Katalog

DarphaneI Âmire nin havadan görünüşü Prof Doğan Kuban, ılettığı kavram taslağı ve oncnlerınde, "Sergı'nın HABI TAT II toplantisının gerektırdığı bır raf fınement'a ulasmasının 7orunluluğıına" ve "Turkler'ın Istanbul'un çağdas bır dunya kcntı olarak sunulması konusun dakı duyarlılıklarına" ışaret ederek ıkı temel ılke bclnlıyordu 1) Muze dıdaktı ğmden kaçınma ve gorsel olanın vurgu Iannıası, 2) Kentın tarıhı varlığı/bugun ku boyııtlan ıle kentın evrenscl ve kcndı ne ozgu o/ellıklerı aıasındakı ıkılemın, sergının dınamığı ıçın kullanılması Tarıhın ve guncel boyutun bnlıkte ve ıılmesı ve sergının derın zamanlı (dıak ronık) bır oıgudc tasarlanması, Prof Kuban'ın onerısınm en oncmlı noktası ve heyccan verıcı yanıydı Ozunde tema tık bır model oncııyordu ve sınemasal bıı anlatıma yakın duruyordu Pıof Dı tlhan Tekelı ıse, "ıç tutarlılığı olan bır oyku çıkaıabılmek ıçın" tema olarak 'Dunya Kentı tstanbul "u oneı mıştı Gunumuzun şchııcılık kavramlaıı na goıe tanımlanan 'dunya kentı" tcrı ınınııı lstanbul ıçın uygunluğunu vc taıklı donemleıdc lstanbul dakı dcgı sjklıklen açıklayıcı bıı baslangıç noktası olustuıması, , bu çıkıs noktasmdan baslavatak heı doncnı ıçın kentın tum o/ellıklcı ınc u/anan bu totallık kurul m.ısına olanak veımcsı" açısmdan doğ ruluğunu savunuyoıdu Prof Ickclı, bu kavıamı mcrkcv alan kronolo)ik bır kur gıı onerıyordu Pıol Dr Stefanos Yerasımos, 9 Mart 1995 taııhlı oneıısınde, 24 Şubat 1995'te yapılan Danısma kuıulu toplantısında "kentın 3000 yıllık taıılunın ele alınması nın bennnsendığını" buna gore genel çı/gıdc kıonolo|ik bıı semanın kuıgulan masının gcıçekçı olacağmı bclntıyordu Scrgı gu/ergahının tumunıı bır /aman tunelı gıbı dusunmcnm olanaklaıına ısaret edcıek Daıphane bınalaıımn art aıda sııalanan kuçuk mc kanlaı ında "ınıaj labııcntlcıı" vaıatmayı oncrıyoıdu Prol Yeıasımos'ıın bıt cıımle ılc değın dığı scrgı ıle scrgılemc ınekanı Darphane bınaları aıasındakı bağıntı, dusunulen den çok daha kesııı bır bıçımdc belırlcyı cı olacaktı Nıtekım Sergı nın konseptı nı, seııaıyosunu ve sergı malzemcsının seçımını, gıdcıck mımarı tasarımını /o ııınlu olarak Daıphane bmalarınm me kaıısal ve fı/ıkscl ko^ulları ve olanakları belıı ledı Darphane ı Amnc'nın tstanbul Scrgı sı'nc ayıılmış Çaıkhane bınalaıı, bır so kağın (L Sokağı) ıkı yanında sııalanan genış hacımlı ıkı buyuk mckan ıle daha kuçuk boyutlu bcş odadan oluşııyordu Tasarım asaınasımn en basında fark edıl dığı gıbı, mı nıekansal dıi7en, genış ha cımlcrcle ktonolojık bır oykulemeye, ku çuk sııa mckanlaıda ıse tcmatık ceplcıın kuıgulanmasına elverıslıydı Mekansal dıı/cnm yonlendııdığı bıı yeılestırme ve ıslevlendıımc modelı, tasarım grubu ıle ılk planda uzlaşmaya varılan nokta oldıı Daıphane'nm sergıleı ıçın ayıılmıs. tum otekı yapılan gıbı (,aıkhane bınalaıı da haıap, ıçletı atık ve molozlaıla dolu SAYFA 6 durumdaydı Tcrk edılmısjığın ıç acıtan goruntulcrı umut kırıcıydı, kırık canılar, paslanmıs çerçeveler, sarkan kırışjeı, do kulmuş, sıvalaı, hcr tarafa sınmış ıııtubet kokıısu vc dlğerlerı Darphane ı Amıre, Topkapı Sarayı konınleksınm ayıılmaz bır parçası olarak "1 ueıeccde korunması gerekcn bır kul tur varllğV'ydı ve bılımsel bıı ıcstıtıısyuıı ve restorasyon çalısması yapılıp pıojcfen dırılmedcn vc llgılı Koruma Kuru lu'ndan gorus ve ızın alınmadan hıçbn ınudahaledc bulunulamazdı Yeterlı ıo volesı bulunmayan bu yapıların verılen sure ıçınde restorasyonu so/ konusu dc fiıldı Denetımlı bır temızleme ve geçıu ba?