitim Enstitüsü'nü bitirüikten sonra (1955) ortaokul öğretmeni olarak Sivas, Hafik ve Şavşat'ta çalıştı. Askerli;ini Konya Astsubay Okuu'nda yaptı (1957). Şavşat Ortaokulu'nda öğretmenken bakanlık emriyle bir göreve getirilerek ders vermc yetkisi alındı. 27 Mayıs 1960'tan sonra îlköğretim Müfettişliğinc atandı; kurucuları arasında bulunduğu (1965) Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS) Genel Başkanlığını yaptı (1971). Daha sonra Milli Folklor Enstitüsü uzmanlığı, ODTÜ Halkla İlişkiler ve Yayın Müdürliiğü, Kültür Bakanlığı danışmanlığı görevlerindebulundu(1979).lsteğiyle emekliye ayrıldı, Almanya'ya gitti. Halen Duisburg'da yaşamakta. 12 Mart döneminde TÖS davasından yargılanıp tutuklandı, sonra beraat etti. İlk romanı Yılanların Öcü ile Yunus Nadi Roman Ödülü'nü(1958);Tırpan ile 1970 TRTve 1971 Türk Dil Kurumu Roman ödüllerini, ayrıca .1980 Avni Dilligil Tiyatro Odülü'nü; Can Parası ile 1974 Sait Faik Hikâye Armağanı'nı, Kara Ahmct Destanı ile de 1978 Orhan Kcmal Roman Armağanı'nı kazandı. Tiyatroya uyarlanan Sakarca adlı çocuk romanı ise Tiyatro 79 dergisince yılın oyunu seçildi. Barış Çöreği ile Bcrlin Senatosu Odülü'nü (1984), Gecc Vardiyası ile de Almanya'da BD1 Odülü'nü (1985) kazandı. Yazın yaşamına siirle başlayan Baykurt'un ilk ürünleri Tahir Baykurt imzasıyla Köy Enstitüleri Dergisi'nde yayımlandı (Tcmmuz 1946). Bunu Türk'e Doğru, Edebiyat Dünyası, Kaynak, Fikirlcr gibi dergilerde yayımladığı şıirler izledi (1948). C)yküyc yöneldi. İlk öykü örnekleri Seçilmiş 1 li kâyeler ve Beraber dergilerinde (195052) çücü.Giderek romana yöneldi. Kırsal kesim insanının gerçekliğini toplumsal gerçekçi bir bakışla yansıttığı romanlannda köylünün, yaşama biçimini, sorunlannı, yaşadığı çelişkileri, ilişkilerini dile getirdi. Toplumsal değişim sürecinde köylünün konumu, sürüklendiği ortam, katıldığı göç serüveninin onun yaşamını biçimleme durumlan son dönem romanlarının odağını oluşturdu. Öykülerinde ise yine kırsal kesim insanının sorunlannı konu edinen Baykurt, yurtdışında yaşadığı döncmde öykü ve romanlarında "dışgöç"e katılan insanımızın Duradaki trajik durumlarını sergiledi. Başlıca yapıtları şunlardır; Çilli, 1955; Efendilik Savaşı, 1959; Karın Ağrısı, 1961; Cüce Muhammet, 1964; Anadolu Garajı, 1970;()nbinlerceKağnı, 1971; Can Parası, 1973; Içerdeki Oğul, 1974; Sınır Oykü: daki Ölü, 1975; Gece Vardiyası, 1982; Barış Çiçeği, 1982;DuisburgTreni, 1986; Bizim Ince Kızlar 1993;RuhrHavzası'nda Türk Bahçeleri, 1997; Anamla Yıllar, 1997. Roman: Yılanların Öcü, 1959; Irazca'nın Dirliği, 1961; Onuncu Köy, 1961; Amerikan Sargısı, 1967; Kaplumbağalar, 1967; Tırpan, 1970; Köygöçüren, 1973; Keklik, 1975; Kara Ahmet Destanı, 1977; Yayla, 1977; Yüksek Eırınlar, 1983; Koca Ren, 1986. ToplumEğitim Yazıları: EfkarTepesi, 1960; Şamaroğlanları, 1976; Türkiye'de Köy Enstitüleri, 1994; ifadeTÖS Savunması, 1994; Yeni Kölelik mi?, 1996. Kerem ile Aslı, 1964. Şiir: Bir Uzıın Yol, 1989. Çocuk kitabı: Topal Arkadaş, 1964; Sarı Köpek, 1964; Sakarca, 1975; YandımAli, 1979. • Halk Kitabı: SAYFA S