Katalog

2 6 E Y L Ü L 1 9 9 8 ü Turan Dursun'u Anarken, llhan Arsel'in kaleminden l sayfada ü Enis Batur'un 'Kediler Krallara Bakabilir'ini M. Ergüven değeriendirdi. . 10 uıyfada ü Gültekin Emre ve kitaplan. Adnan Binyazar degeriendırdi 12 uıyjada umhurıyet P A R A 8 I Z E K • Tuğrul Eryılmaz'dan Ragıp Duran'ın 'Apoletli Medya'sı 1l). sayfada Mistik cinayet romanlam yazarı KITAP m> Dostoyev Kimi eleştirmenler Dostoyevski'nin "Suç ve Ceza"sı ile "Karamazov Kardcşlcr"ini polisiyc roman olarak adlandırırlar. Bcnzcr değerlcndirmeler Sofokles'in Oedipus'u vc Shakespeare'in Hamlct'i için dc yapılmıştır. Hamlet'in başına da gcldi mi bilinmez ama önemli tiyatro okullarında öğrcncilcrin Oedipus'u dedektif giysileri içindc scrgiledikleri bile olmııştur. Gerçekten de bu yapıtların ekseninde suç, dahası cinayet yer alır. Onların polisiye yazarı olarak tanımlanmasına yol açan da bu özellikleridir. Üç yazarın içinde polisiye romana cn yakın olanı Dostoyevski'dir. Ahmet Ümit, Dostoyeski'nin romanlarına bu açıdan yaklaşıyor. AHMET ÜMİT D ostoyevskı'nin yaşadığı vc yapıtlannı kaleme aldıgı dönem, polisiye ronıanın do£uşuyla ay nı yıllara rastlar. Fiyodor Mihayloviç Dostoyevski 1821 yılında dünyaya gclir. () yirmi yaşmdayken ve yazar olınav.ı henıiz karar vermis,ken ilk polisive olarak kabul edilen Kdgar Allan Poe'nun, "The Muıdcrs in the Rue Morgue" (1841Morgıif Sokağı Cinaycti) roınanı yayıınlanır. Bü bir raslantı değildir, insanın mayasııula olan suç cğilimi, kapitali^mdc kcndini olgiı olarak iladc edebilecvk sosyockonomik bir sistcm bulınuş, hıısızlık, dolandırıcılık, yağnıa, cinayet, terör toplumun bütün k*atmanlarını sarmıştır. Sııçun cdebiyattaki yansıması polisiye romandır. Suç olaylarının yaygın olarak görüldüğü yerler ise kentlerdir. l ler j«eçerı giiıı artan yoksul niirus, suç işlcme ve «izlenme olanaklannın kentlerde kırsal alana göre dana fa/.la olması, sııçıı merkezlerc kaydırmıştır. Dostoyevski, Iblstoy ve lurgenyev gibi köyü, kırsal alandaki ilişkileıi anlatan bir yazar degil, Gogol gibi kentli bir sanatçıdır. Bir hastanede dünyaya gelir, yoksul bir apartmanda ölür. Onun romanlarının geri planında Petersburg, Moskova vc Rusya'nın taşra kentlcri vardır. Olaylar çogunlukla mcyhanclcrde, izbe cvlerde, pis kokulu sokaklarda, tavan aralarında geçer. Dostoyevski'nin romanlanndaki suç, Sofokles ve Shakespeare'in yapıtlarındaki gibi soylulann arasında degil, 19. yüzyıl kentlerinde toplumun yoksul tabakalarının günluk yasamında kendini gösterir. Aç öğrenciler, hırsızlar, tefeeiler, fahiseler, kimsesiz çockular, malını mülkünü yitirmiş soylular, katiller üst sınıfla iliijki içinde anlatılır. Bu ilişki ağının ekseninde mutlaka bir suç vardır. Suç Dostoyevski ve romanları KİTAP SAYI 345 için vazgcçilmez bir temadır.Bu tema, modenı çağın çocuğu olan polisivenin totrmsıvla aynıdır, Dostoyevski'nin polisiye roman vazarlarıyla bir ba^ka benzer yanı da yapıtlarının çoğunun konusunu gazete sütıınlarından, özellıkle de adliye haberlcrinden almış olmasıdır. Suç ve Ceza, Karamazov Kardeşler, Ecinniler, Budala gibi başyapıtları gazete haberlerinden esinlenerek yazılnııştır. Bilindiği gibi polisiye romanların konulan da çogunlukla gazete naberlerinden alınmadır. Dostoyevski'nin üslubu da polisiye romana çok yatkındır. ( ) yıllarda Rus ya/arlan arasında tla oldukça vaygm olan saytalarca kent, mckan, insan tanımlamalarının aksine neredeyse yok denecek kadar az betimleme. Bu betimlemelerin çoğunda hava karanlık veya kasvetli ya da yağmurludur. Kijyalar çürümüş kokular getirir burnumu/a, evler basık ve karanlıktır. Ama insanlar... Dostoyevski bütün projektörü insanların üzerine tutar. Onları ko Dostoyevskj'nin üslubu nuşturarak, dış görünümlerini ve daha çok iç dünva larını gözler önüne sercr. Bu yüzden romanları /a man zaman gevezelige varan bol diyaloglardan oluşur. Tıpkı polisiye romanlarda olduğu gibi yarı alaveı, kıvrak bir dil okuru sürüklcyip götürür. "Dostoyevski'nin kahramanlan sııstuklan süreee, gölgelerden hayaletlerden ba^ka bir sey değildirler; sözler, ruhlarını verimli, bereketli bir hale getiren çıg damlaları gibidirler. Konu^urlarken, kendilerinde vaı olan şeyleri keşfederler, renklerini belli ederler, onları dölleyecek olan çiçek tozunu açığa vuıurlar. Tartışmalar içerisinde kızışırlar, canlanırlar; l^)ostoyevski'nin ürperten dehası, uyanık insana, kendini tııiku lara kaptırmış olan insana baglanmaktadır. Böyle bir insanın ruhunıı kavrayabilmek için de, öııce rııhundan konan sözleri yakalamaktadır. " (1) Kenui ülkesinden basta Puşkin ve Cîogol olmak üzere birçok şair ve yazardan etkiletımiştir. Yabancı Devanıı 4. sayfada. *" CUMHURİYET