ı koruma onlemlerının alınması, bas ka seçeneğı olmayan tek mudahale bıçı mıydı Ve asıl oncmlısı, yapıya hıçbn mu daııalc gerektırmeyen, ıçınc ncredeyse mobılya gıbı yerlestırılecek hır sergılcme sıstemı tasaılanmalıydı Yapıların bctım lcnen bu fı/ık kosulları vc ıcstorasyonun olanaksı/lığı seıgıleme teknıkleıım de belııledı Buıada ısık, ısı vc ncm denetı mının saglanamayacağı bellı olan bu oı tamda alısılagelcn turden bıı nadır csya veya değerlı nesne scrgısı yanılamazdı O/gun vapıt vcya eşyanın değıl o/el ola lak uretılccck sente/ uıunlcıın sunulaca gı bıı sergı, hatta scıgıden çok bır gosteıı lıa/ırlanmalıydı Bu tuı bır sergılemcnın nc denlı zor bıı çalısma oldıığu basmdan berı bılını yoruu Scntc7 uıunLrın oluşturulması ııin tcknık ve maddı /oılukların otesın tk, bunl.ırı olanaklı kılacak on bılımsel calısmalaıın derlenmesı gerekıyordu Ikıncısı, o/gun yapıt ve t^yayı ılkc olaıak dıslayan bır sergılcme, gosteıılmek ıstc in.li kavram vcya olguyu tckıl veya haın bıı kopya olarak sunmakla vetıneıiKzdı Kavıamlar, olaylar ve yapıtlar ancak du sunulmııs ve tasaılanmı^ bıı kompo/ıs von ıçındc yer alacaktı Bu va/gı^ılmez bıı ılkc olnıalıydı Mart 1995 sonunda yukaııdakı kaıar vc seçımler belırgınlcstı Ya/ılı olaıak ılc tılen kavıam onerılerınm ışıgında Sergı Koordınatorluğu tarafından ha/ırlanan sLrgı konseptı oncı ısı 15 Nısan 1995 te Zmdanhan Kıtaplığı ııda toplanan (îe nıslctılmıs Danı^ına Kuıulu na ve loplu Konut ılgılıleııne sunuklu Benımsencn konsept vc kaıarlar kcsınle^tııılılı Ilkc olarak Istanbul ıın bır "dunya kcntı " kavramı çevrcsınde ve esas olaıak da kronolojık bır model ıçındc kuıgulan ması vc o/el olarak tasaılanacak sente/ urunler yoluyla scıgılcnmcsı benımsendı lstanbul Scrgısı nın tlunya kentı' kavıamı ıızerınde kuıgulanması ve Jstan bul ılc dunya kentı kavumınm yan yana gctııılmcsı ıkı du/evde acıklanınalıdır ' Bırıncısı dunya kcntı kavramımn ku^at tığı anlam alanının ılı^kı orgusunun ve ış levsel yapısının tanımlanmasını ıçercn clu/cydıı tkıncısı ıse, bu anlam alanının releranslaı ının lstanbul un yapısı vc o/ellıklcrı ıle karsılastırılması vc olası denkdusumun ırdelcnmcsıdıı 'Dunya kentı cn gcnel tanımla cv ıcnsellı^e kendme o/gu bıı suıeklllıg'e ve va/gcCjilme/lıgc sahıp, soylenceyc ve ımgclcmc a(,ık sıv.ısal, ekonomık vc kul tuıcl dcnetımı vc ctkılcıı yoğun ve yav gın olan bır h/ıkı ve kulturel alandır Cîuntınuı/dc dımsa kcntı olmak, "ulus dcvletlcr' dunyasının gcrçcgıne gore ta nımlanmaktatlır Bu oa^lamda dunya kcntının ayırıcı o/ellığı, çok uluslu ser mavcnın toplandığı, dusıınce, karar vc orgutlcnmc urcten merke/ler olmasıdır Bır dunya kentı, etkısı altında bulunan uluslararası bır alandakı uretım ve dağıtı nıı orgutlcmekte ve buıılann gerektırdığı uluslararası ısbolumunu yenıdcn belırle yıcı etkıler yaratmaktadır Bunu gerçek lcştırcbılmcsı