Katalog

Oryantalist hegemonyanın gizemi ALİ AKAY Üç yazann derlemesiyle farklı bir Oryantalizm l\ıat Kcyman, Mahmut Mutman, Mcyda Ycğenoglu'nun hazırladığı "Oryantalizm, Hegemonya ve Kültürel Fark" Oryantdlizmin yapisalcılık sonrası vc sömürgc sonrası perspektifinden yeni bir okunuşunu olu^turuyor. oılaya koynıaya (,alı^ıvoı lar Dcle u/e'un de nep vıırgulami!} oldııgıı gıbı "Doğu'ya gulıle gıılıle Batı'ya vaıılıı " oneımesını bıı bakıma yınelıvoılaı, an cak Batı metah/ıgının l'laton'dan beıı ılerleyen ve 20 vu/yıla ta^ınan ıkılı ısle meleıının veva bıı ba^ka devışle ıkılı kaibitlıklaıının bıı yapıbo/masını geı ^ekleijtııııken, Derııda'nın yapıbo/ma (dekonstıuksıyon) yontemı kıtabın ana yontemı olarak go7c ^aıpıyor Do ğu'nıın veya Uzak ve ()rta Dogu'nun uluslaıaıasi sıvasette edınıhgı ıoiegoıe, nen.de soıusuvla, aıuak venı bıı nıcı ke/den bakıldıgmda, bıı tanımlamanın mumkun olabılecegmı gosteı ıvoı laı Bıı bakıs asısı ıse, aslında, venı bıı mesafelendirmeyi (belkı de tsp.ıct nn.nt d l \ ( . b l l l l l / ) Oİislllkll klIlVOI nu va/ıyoılar Ancak hemen ardından oıyantalı?mın ılle de <,aı pıtılmı^ bılgı leıden olu^madıgını aynı /amanda da dogıu bılgıleıı oldııgıı kadaı doöıu aı/ıı dıı/enkmeleıını de verebıklığı m kabııl etmektetlııler Buıada, onemlı gıbı dıııan bu sekılde Batılı o/nenın "evıensel noıınlaula vc meıke/" ola lak sunulmasidıı Tum bıı meıkev ve (,evre lıteratuı ıınıın, belkı de, gelı^ımı nı sağlayan sovlemı buıadan okııvabılı rı/ Çevrenın de kendını s evıe olaıak goımesı ve tum bıı geliMiıemı^lık taıı lıını ı,evıe k o n ı ı m u n d a n okıımaya kalkması Bu okuına bı/ı Nıet/st In'nın, 1 legel'ın kole ve etendı dıva lektıgmın ele^tuisine dogıu suıukle mektedır Koknın tlentlı peıspektıhn ckn degıl de kole /ıhnı\etı ve peıspek tıhnden olayı algılaması Kendı konu mıınu bıın.ı goıe kııını.ısı B atılıla^ma sorunıı geçtığımız yıl lar boyunta bıı çağdasjas,ma ola ı.ık tum IJçımıu Dunya adı veıı kn ulkeleıın ana soı unlaıından bırı ol dıı Oıvantalı/m peıspektılı 18 yıı/yıl dan ıtıbaicn Batı'da oluşmaya başladıgından beıı Dogıılu toplıımlaı evıımıı bu taııh anlavı^ı ıçınde Baiı ıle hesap laijma ıçınde toplıımlaıında ıleııuleı ve gerıcıleı olaıak ıkıye avrıldılaı 1784'te Bengal Asyatık Derneğı'nın 1795te Parıs r.ıole des Langues Oııentales'ın kııtuluşuyla bıılıkte Batı devletk ıı Do ğu'yu nıerakh bıı konumda ınteleme altına almişl.u ve Dogıı dan bu konu (sujet) oluştuı mıışlaı dıı Bıı, tam da E Saıd'ın Dogu ve Batı aıasinda olııs; tıığunu ıddıa ettığı "epıstenıolo|ik vı ontolojik kopuş'a tekabul etmcktedıı (Bk/ I, Saıd, Oryantalizm, Pınaı Yav ) Dıgeı taıaftan I ıansı/ somurgeuhgı nın Doğıı'ya açılmasmı oluştuıan Na nolyon'ıın Mısıı sefeıı sııasında 23 ıilt lık bu Mısıı kıtabı h.