Katalog

dığı hız vc makine kavramlarına şöyle bir dcğinip gccmcsinc karşın, yine dc Nedim (lünsür'ün trenlerini anımsayan okııru yetcrincc kışkırtır sonuçta. Birindc Mavakovski'niıı sjirinden Mc verhold'un sahnc dilinc kadar laıklı bir estetik duyarlıgı üstlcncn tretı,. digerindc enıekçi kcsimin yazgısına gön dernıe yapmaktadıraynı araçta, hız tutkusu ilc yava.şlıgın tcmsili yan yana gelmiştir saııki. Cîercektc Batur'un düzyazıları üç ana cksen üzcrindc yol alır; çıkış noktasıııı belli bir konu (kııranı) yahut ncsncnin nlus.turdıığu bu yazılardan il kiııdc, denemedcn çok, bilimsel kaygı nın ağır bastıgmı görürüz. Buna görc, sacayağını Marksist kııranı, yanısakılık ve l'rankturt < )kukı'nun bclirlcdiği bu obekleki çahşmalar, bilimsel kariycri dısjamış bir aydının ünivcrsitcden bağımsız olarak ha/jrladıgı örtülü tczlcri ammsatır bize. Nitckim, bir söyleşide vurguladığı gibi, kendi güzergâhında rahatça yol almak istcyeıı bir yazarın, o alandaki cn son gclişmelcıi takip cdcbilmck için, yetcrli donanıma sanip olnıa arzusıı ön plandadır burada: "Tcoriler planında ben öncc yapısalcılık sonra Marksist estetik nedeniyle bir dönem çok yoğun çalıştım. Şimdi, gene tcorilerle ilgiliyim. Ama, tcorilerle o döncm ilgilendigim oranda ilgilenmem için bir nedenim yok artık. Çiinkü, belli bir temel edindim bir kere, bana yetcrli okluğuna hükmcttiğim bir alt yapıydı bu; ama, ondan harekctlc bııgün birtakım gclismelcr oluyorsa da bu alanlarda, bunları izlemcme yetccck bir allyapı bu." Şiir ve Ideoloji tetik Ütopya adlı kitaplar, Batur'un sözünü ettiği kuramsal yönü ağır basan sonıut örneklerdir. I liç kuşkusuz, bu yapıtlar arasında da bir smıllandırma yapılabilir; ama bizim için öncmli olan bu dcğil, hcsaplaşacağı malzcmeyi daha ilk adınıda çözümlemek istcyen bir vazarın arajtırnıa tutkusudıır. Örncğin Şiir ve Ideoloji, ıliğcr iki kitaba oranla dencmeye daha yakın dıırur; ancak, burada geçerli olan söylcm tarzına, yine de öznclliğin gcri plana çekikligi bir mcsalcli biçcm cgcmcndir hâlâ; cn azından, bclgeierc dayalı, nesııcl bir değerlerulirme modcliyle saltık doğruyu iiilc getirme özlemi, gündcmdc ilk sırayı alır. Bu bağlamcJa, sinıyayla ilgili iki ya/ıyı (Sinıyacının Kargı Portresi, İç Deney Oğretisi Olarak Simya) anıııısanuna çalışalmı: Batur, yıllar sonra ansiklopeıliye yavacagı bil g i birikimiııi, burada kabıııa sıgmayan tlr b coşkuyla, nesııel bağıntıların kıırulması için scferbcr etnıisjir; öyle k i , ^imdilik kaydıyla da olsa, hundivse soııı işarctinin pesjinen iptal cdikligi bilimsel bir makalc durmaktadır önüıııüzde söylcncn bııııca şcyin ardımla yataıı nedcıı ise, gcçcrligi sıı götürmcvcıı birçok dogruvu, satlcce bir doğru ya leda etmenıc kaygısıılır hiç şüphcsiz. Şiir ,ve Ideoloji, Tahta Troya ve Es (icorgcs Bataillc, Mauıicc Blanc lıot, Witold Ciombrınvicz vb. yazarlaıı o ılö ncmdc dıkkatc alıp, Türk okuruna tanıtma kaygısı, bajli ba^ına bir öviinc konusıulur Batur iı,in hcnüz yirmi ycdi va^ındaki