ıçın <,ok uzmanlaşmış, çok farklılasmıs ve çok çeşıtlcnmış bır ekono ınıye sanıp olması gcrckmektedır Dunya kcntının çevrcsıyle kurduğu ılıskıler, fı/ıkı vc demografık yapısına ve kulturunc yansır Ulasım ve haberleşme aglarının du^um noktası olmasının yanı sıra denetım ve etkılcmc ışlevlen, gorkemlı ve sımgesel mesa|lar veren bınala ıın varlıgım sağlar Dunya kentnın hete rojen bır nufus yapısı btılunur Bu nufus ıçıncle yabancıların ve geçıcı nufusun payı yuksektır ve geçıcı nufusa hı/met ve ren ozcl ışlevlerın gclıştırılmı^ olması ge reku Dcğışık kıılturlerın barınmasına vc etkılcsımıne olanak vercn tolcrans orta mı, dunya kentının en koklu, en onemlı ve cn guçlu spesıfıkasyonudur Sıralanan bu ayırt cdıcı o/ellıkler, ulus devletın soz konusu olmadıöı tarıh çağla nıı a U7atılır ve bu sıyasal yapılar ıçın go/den geçırılırse, buyuk ımparatorluk lar ba^lamında orneklenebılır Ccnıs coğrafı mekanlarda denetım kuran bu ımparatorlukların merke/lcrı, cgcmcnlık lerının dogası gcrcgı dunya kentı olma nıtelığı ka7anmıslardır Gunumuz olçut lcrınc uvarcasına, duşuncc, karar vc or gutlenıne merke/leııdır Cîunun koşulları olçusundc ulasım vc haberleşme yolları nın kesısme noktasmdadırlar Cioıkcmlı ve sımgesel anlamlaıı olan yapılarla do natılmışlardır lmpaıatorlukların doğal oiarak heterojcn olan nufus yapısını kent olçeğınde barmdırırlar ve en oncmlısı kulturun, yasam bıçımlcrının, sanatların vc dcgcılerın varatılabıleceğı gorece 07 gur ve açık ortamlardır Dcgısık kulturel etkılerın sentezı olaıak ımparatorluk us lubu vc yuksck sanat, bu merkezlerde yaratılır Çevrcye buradan yayılıp, taşra usluplaıını etkıler Kavram ıçm yapılan bu kısa tanımlama denemesı, Istanbul'ıı dunya kentı kavra mı ılc bulusturan o/ellıklerı de betımle mektctlır lstanbul, ycryu/ıınun, ıkı bu yuk ımpaıatorluğıın baskentı olarak o/ctlc clegınılen o/ellıklere sahıp bırkaç meıke/ınden bırıdıı Geıck Roma / Bl /ans Impaıatorlıığu, gerek Osmanlı Im paratorluğu donemmde yu/yıllar boyun ca sıyasal ve ekonomık karar merke/ı ol muştııı Bu imparatorlukl.ii ın gcnıs co^ rafvasında yonetım vc denetım ıslevlerı hep Istanbul'dan yurutulmustur Kuşku su7 bu merke/cıl konumda kcsıntı do nemlerı de vaıdıı, ama bunların ardın dan yenıdcn toparlanma evrelerı gclmıs vc lstanbul, merke/ olma konumunu yenıden Lı/anmıştıı lstanbul, kuruluşundan başlayarak lstanbul / Bir Dünya Kenti Akdenı/ ıle Ku/cv dekı step dunyası vc Doğu ılc Batı arasmda canlı bır tıcarel yolu u/ermde olmus ckonoınısının temel o^csı olan bu tuaıet tıafı^ı avııı /amanda kulturde, sanatta ve yasam bıçımındc bıl gı alısverı^ınc ve ozgul nıle^ınıleıe olanak sağlamı^tır Istanbul, yadsınması /or bır evrensellı Ae sahıptır Antık dunyaııın cn buyuk pa gan ımparatorlu^unun baskcntı oldugu gıbı, Hırıstıyan ınanca donusumun de yonetıldığı mcrkc/ ı^levını ustlenmıstır Ilk Hırıstıyan ımparatoıluk burada ku rulmus, yenıçağa da cn buyuk Islam dcv letının baskcntı olarak gırmıştır Dcğışık ınançların mcrke7i olarak edı nılmıs, bu evrensellığc /engın bırkulturel bırıkımın kanıtları olan anıtlar cklcnmı^, olağanustu bır topografyanın da katkısıy la neı donemde kcndıne o/gu şıırı