Katalog

gücünü oluşturıırlar! Düşünsel ürctim vc yorurna dayalı bir sanat tarihi yazımına değcrli bir katkı olarak görduğumüz bu yayında, başta yazarı Dr. En gin Akyürck olmak üzerc, emeği gc çcn hcrkcsi içten duygularla kutluyor; Kabalcı Yaymcvi'nin sanat dizisinın yeni ormatıyla özcnli bir biçimdc basılmış çalışmayı, hcr şcyc ra^mcn Türkiye'deki akademik yaşamın "ruhunu hcnüz teslim etmedıği" yolunda bir ışık olarak görmck istiyoruz. • Bizans'ta Sanat ve Ritiiel / Eııgın Akytirek / Kabalcı Yayıııcvt / 292 s * Yrd Doç Dr. htanbul Ünivcrsitesı EJcbtynt Fakiiltcsı Öğr. Üycsi. 1 E. Panofsky, Mcaning in the Vi sual Arts, Pcnguin Books, 1 larmondsworth, 1955, s.55. 2 E.H. Gombrich, A Utelong Intcrest (Oonversations on Art and Scicncc with D. Eribon), Thamcs and Muclson, London, s.135 vd., özclliklc 152153. 3 E.H. (uımbrıch, Symbolic Imagcs, Phadidan, ()\lord, 1972, s.2, 6. 4 Bkz. lconography at the Crossroads (Ed.B.(lassidy), Princcton Unıvcrsity, Princcton, 1993. 5 S. Alpcrs, The Art of Dcscribing. Dutch Art in the XVII th C'.cntury, The Univcrsity of Chicago Prcss, 1983. 6 Panofsky'nin "Ikonograli ve Ikonoloji" yazısımn çcvirisi 1971 (Türk Dili, sayı 239), Batılı bir sanatçıya iliş kin tek Türkçc ikonografik çalışma olan Giotto'nun Sanatı 1977 (Ankara), dilimizdcki tck ikonografik sö/lük olma özelliğini günümüzde bile koruyan Mitoloji vc ikonograti 1980 (Ankara) tarihlerini taşıyor. Aziz Ephrem'in Olümu, fresko. Meteora, Barlaam Manastın. 17. yüzyıl. Ritiiel, Türkiye'deki Bizans Sanatı araştırmalarına yukarıdaki uzun giriiji bir ölçüde haklı göstcrebilecek olan önemli bir kntkı vapıvor. Anadolu top raklarının bu uzun sııreli uvgarlıgının sanat ve tlüsıın ürünlcrini yorumlama konıısundaki görece kayıtsızlıgımız (daha doğrusu, bunların vöntemscl bir biçimde kağıda dökülmesi konusımdaki kayıtsızlıg'ımı/), clogal olarak iko nografi alanında da kenclini j>östcrmiş; Türkçe'de ortaya, Yıldız Otüken'in Kültür BakanlıgVndan çıkan iki bölge monografisinde (llılara Vadisi, Görcme) resimleıin konularının saptanması vc aralannda Semavı Eyice'nin 195 3 'to P. Scrnveinfuıtlı'dan çevirdigi "Bizans Ikonografyasmda Isa" (IÜEE Taı=ih Dcrgisi, 111/56) makalcsinin bulundugıı birkaç küçük yazı dışında kapsanılı ve özgün bir çalı^ma çıkarılamamıştır. Bu açıdan bakıldığmda E. Akyürek'in "Kariye Güney Şapelinin tkonografisi vc Işlevi" alt başlığını ta^ıyan bu yayını, yalnızca önemli bir bo^luğu doldurmakla kalmıyor; aynı zamanıla tutarlı bir ikonografik çözümlcmc ve ardından gelcn yorıım (alt ba.şlıkla "işlevi" sözcügüvle bclirivor!) konıısıında ilcri dcki çalışmalai'a ipuçl.ırı sunuvor. (Jah^manın "Tarılı Içensınde Kaıi ye" vc "Karivc (îuney ijapelı: Yapı vc Duvar Rcsimlcri" ba^lığmı ra^ıvan ilk iki bölümü, Thcocloros Metokhites'in bu "sevgili" yapısııu ayrıntılı biçımde tanımlıyor; "Bir Cîömii Y«.Tİ Olarak Kariye (îiincy Şapelinin İkonografik Programının Yorumlanması" başhklı iKjüncü bölüm, tck tck sahnelerin ikonografik tanımlanmasına bağlı olarak çalışmanın asıl i/leğini, "Bizanslıların ölüm, diıiliş ve ölümden sonraki yaşama ilişkiıı dü^üncclcrinin saptanmasını" gıiiKİcnıc gctiriyor. "Karivc Güncy fjapclinin l^lcsi" ba^lıklı ılördüncıi bölüm, butunüylc bu yapmııı hangi ritücl için (ölüniın gömülmesi vc ölüyü annıa ritiıcli) hazırlanmış olabilcccğini horgıılııyor, dalıası kinıi nıimari vc liliırjik aynntılarla ktetor Mcloklıitcs'in katkısı voruınlanıyor. Hayli özcnlc tasarlanniış, bu boliitnün öncmini vaza rın Sonuç bölumundcki şu .satırfarın da bıılııruz: "Bir bütün