ı/ıılattıgı bılın mektedıı (Bk/ Asal lluscvın, Robı.ıt Olson ( emıl Kuıeşı, Oryantalistler ve Islamiyetçilei', Insan Yay, 1989) I lan sı/l.ıı gıbı Soıiele Asıatıuııe vanmıla The Roval Asıatıı Souetv Ingılı/leı'ın, Deutsch Moıgenlandısche Cıesellsı hatt Almanlaı'ın Amerıean ()ııental Society adından anlaşjlaıagı gıbı Amc ııkalılat'ın Dogu toplıımlaıına ılgıleıı nın gosteıgelcııdıı Cıeollıev Bate hen'ın ya/ısında (Anlıopoloji ve Fo toğıar) antıoi)olo|i ve fotogıalın aynı doııeme aıt oldııgıı vuıgıılanııken, Napolyon'ıın Mısıı sefeıı sııasında fotog ı.ıl makınesınm bulunamadığı konu sunda havıllanan Aıago'nun konuşma sı (6 Temmıı/ 1839) oklııkça ılgınç bıı konuşma olaıak veıılıvor (s 214) Oryantalizm ve Romantizm Yeni bir perspektilten oryantalizm I ııat kevman Mahmııi Mıııınan Meyda Yegeııoglu'nım ha/ııladıgı Oryantalizm, Hegemonya ve Kulturel Fark (Iktışım Yav. 1996) ()ı\antah/ ının yapısalcılık sonrası ve somuıge sonıası peıspektılınden yeni bıı oku nuşıınu oluştuıuvoı Bıı ııç va/aım oı tak olaıak kakme aklıklaıı Cıiıış va/ı sınıla Dıınva nasıl "Dıınya ' oldıı, soııı sunu soıaıak kıtaha basjıvoıl.u Kıta bın, onıclıkle makaleleıden oluşiugu nu bı/e habeı v e ı ı y o ı l a ı , d e o f f i e v Batchen, Tuğrul flteı, Vıckı Kııbv, Dc borah Root'un i\A makaleleıınden olıı % n kıtap, bıı deıleme nıtelığmde Oı a yantalı/m soıununu veıııden laıklı bıı okııyu^un peıspektıfıncle ele alıyoı Oıyantalı/mın bıı tarıhı oldııgunu hatıılatııken, Dogu'nun cogıalı bir veı olıııak dışınıla, belkı de sıyası bıı anla mı oldııgunu vuıgulııyoılaı Bu anlamı olu^tıııan s,ey de, bıı bakıma, Roman lıkleıın Oıvantah/me bakışlaı ından ayıı gıbı dııııııken, ılığeı vanclan da Aydınlamna sonıası bıı anda oıtaya çı kan I ıansı/ eviciısckı Romantı/mı ıle Alm.ınlaı ın mıllıvetçı Romantı/mının hep bıılıkte le.ıksıvoneı bıı dıınvavı kuım.ıva b.ışlamalaı md.ın vol.ı çikaıak gıınumıı/un somuıge sonıası dıınyası nın leaksıyoneılıgı ıle bellı bir paıalle lık kuımamı/ı saglıyoılar Aslında bu dıınyanın sosyolojık ve uluslaıaıasi bo yutıında tam da bu leaksivonulıktuı dışan çikmavı oneıcn vapısakılık son lası dıısııncısınm alılınılaı ını vcnukıı SAYFA 6 Bıı ılışkı ıse sıv.ısı oldııgıı kadaı elsa nevı, psi'jik ve aı/ıı dıınvasma aıt Bu ı.ıda oıvantal despotun liaıemınm bıı vıık bıı veıı oldııgunu Mevda ^ egenog lıı Mutman Dogulu nıın peneesının k ve nsıkanalıtık analızı ıle hatııla k d kapa tıvoı I ıpkı, 15 Temmıı/ ]996'da k n.ııı P.ıııs Cîıand Palaıs Setgı Salo nu nd.ı ' Romantık ^ ıllaı ' adlı seıguk seıgıkiKii Lu^ene ÜLİ.ıcıoı\'nın S.ıı d.ınapale ın Olumu' adlı sapıtımn se ralıat ve şehvetın şıdcklk butımkştıgı nı gosttıen tablosund.ı oldııgıı gıbı (Bıı tablonun bıı analı/ı ı^ın bk/ Thıeııv H e n t t h , Hayali Doğu, Metıs Yav (^ev Avsel Boıa, 1996) Hatta Coet he'nın sanat va/ılan aıasımla vavımla n.