bir gctıı,', yal nız ardından gclcn ku^aga dcgil, önccllcrinc dc ı^ık I ıı t up, oınck ol mııştur böylcliklc. Aslında kcncli kültürüyle harmanlanmadığı sürccc salt yabancı kaynaklara dayalı bir yazıyı nc aibi tchlikelerin bcklcdiğini, cn az başkaları kadar, Batur da bilmcktcdir. Michcl Butor'un aynı konuyu işlcycn denemcsi ilc (Simya ve Dili) lîatur'un yazı sını karsjlasjırdıgımı/da bu gcrccği olanca açıklıgıyla görürüz biri, o kültürün üycsi olmanın rahatlı^ıyla yüzcydc kah|i, dcncnıcnin r kcyfini t;ıkarır kcn, öbürü ıasavvur \ c cinci hocadan başlayıp, Budisr öğrctiyc kadar uzanan gcniş bir yclpazcde Şark kültürünü kucaklamak zorunda hisscdcr kcndini. Batur, bir dizi ilginc saıtamayla ilcılc ycn vazısında, hiç urnu ınadık biı ycr dc, bcnzcrliğin kökcnindcki tarktan harckct ctlcrck, ansızın topu bizc atıvcrir: "Ayrım ortadatlır: Boş dili kııllanan cinci hoca ilc Yüksek dili kullanan sinıyacının 'konu'ları da dcgişjktir: İl ki, doğaötcsinin vc doğaüstünün gızlcrinc karşı anlanısız önlemlcr öncrmck tc, ikincisi yalnızca doğayı asan güclcrc dcğil, tloğaya karşı da çoğu kcz yaijamdan söküp (^ıkartılnııs sağaltım yolları bulmaktadır." Barur'un şöylc bir dcğinip gcçtiği olgunun ardında, sonucjarını hcp birliktc gördüğümüz üzcrc, iki külrür arasındaki zihniyct larkı yatmaktadır csascn Batı'da, çözüınsüzlüj*c malikum uğra.'jin ardında bilc pratik (somut) vaîjanıa gcçmcyc hazır bir çaba görülürkcn, Dogu içc dönükıür hcp. Bundan sonrası, yani cinci I loca ilc simyagerin tavırlan arasındaki fark lılıgı kurcalayıp. yaıjaının (kiiltür) digcr alanlarma ta^ımak, okıırun inisiyatilınc kalmıştır artık. Şiir ve İdeoloji'dc niivc halindc ycr alan bu lür ya/ıların, gitlcrck iki ckscn üzcrindc vol ali|i, bclli kitaplarda lop lanmaya başladığını görürüz; bıınlar daıı bilinıscl agırlıklı olanjarı (makalc!') •jiını/a çıkarkcıı, Alternatiı: Aydın \c ozdliklc Babil Yazıları, Piyalc Mad ra'nın karikatüründcn Ciilgamcş/c, takıııa kinıliktcn kaybolan kcdiyc kadar uzanan a(,ılınııvla Batur'un kurmayı tasarladıgı ansikfopcdiyc gizli bir altyapı ılır aslında mctin, bu nokladan sonra. sıradan ayrınlılara yayılmak ü/crc çat lamaya hazır dıınınıa gclmistir istcr is tcmcz. Bu Kalem Bııkaleınun, daha alt ba^lığıvla bu yaıılnıanın parotiisidir bir bakım.ı: düşler, giindüşleri, librettolar, kurunlular, oyunlar, roınanlar, parçahaşı dikişler vc lıuruli notlar. Baluı. basjangıcmdan bu yana parça va öncc lik lanıdıgım iliraf ctlcrkcn, konu vc ncsnclcr açısınılan, ilgi alanının i/lcdigi güzcrgâha da ı^ık tutar bövlccc: "Biitiin'ii lıcp telos savdını, ^üplıc vok; ama va/.arkcıi |iarçaları istedim. (...) Sonuıula, parçaların bir bütiin icin, bir Initiın adına, bütiin olmak üzcrc varoldııklarına; varolduktan hcmcn sonra da, bir gün kendisinc ulaijilacak olan, ilcridc, ötcdc duran, bekleyen Biitün'dcki yerlcrini soruşturduklarına varmadım mır1" Sıısan Sontag, tanıdığı yazarlar arasınıla cn disiplinli, calışkan vc yazma tutkunıı