olan bır kent olmustur Yakmdoğu ve Arap dunyasının ve tum Akdenız kulturlerının malı olan efsancleılc orulmus ^ıırlı kent ımgesı, gunumıi7dekı tum olumsuzlukla ra kar^ın Istanbul'u hâlâ cekıcı kılıyor Tarıhı, coğrafyasıyla oelırlenmış bır kenttır lstanbul Dunya kentı olmaya gıden yolda Istan bul'un, kontrol olanakları vcren coğraf yası go/ ardı edılcmcz Sıradan bır ne den sonuç ılışkısıne bagiamadan vc dc tcrmınızme duş,meden bu sureçte coğraf yanın payının onemıne ışaret edılmelıdır Istanbul, Yakındoğu'nun batıya u/antı sı olan Anadolu Yarımadası ıle Avru pa'nın doğuya uzantısı olan Balkan Yan madası'nın bırleştığı yerdedır Her ıkı yonde de, Boğaz su yolu dışında, doğal bır engebe bulunmayışı goç, ıstıla ve tıca ret yoluyla bılgı vc kııltur aktarımı ıçın Istanbul'a son dcrece uygun bır konum sağlamaktadır Bu konum, daha 'Neolı tık Çağ'ın sonları ılc Kalkolıtık ^ağ ıçın de lstanbul bolacsınm Anadolu ve Bal kan kultuılcrını bırlestırıcı" O7ellığını be lırlcmıstır Tarın vc coğıafyasının butunlcnışı, kentscl bıçımlenıs açısından da gozardı edılcmeyecck bıı o/gulluk ıçerır Istan bııl'u dunya kentı yapaıı taııhı gelışme nın Roma doncmınde başladıgı (Kentın kutsandığı t.ıııh MS 324 tur) vaısayılırsa, Buyuk Constantınusun Ycnı Roma ıçın ongorduğu kent bıçımı açıkça Taııhı Ya rımada'nın topograhk struktuııınun tes cılıdır Kentın omurgasını belırleyen aı terlerın kıırulusıı, torumlar, ozellıkle Sa rayburnu'ııda voğunlasan anıtların vc ı seçımı, Istanbul'a o ınanılma/ slıuctı ka zandıran vc coğralyaya vaslanan bıı scv gıdır Osmanlı doncmının değıstırmcdığı omurga, bıı sc7gının Osmanlılar tarafın dan da kavrandığını gostermcktedır Ta rıhı Yarımada'nın tam da yerıne oturan yenı yapılaıla /engınleş.mesı ve o cfsanevı sıluctın olus.ması burava ncreılcyse dokıı nulma/lık ka/andıımıştır 19 yuzyıldakı değısmclcı, Batılılasma gırısımlen bağla mındakı anıtsal kanıu yapılan, ticarı yapı lar vb bılc lanhı Yarımada'yı lazla 7oıla yamamıstır Buna kaısılık /aınanla kentın veııı coğtatı olanakları kesfedılınış Boga /ıçı vc Pıcns Adaları kent butununc bag lanmıstır Kıyılaı bovunca gelışen ycrles mı', Boğa7içı'nde scçkm bıı yapı ve ya şam kulturu yaratmıştır Dünya kenti (xığrafya vc tarıh, yalnı/ kent bıçımını değll Istanbul'un kultuıımu, yasam bı çimlcrını, sanatını vcya cn genel bovutta kentscl aktıvıtc suıcçlerını olustuıdu Imparatoılııklaım kurıılmasıyla mer ke/ uurumıına gelcn vt kultınleıın ıletı sım yolu u/crınde bulunan tstanbul, t.ırı fımın cıkcıı cvrcleıınden başlayarak faık lı çevrclerden gelen ctkılere açık ama onlarla /engınleşcn vc gıdcrek bu bıı ıkı mı yenıdcn ıııeterck ıhıaç eden bıı odak oldıı I>kcn vc Cîeç Bızans vcy.ı Osmanlı donemlerı yalnızca askerı, polıtıka vc ekonomık denetım araçlarınm Istan bul'da toplandığı donemler değıl, ama açıkça ozgun bıı kulturun olustuğu, sa nat bıçımleıının, teknıkleıın vc uslupla ıın da gclıstığı ve Istanbul'dan denetlc nen yoğun bır alısvc*ri"}in yasandığı do ncmleıdı Istanbul'u kulturel planda da dunya kentı stattısu ıçındc diüjiınmeyc Konstantinopolis te Dasıian aıtın solıdus (ykş 534) olanak vcıen bu alısverıstır CUMHURİYET KİTAP SAYI 336