ın 1819'da va/dıgı ve Alman ıdealı/ mı ıle lomantı/nıının ana hatlarmı g / dıgı "Dogu Batı Dıvan'ı U/etıne Not laı adlı va/ısının ve llugo'nıın 'Oı V.ıntalleıı nın ()ıvantalısi bıı bakışı na sıl ev ıenselk'!;tııebılecegı ıı/uıne kııııı lıı oklııtiunu ve bunlaıın psıijik oldııgıı kadaı ebedı aıavı^ları i(,erdigını lıatırla v.ıbılmemı/ı saglamaktadıı Ya/aılaıı mı/ bı/c tum bıı temsılıvetın bıı kultıııel t e ın s 111 v e t bıı,ıniı oldıı gunu ve bu •jckıkk gei ı,(.klık ka / a n dığ ın ı b e l l ı t n leı (ı a /1 M a İlerlemeci tarihe karşı Belkı ıle bıı okuma i(,ınıle Mutman, ^legenoglu ve Kevman Oıyantalıst bıı sovlemle "uvgarlar" vt^vd "sıvıller" ıle ıfkcllcı" veva "ıkmcıllcr" ayrımının oıtaya cıktıgını anımsatıvoılaı "Ben /eı tuıden bir kar^ıla^tııma "ılkel" ıle nıkıı Alııkalı Ameıık.ın \ı Avustııtal valı veılı toplıımlaı ı s ın vapılmı^tıı 'Bıı toplıımlaı "devletı olmavan" top lıım ılıvt. vanı bir eksıklık ıle tanımla naıak kuıulmustuı " dıye va/dıklaıında (s 11) Pıeııe (Jastres'ın Devlete Karış Toplum (Ayııntı Yay) kıtabını hatıılat maKtalaı Aslında, Lıîvı Strauss'un ya pısalıı vonttmınden yola çıkan Clast tes'ın analı/ı eksık ıızerıne kuııılu ol makt.ın ^ok d.ılıa "uvgaı" olaıak kabııl ettıgı "vaban "laıın d.ıha ılemokıatık bıı toplum oklugıı manıı u/eııne ku ııılmuşiuı, vanı evıınıeilık u/eııne kıı ııılu olmavan ve devktı ol.ın vanı ıler lemı^ " ve devlet kuıamamıs, vanı, "ge ıı kalmii;" toplıımlar olaıak elc alına mayaıağını gostermesı bakımından L\A onem tasji m a k t a d 11 Tam olaıak ( lastrcs'ın k atasın d a •cksık" u/erıne kıı ııılu "psık.ı nalıtık" bıı anlayı^ yok tııı Bıı a«,ı tlan bakaı sak (jlastres>'ın, ya b a n 1 a 11 n ı Ba tı'nın "otekısı" ta ı a I ı n ıl a n okııduğıınıı soyleyebılı ıı/ O hal de, yabanlar " / am an sa1 olarak geıı ve ıtılnıek ten" (s 11) <,ok, evı ını ı ı b i r /a ıııaıı anlayı ^ının dısjna ı^ekılmı^ı ıı Bu ,i(,ıdan da oıyanta lıst soylemın ıçınde ne kadaı yeıleştııı lebılmektedıı, soııısunun nıeşıu oldıı ğıınıı /annedıyoıum (, ıınkıı, ( lastıes "Baiı sıstemını msanlığın ulasjıgı en son aşama olaıak" duşunme/, teısıne bıı okumanın olanaksı/lıgmı, tıpkı ya /arlaım I\A hemen sonıa ya/mı:; olduk lan gıbı, belııtmektedır Ancak, ııluslalarası sıvasette Batı dıs.1 toplumlaıın Batı'nın "otekısı " olduğu ınancı tabıı kı geçerlıdır Ya/aılaıın I\A va/dığı gıbı oıvantalıst sovlem, bu açıdan, Batı'yı oldııgıı kadaı, Doğıı'vu ıla ılgılendıı mekteılıı tabıı kı Dogu ve Batı'nın bı ıeı butıınlıık olmadıgmı ve ayıışık \a pılaıı olııştuıılugunu go/ onunde tııt.ı lak Aynı şekılde Maıksıst taııh anlavı şının da "ılerleven tarıh " u/eııne kuııı lıı olmaklan oteve gcçemedığını, Hobs bavvm'ın "Akıl Donemı " ve "Seımave Donemı" şeklınde ele almış, olduğu ev ıımcı taııh paıadıgması ıçınde k.