olarak ikonografik progranıın vc bu programı olu% turan tck tck sahnelcrin hangi anlanı ya da anlanı katmanları çcrccvcsindc yorıımlanacakları, onccliklc o vapının işlevi ile ilgili clarak clc alınmahdır." (s.189) Bizans'ta Sanat ve Kıiücl, bu ana izlegin sorgulanmasına bağlı olarak |Kk çok başka çarpıeı sorunu da gündcmc gctiriyor. Bu ikonografik çevrim için dc Mcrycm kültü vc Meryem'in "iyilik tlilcyen vc bağışlayıcı" nitcligi, aracılık işlcvinin ölüm kültü açısından öneıni, bu sorunların cn ilginçlcrinden biri olarak bclirivor (s. 1 39). Avrıca, Son Yargı düzcnlcmcsindc yargılanacak insanların lehiııc vorumlananilccck kimi "iyiınscr" ikonografik öğclcrin (ccn nct sahnclcrinc cchcnncmdcn daha gcniş vcr ayrılması, tcrazınin iyilikler kcfcsinin ağır b.ısnıası gibil apsis programından yansıyan iyımscrliğin bir izdiişünıü oldııgıı yolundaki göriİ!; (s.191), kcndi başına bır ikonogralik araştırmanın konusu olacak kadaı ılginç görünüyor. "Mahşer kompozisyonu" / "Son Yargı kompozisyonu", "kurucu" / "bani" (klctor) türündcn kimi tanımların hcr ikisinin birdcn kııllanılmasını, bu "cok şey söylcycn" araştırmada gönül rahatlığıyla tcknik bir gözdcn kaçnia olarak algılamakta hiçbir sakınca bıılunmuvor. 'l'artıştıgı somnl.ırı haylı giınccl bir kay nakcay.ı dayanaı ak incclcyeıı (,alışma, bu bilınen ve üstündc hayli çalısılmış bir yapı için bile pck çok diişünccnin ürcHİebileccgini (spcculatıon) gcisteriyor bizlcrc... Pckiyi bu nasıl olabilivorr1 Sorunım yanııı vönic m ı n ikonolo|ik \o rıım aş,amasının oncmindc, tutarlı vc sağlam verılcrc dayanan ancak yine clc csini hcp güııdemde tutan bir yaklaşımın gcrckliliğinde yatıyor. 14. Yüzvıl Bi/ansı'ndaki bir gclcnck vc ritücfin (ölünün gömülmesi ölüyü annia) bir mimari yapılanma vc rcsim programına etkisı, kurucunun bu bağlaındakı kaikısı, ku^kusıız ıkonoloiik yorum'a dayanan düijunce uretımıvle tasarlanabıldı. Söylcmek bile fazla, bu tasarım bir ölçüde belli bir takım öngörülcr de içerıyor. Bu da kaçınılmaz: araijtırmanın yakla^ık 700 yıl önceki bir ritüeli vc bunun sanata vansımasını sorguladıgı gözdcn kaçuılmanıalıclır. Kalclı ki, bulunabilecek zayıf ya da karanlık noktalar da ycni araştırmaların itici ikonografik öğeler YO\ YAYl\CIIJK'tan veni cıkanlaı* ST>ffi DİHI VE SİYASET rrr Rıza ZELYUT islamın, siyasetin ve ticaretin aracı olarak kullanımının, tarihi gelişim içerisinde incelendiği bir kitap. RIZA ZELYUT'UN YAYINEVİMİZDEKİ DİGER KİTAPLARI OZKAYNAKLARINA GORE ALEVILIK ALEVILER NE YAPMALI? HALK ŞIIRINDE GERÇEKÇILIK OSMANLI'DA KARŞI DUŞUNCE VE İDAM EDİLENLER trt>ak*na Muaviye'den Erbakan'a Tarih İçerisinde Kariye ÇAĞDAŞ ÇİIÜ ŞİİRİ ANTOLOJİSİ Hazırlayan: Eray CANBERK Çin uygarlığının dünyanın en büyük ve köklü uygarlıklarından biri olduğu Türkiye'de de bilinir. Ama Türkiye'de, bu uygarlığın büyük ve köklü bir sjir geleneğine de dayandığı çok az bilinir. E. Canberk, bu geleneğin çağdaş örneklerinden bir güldeste sunuyor. DİGER ANTOLOJİLERİMİZ Çağdaş Türk Şıırınden Seçme 100 AŞK ŞIIRI / Hazırlayan: Cemal SÜREYA SOVYET ŞAIRLERIANTOLOJISİ / Hazırlayan: Cemal SÜREYA KADIN ŞAIRLER ANTOLOJISİ / Hazırlayan: Mustafa SEVER Çağdaş Turk Şiirinden Seçme AŞK VE SEVDA ŞİİRLERİ ANTOLOJISİ Cilt 1 ve 2 / Hazırlayan Erdoğan SOYÜMEZ Çağdaş Dunya Şiirinden Seçme AŞK VE SEVDA ŞIIRLERI ANTOLOJISİ Cilt 1 / Hazırlayan: Erdoğan SÖYUMEZ Cöklerln Dürülmesi, fresko, son yargı kompozısvonundan detay. ÎUMHURİYET KİTAP SAYI 3 36 YÖN YAYIM IIJK Cağaloğlu Yokuşu, Evren Han, No: 29/30 Cağaloğlu / istanbul (0212) 511 79 16 / Faks: (0212) 511 06 26