Katalog

Kapak konusunun devamı. ya/arlaıdan ısc Sthıller, Cıeoıge Sand, Bal/at en çok okuduğu va/arlaulıt Hatta Bal/at'ın "Eugenıe dtandet sı nı Rusça'ya çevmr Bu tur klasık va pırlaıın vanı sııa, sıddet vc tınayet ko nıılaıını ışleyen lomanları da okumayı sever Insanlarla kolay ıhijkıve gcçeme yen ya/aıınıı/ Pctcısbutj» Askcıı Mu nendıshk Okulu'ndayken, bos /anıan lannda bu tuı loıııanları elındc duşur nıez l'olısıyı ınmana geçı^te bır ara halka dıye tanımlanan Eugene Suc'nun "Parıs'ın Hsrarı" adlı yapıtını çok scvdığı soylenıı Suç ve cınayet konulan onu tuhaf bır bıcımde çek mektedıı Ya/aıın gı/enılı ba geıçek çılığı benınısemesınde gençlık yılların da okıınan bu lomanların etkısı oldıı ğu da vadsınama/ Ama bu ya/aılaıın aıasıntla Etlgar Allan Poc onu ozel bır bıçınıde etkılemıstıı "Dostoyevskı'nın lornanlarındakı hayallet bu noktada Balzac'tan çok Vıttor Hugo, F T A Horfmann ve Edgar Allan Poe'ya yakındır 1861 1X62 vıllaıında yayımlatiığı Vrcmya dcıgısındc Poe ıçın şunları vazar "Hemen her zjman cn garıp gerçek lıklerı scçmcktedır Poe, kahramanla ıını en akıl almaz fı/ıksel ve psıkoloıık konunılara sokmaktadır, aıdından bu ınsanların luh duıumlaıını buyuk bır ongoru ve saijirtıtı bıı kesınlıklc be tımleniektetlır (2) Yukarıda sııaladığımız nedenleıe katsın Dostoycvskı yı polısıye toman yazan olarak tanımlamak yeteılı olma ataktır Fıpkı onu, ıdcolojı \a tla psı olojı yazaıı olarak tanımlamanın doğru olmavacağı gıbı Dostoyevs kı'nın uslubu, yapıtlarının ıçerığı, bıl dııısı kendı santılı yasaınının bu van sımasıdır () yasadıklaııntlan çıkardık ları sonuçları hem de bılıncınde psı kolojısınJe buvuk yaralar açan sonuç larıyla kâğıda dokmustuı Dostoyevs kı'nın yapıtları, tınsel dıınyasının bır harıtasidır Ama bu oyle bır harıtadır kı, ona bakarak kendı tınsel dunva mızda da bır yolculuga çıkabılır, ınsa nın tınsel yapısı uzerınc onemlı yon tcmsel bılgıler cdınebılırız Dostoyevs kı'nın polısıye ıomandan ayrıldığı yeı tam da burasıtlıı Dostoyevskı nın yapıtlaunda onemlı olan suç ya da cınayetın gı/emı, suçlu nun kını oltluğu nıerakından çok, su (,ıın ınsan psikolojısı ve yazgısı u/erın dekı etkıleudıı Yazarımıza goıe suç ınsanoğlıınun varoluş bıçımleıınden bırıdır, ama hıçbn zaman tek ba^ına ele alınama/ Suç, ya^anıp sona eıen bıı sureç dtğıldır lnsanın ıç dunyasın dakı bırçok oğeyı haıckete geçırır Ba sıt bır vıcdan azabı değıldır ortaya çı kan tnsan varlığının sorgulanmasına kadaı uzanan genıs kapsamlı bır du şunstl sıstem bır dunya gorusudur Sureklı devınım halındekı bıı su kıtlc sıne ben/evtn ınsanoğlunun tınsel dunyasında bııçok ıtkıyle bırlıkte yer alır sııç Zaman zaman farklı gudu ve ısteklerın arasına gı/lenır, ba/en de en kaba ve bentıl bıçınııyle ortaya çıkaı Sıgmund Fteud, "Dostoyevskı \c Baba Katıllığı" basjıklı nıakalesınde ya/aıımızın kıjjilığınde yaıatıtı sanatçı, sınır hastası, alılakçı ve gunahkar ol mak u/ere doıt ayıı kımlıkten so/ edı yor ve eklıyor " Dostoyevskı'nın ko nularını seçerken sert, katıl ruhlıı bentıl kı^ılcıı ayırarak kendısmdckı bu gıbı eğılımlcre ı^aret etmesınden \e kumaı tutkusu genç bıı kı/a teeavu/ etmesı gıbı yasamınclakı bellı olaylar dan gtldıgıdıı Dostoytvskı nın ktndı sını Kol.