ıldıgı nı, bıınun da modemlıgı oluştuıdugu nu sovlevcıık gosteımekteleı Vc işte bu şekıkle, dıvc ya/maktalaı "akıl Batı ıle ozclesje^tııılıı", Batı kınılıgı ' ı k ı k menın ve tarıhın avııcalıklı o/ncsı ko numunj" getınlıı Bu anlavis Batı ıas vonahtesı ıçınde kuıulan ulus devlet ıçın de geçeılıdıı Batı, taııh ya/ımını evıensel ve meıkc/ı bu konııma ta^ı mıştıı Kevman, Yegenoglu ve Mutman bıı sıııecm uleolojık" bıı suıeç oldu ğıınu ıddıa edeıkı "Batı ııvgaılıgı avıı ı.ılıklı bıı statuvc t.ışınıı Klmliklerin kimliksizleştirilmesi Dogıı ve Baıı kımlıkk ı ının kcııılı ay ııcalıklaıını koıııdııklaıı tc/mı ık vapıbo/maya uğıatıılaı, çıınku bıı vakf.ışım Dcııııla'nın veva Deku/e'ıın de goster ıııış oldııgıı gıbı, ıkılı kaı^ıtlıklaı u/erı ne kuıulmu^tur ve aklını Batı metafı/ık tarıhınden odunç almıstıı Bunun ana Iı/ını vapıbozmavla (dekonstruksıyon yontemıyle), hıveıaısık celı^kıleıın gos teıılmesıvle ve "çıfte bir hatcketle" geıçekleştıımek mumkıındur Sıstem ' tersme çcvıılııkcn avnı anda lcıınıkı veıınclen ovııatılu' (s 15) Bu savede o/selıı kımlıkleıın ımkanının da oıta dan k.ılktıgını gosteı ıı leı kınılıksı/leş me sıiRcme bir gııış olaıak adlandııa bılecegım bıı taı/da, kımlıkleıın "bir bırınılen değısık ve çogul nıelınler ve pr.ıtıkleı ıçınde nasıl vavıldığını gosteleıek, bu saf ve kategoıık kımtıklerı kıılelen, kaııstıran, dagıtan, çoğullaştı lan bıı mudanaleye m.ııu/ bııakılması" geıegl ıı/eıııuk duıulıu Bıı analı/ bııı nıındc y.ı/aılaıın J,ı belııttıkleıı gıbı "Batı dan vana olmak veva tcısi" gıbı kaygılaıın olam.ıvacagı v ıııgul.ınmalı dıı Ancak 'kendı ıçınde hıçbıı kııltuic ıtıraz olamavacagı " gıbı, "kultıııel tem sıl" veya "bılgı"nın niç de soıunsıı/ ol maılığını anımsatıılaı \ elsefeden uluslaıaıasi sıyasete, oıa dan antıopolojıye ve fotografa, psıkana lı/e (Bıırada o/ellıkle Mevda Yegenog lıı Mııtman'ın peçe lanıa/masını, 1 S.ı ıd'den vola çıkaıak ve Lacancı psıkana Iı/ )ontemını ııygulayaıak, ek almış ol duğıı makaleyı (s 115) kastedıvoıum) ve femını/nıe kadaı somuıge sonıası bıı peıspektıfte ele alınan ya/ılaı, yeni bıı "paradıgma " ıçmde oıvantalıst sov lemın hegemonvasmı laıklılık açisin dan ndelevıp, sorunsall.ışiıı ııkı n, mcı ke/ ve çevıenm vapıbo/masmı <.\.\ geı çekleştıııyotlaı • ( 1 ) Oryantalizm, Hegemonya ve K ü l t ü r e l F a r k / Dı rlı \ı ııL t k t \ nt(iıı/Mııli)/üu/Ycü,ıııoğ,lıı lhli)in/ )tiv l')'X>. 25i \ CUMHURİYET KİTAP SAYI 34i lulksı Olaylai ı'na kadaı Batılı The Guardian ve Economist gıbı "t.ının nııi; ve say g ın Batılı yavın oıgan I aı ı " nın o1 a y I a ı ın a n a f ı / ı ncK lıalâ bıı oı \ a n t a 11 s t peıspektır ten ^ıkam.ı nıls oklukla ıını ı/kniL nın nıııın kıın oldııgıı