olarak nirclcndirdigi Roland Barthcs'la ilgili çarpıcı bir gozlcnulc bulunur: "Bir sigara kutusıınun karşısına otunnaya görsün; bir, iki dcrkcn pck (,'ok tikir sökün cdcrcli aklına kü Pisuvara i^crkcn van tarala kayan göz, asansördc şa^ılan bakı^ hattı, nıcr divcn, pcnccrc, tütün, ccşmc, a^k vb. giinılclik hayatın ayrıntıları üzcrinc ardı gclmcycn tctcbbu Batur'un tasaıla dığı öz/n/cl ansikloncdi, ycryüzünü topyckun kuçaklamak isicycn bir ko lcksiyoncrin muhayycl kürüphancsıdır gcıçcktc. Kıvrak bir zckâyla ijipsak kaydcdilcn görünrülcr, nadasa bırakıldıkları andan itibarcn ıc,' vcrmcyc baş layıp, yazı'nın cşiğinc gclirlcr bu ürctinı moclclindc. Batur'a düşcn, o konu ya da ncsncylc ilgili çağrışjmların ycrc• rincc mayalanması iı,in, ulaşabildigi tüm kaynakları sclerbcr ctmcktir yazmak (deneme/k), sıradan bir ayrıntının ı;ağrı^tırdık1arını çcpcçevre kuşat mayla cşanlamlıdır çünkü. Kediler Krallara Bakabilir, Kırkpâre, Gönderen, Batur'un dusjedigi dc \asa ansiklopcdinin şimdilik ilk ciltlcri olup son nclcsinc kadar üzcrindc (,alışacağı opus magnum'dur hiç şüphcsiz hacmiylc "kcııdi bcnımiz "i tanımava çıkarılan davctiyenin düz orantılı ofa rak arttığı başyapıt. Batur'u okumanın biıçok gcrckccsi olabilir; ama cn öncmlisi, onıınla aynı anadil'i paylaşıyor olmanın verdigi kcyil, Türkçc'ylc sahip oklugıımuz ayrıcalıktır. • iiütıır / h'i Şcylcr Yayıııcılık / 22(> \ çtik bir ılcncıııc. (...) ( ioıimgülcrı \a kalayabilcccği incc bir Mtııtlaıulırmalaı ağı vardı oının hcr zanıan. (...) ^'a/dıgı hcr scy il^inctı canlı, lıı/lı, \t>gun, keskinai." Batur da, gördüğü hcmcn hcr ^csi yaşanrı içcriğinin kuytu bir köşc sinılc laka basrırıp, sckc sckc yol aklıgı kitaplardaki karsılığıvla yazı'ya çc\iıir yazmak yaşamaktır burad.ı, vice versa. Kediler krallara Bakabilir / l:.ut\ Virginia Woolf un yazarlığıyla ilgili herşeyi bu kitapta. Bir Yazarın Güncesi Virginia VVoo/f Çeviren ve notlayan: Fatih Özgüven Modern Ingiliz edebi/atının en önemli adlarından birinin olağanüstü içten yazılmış 6 büyük ciltlik "Günce"sinden, yazarlık ha/atı ve döneminin edebiyatı hakkında duşundukleri... Kocası Leonard VVoolf derledi. Konu ve nesneler Tahta Troya vc Hstetik Ütopya'da kaı Ole vandan, çok sayıda yabancı ya zar ve kitap adının gcçtigi Şiir ve 1deoloji'dc Batur'u izleyen kuşagın kolayca allayacağı bir başka gcrçeğin daha vıırgulanması geıckir. Sö/ konıısu kitap I S7 > yılmcla yayınılandığında, sıra)S dan okur ijöyle ılursun, aydın kesim bile adı geçcn isimlerin çoğuna yabanculır. N i t c k i m , salt bu yüzden 1970lerde ağır clcstirilcre hedef olana Batur, uzunca bir sürc çcvrcsindckile rin tcpkisini sincyc çckmek zorımda kalmıjtır; ancak, hcnüz çeyrck yıizyıl gcçmcılen orlaya çıkan tablo, Batur'un ne ıleııli ileri görüsjü okluğunııyeterince göstermiştiı lıcıkesc. Bııgün, hc mcn her vesilcylc kendilerindcn alıııtı vapıp, sınırlı da olsa kinıi cscrlcıinı Türkçe okunıa olanağı bukluğıımuz CUMHURİYFT KİTAP SAYI 345 t 1 t O i l s