ıylıkla katıl yapabılecek çok kuvvetlı yıkıei içgudusunun gerçtk hayatta en çok kendısıne çevııldıgını SAYFA 4 Mistik Cinayet romanlan yazarı Dostoyevski (dısa donuk değıl ıçe do nuk) boyle te suçluluk duvgusu ve m a / oh ız m olaıak ortaya çıktıgını an lamak bura dakı kaışıth gı açıklar Buna gore Dostoyevskı, kuçuk seyler dc baskaiarı n a, buyuk şevleıde ken dıne karsı sa dıst daha doğtusu ma /ohısttı yanı en sakın, en lyı, en yar dımsever ın san ' (3) 1 re ııd un so/ konusu ma kaleyı kale me almasın î dd, u n1u ' O ed ıp us Kompleksı" teorısını ıspatlama kaygısı agır basar Unlu bılım adamı aynı kay gıyla O e d ı p u s ve Hamlet'ı de sık sık ornek vcrmi 1 ;!!! Bılımsel bıı teoııyı an latnıak ıtın ya/ınsal vapıtlaıı vc kışılık Bir diinya görüşü lerı ornek vermek belkı konunun daha ıvı kavranmasını sağlayabılır ama \apı tı da sınırlar Sınırları sonsuza ula^an ımgesel duşunce, soyut mantıksal du ^uneenın cenderesıne sokulur Sanat vapıtını ıncelerken amaç bır teorıyı ıs pat etmeve donusunce o/nellığe du^ ınck de kaunılma/ oluı Ama Fre ud un ya/dıklarında onemlı bır gerçek vardır kı, o da Dostoyevskı'yı lııçbır /anıan terk etmeyen suçluluk duygu sudıır Bu duvgunun kokenındt baskıLI bır aılede bııyumenın getırdığı sa kıncalardan tutun da, kendı kolelerın den 16 yasında bır kı/ı hamıle bıraktı ğı içın oldurulen babasının trajık so nundan duydugu utanea, kendı kiijilığındtkı sapkınlıklardan, sanayıle^me nın basjaıında olan Rusva'tla ı.esur du sum.elerle dolu ama bagımsız davrana bılnıe yetısı henuz gelışmemı^ bır ay dın olmanın getııdıj*ı ağır \uke kadar bır dı/ı neden sııalanabılıı /evktır Tokadı v ıvınce ınsan ınanevıyatı lıır palanır, pestıl gıbı ezılır Ba na en çok do kunan her /a man, heı yeıde haklı veya hak sı/. bır çc^ıt ta bıat kanununa uvar gıbı her kesten onıe kendımı suçlu go rm e m d ı (4) Dostoyevs kı'ye gore ınsa nogiu ruhsal ozurludur Bu tun ıvı nıyetı ne, kahraman ta dunyavı de gıştırme ıdeal lcrıne karş,ın h t n u z kendı kı^ılığındekı olumsuzluklaıı bıle gıdereme vttelc kadar, ıradesı?, kor kak ve basıt bır yaratıktır Onu boyle bır sonuca gotuıen yasadığı vuzyıldakı ınsanlığın durumu bırlıktt yaşadıgı kı sıltr u/erın dekı gozlemı, ama daha çok kendı vasanı deneyımıdır Ktndı vasam deneyımını aktarmada son derete dtııust dav ranır Dostoyevs kı Yapıtları, du^untelenndekı çeiışkı yı, kararsızlıgı, umutsu/lugu gı/leyıp saklamaya gerek gormeden anlatır Bu vonuvle basta Franz Kafka olmak uzere bırkaç ya/ara ontuluk edctektır 1849 vılında vaşamının akısını degıijtıretek çaıpıtı bır olav mevdana gelır Dostovevskı ktndını tumuyle ya/ın çalısmalarına vermek içın askerlıkten ayrılnııştıı Bır \ıl sonıa Saır Nekıassov ve eleştırmcn Belınskı ıle tanisır Bıraz da bu arkadaslarının etkısıyle utopık sosyalıst Fourıer'ın oğretısını okumaya başlar O yıllarda utopık sosyalı/m Rus aydınları arasında oldukça yavgındır Avıupa aydınlaıının aksıne Rus aytlını bağımsızlıktan voksun olduğu ıçın, ktndını halktan sovutlayamaz Kurtu luş dusleıı halkla koylulerle bıılıkte dıı Ama halk vt koyluler çoğu /anıan boyle bır kurtulu^ sorunları olduğu nun bıle farkında değılleıdır Bu vu/ dtn Rus aydını o unlu Slav umutsu/'lu ğuıuı ve karamsarlıgını taşıı Avru pa da 1848 devıınıleıının patlak ver mesıyle Rusya dakı baskılar da artar Dostoyevskı eğıtım çalısmaları yaptığı ve bırtakım onemsı/ eylemler de gerçekltştırdığı Petıasjevskı grubunun uyesı olarak tutuklanır Çar'ın ustaca tlu/tnlenmı^ oyunuvla olum ttvasıyla yu/vuze gelıp, son anda Sıbırya'ya surgun ttlılır Dostoyevskı Sıbııya'da sur gundtvken buyuk bır du^unsel donu şum va^aı Çar'a karşı çıkan, bıldıııler ım/afa)an yazarımı/ suıgundt değısır, te/asını ı^ledıgı suçun btdtlı olarak al gılaı ve (.ar'dan aı dıler Sıbırya nın ()msk bolgesınde tezasını çekerken sıradan ınsanlarla karşıla^ır Onların ya samından etkılenıı Rus koylıısune navıanlık duymaya baslar Çunku Rus kovlusu altakgonulluduı, kıme yalva ratağını bılmekdetlır Usttlık atı çekı leıek varılatak olan kıııtıılus, dusunte sıne gonulden bağlıdıı Ortodoks ınantindan alınan bu du sunttye gort sııç ısltmek t t / a goı mek baska anlamlaı ka/anu Atı çt kılmeden, manevı kuıtuluşa ulasmak olanaksızdu Bu yu/tlen suç ve tt/a, atıyı vaıataıak tınsel olgunluk ıçın bır gereklılık halını almaktadıı Bueysel den toplıımsal kurtulus^ı u/anan bu çılelı koprude suç arındnıtı bır ışlev yuklenmektedıı Dostovevskı'nın ba% yapıtlarının fınalınde tınsel tlıngınlığe ulaşmak ya L\A yıkılı^ vardır .Suç" vc ( e/a'da Raskolnıkov gciçck mutlulu ğu buluı, Budala'da Mışkın katı tlun yanın atıması/lığı kaışısında yenıden akıl hasianesinın yolunu tutaı Etınnı ler'de Stavıogın tınsel açma/dan kurtulamadığı ıçın ıntıhaı edeı, Kaıama/ov Karde^Ier'dc ateıst Kan dtlnır, Dımıtııv kuıek tezasına çaıptııılır, ama Alyo^a ınantlı bır ınsan olaıak tınsel dıngınlıgını nep koıuyataktır Dostoyevskı nın kendı duşuncelerlnı cn ıyı bıçımtlt anlatmak ıçın suç temasına gercksınımı vaıdır Buıadakı suç, klasık polısivedtkı suç temasın dan oldukta faıklıdır Yalnı/ta ınerak uvandıratak bır oğe olaıak yer almaz romanda Yazanmızın dusuntelennı açıklaması ıçın, kahramanlarının ruh sal dunyasını alt ust etmesı, buyuk du şunsel depremler yaratması ıçın suça ya da cınaycte gereksınımı vardır Raskolnıkov once mantığını, saf aklı kullanır O gentetık, topluma yararı dokunatak bıı oğıentıdıı Ama para sızdır Bugunu ve geleteğı belırsı/dır Oysa yasjı tetetı kadın, topluma hıçbır vararı dokunmadığı hafde Raskolnıkov'un gereksındığı paraya sahıptır Onu oldururse yalnı/ca kendısi değıl, bıı anlamda toplumun da geleteğı kurtulat aktu Boylett oldurmenın doğııı olduğunu du^unuı Ve eyleını gerçekle^tırır Ama sonıa onu ınsan yapan başka guduler devreye gırer ve pısmanlık duyar Bu pışmanlık onun akla dayalı duijunsel sıstemını de de ğıştırecektır Etınnıler'dekı Stavrogın, yarım akıllı niijanlısının olumunu engellemedığı ıçın, belkı de ijatov'a duzenlenetck suıkastc go/ vumduğu ıçın kendını olduruı İvan Katama/ov ıçten ıçe babasının olumunu ıstemekte, hatta bunu scslı olarak dılt getırmek tedır ama adam oldurulunte duşuntc sı değıijir Kahramanlaıının dusuntelerı bır suç ve onun sonuçlarına yaklaşım temehnde anlatılır, değerlendırılır ve değışıme uğrar Ama Ûostoyevskı duşuncclerını hıçbır /aman dıdaktık bır tar/da anlatma/ Kahramanlarının kendı dusuntelerı vardıı Ateıst İvan sonuna kadar goru^lerındc îsiar edeı, ıkna olmadığı ıçın de çıldınr Etınnı lcı'dekı Stavrogın de ısın ıçındcn çı kamadığı ıçın kendını olduıur "Aınold Hauscr, 'Bır ya/arın dunya goıuijunu belııleyen !jey hangı taratı tuttuğundan çok, kımın gozlerıyle dunyaya baktığındadıı,' dtr Vt Dos toyevskı dunyaya butun kısjleıının go zuyle bakar Kiijilerını tuketır, varlıkla rının butun olanaklaıını sonuna kadar kullanır Hıçbırı utanç ve a^ağılanma dan kaçama/, hıçbıı ı saldıııdan kurtu lamaz Dostoyevskı'nın dunyasında hıc kınıse bağı^lanmaz, ama çok bu yuk bır avunç vardır, hıç kımse de dı ^aııda kalmaz " (5) Dostoyevskı Batı Aydınlanmasıyla Rus mıstisı/mı arasında sakı^ıp kalmıs 19 yu/>ıl Rus aydınlaıının en o/gun temsıltısıdıı Rus aydınının Batı ıle Doğu aıasındakı çelı^kısını benlığınde en çok duyan, en yakıcı olarak yaşa yan ve buna kısjsel ço/um yolları arayan ya/aıdıı lkı uçtan yana da olma/ Bıı senttv pesındedır ama Rusya top raklarıntlakı kultur buna olanak tanı CUMHURİYET KİTAP SAYI 34 Suç teması Sioirya'ya sürgiin Suçluluk duygusu Ya7atımı/ tıns>.l dıınvasında fııtına laı koparan bu suçluluk duvgusunu evrensel boyutta algılaı Kendı kısıstl deneyımlenyle, toplumların taııhsel deneyımletı bırlesır lmgelemınde ın sanlıgm manevı goruntusu canlanıı, ama bu ho$ bıı goıuntu dcğıldıı Çelış kılı tutaısız bıı kışılık, somuru, yıkım ve olumkrle dolu bn tatıh Bovleee dı bc kadar ıner ya/anmız lnsanın çaıe sı/lıgıne, zavallı bır yaratık oldugu so nucuna ula^ır Ba^yapıtlaıın habercisı sayılan "Yeraltından Notlar' adlı yapı tında bu dujuntesını anlatıı Son deıete onuılu bu adamım bcn Lvhamlıyım, bır kambur bıı euee ka dar alınganım Cıene de oyle /amanlar oldu kı bırısı vu/ume bır ^anıar ask et se sevınç duyaıdım belkı ( ıddı soy luvorum, hcrhalde bunda bambaska bıı /evk bulabılırdını Bu ^uphcsız kc derdtn doğan, fakat kaderın dcrectsı ınsanın ıçınde bulundugu duıumun /oıluğu nıspetındc tadı artııan bıı