Katalog

"Tarihten Günümüze Anadolu da Konut ve Yerleşrne" ve "Dünya Kenti îstanbul" Yüzyılların Başkenti İsîanbuL •fr ^ f * . • • • ' 7 / .'A DENİZ ILGAZ mız, bırbırimıze anlatmamız ıçın çok ıyı bir başlangıç olan bu iki sergiyi de kitaplarını da büyük bir boşluğu oldukça ge cikmcli olarak doldıırduklarından dolavı yürekten alkışlamalıyız. T opkapı Sarayı Birinci Avlusu içindcn başlayarak Gülhanc Parkı'nn kaıiar inen çam, malta eriği, ıhlamur gibi çeşitli ulu ağaçların gölgelediği vc eski taş yapılarla dolu bayırda yer alan Darphanci Amirc'dc iki sergi var: "Tarihten Günümüze Anadolu'da Konut vc Yerleşme" ve "Dünya Kenti tstanbul." Türkiye Ekonomik ve Top lumsal Tarib Vakıi tarafından düzenlenmiş olan bu sergilerde, konularıyla ilgili gerçek nesneler görnıek ya da dtğer somut figüratif güzelliklerdcn haz duymak ycrine, lstanbııl'un olsun Anadolu'nun olsun, tarihsel gerçekleriyle oldukça soyut.bir düzeyde yüzleşiyor izleyici. Üst üstc binen, iç içe geçen kavramlar ve çoğunlukla simgescllcşmiş görüntüler dizinin Pano'lar üzerinde iki boyutlu aktarılmasından oluşan bu iki sergiyi gezcrken, konuyu iyice derinlig'ine irdele yen ve rcsimlcyen bir kitabın sayfalarını karıştırır, oradan buradan bir şeyler okuyarak geçer gibi bir duyguya feapılı yor insan. Daha doğrusu, benim yaptığım gibi, sergilcrle aynı adları paylaşan ve sergilcrle es, zamanda yayımlanmış olan iki kilabı görmeden önce gezdinizse sergileri, böyfe hissetmiş olabilirsiniz. Ama biç kuşkusuz, Anadolu'da Konut ve Yerlcşme ve Dünya Kenti tstanbul kitaplarını heıııen sonra okuduğunuzda, sergilerin yalnızea değinerek, işaret ederek, görsel malzemenin yardımıyla çağrıştırarak size ulaştırdığı bilgileri çok daha derinlig'ine ve genişliğine bu iki kıtapta bulnıanm mutluluğunu tadabilirsiniz. Yok eğer önce kitapları okuyarak, bütün bilgileri özümseyerck sergiyi gezme yi tasarlamiş olan, sanata ve yaşama hep titizlik ve bilgelikle yaklaşan karakterde biriyscniz, o zaman büyük bir olasılıkla iki serginin de çok sığ olduğunu düşünecck ya da onları lıiç heyecan verici bulmayacaksınız Ihmal edilmiş döncmler, konular, temalar size sırıtacak; belki sergitle hatalı yorumlara, yanlış vurgulara güleceksiniz. Sergilerin o soyut kavramsallık düzeyinden belki bunalacaksınız; hele çok daha doyurucu bilgileri kıtaptan çoktan almış olduğunuz için eksik vc yüzcyscl bulaeag'mız Pano'ların yanm daıı belki dc hiç durnıadan geçeceksiniz. Bu varsayımlar bir yana, istanbul'u ve Anadolu'yu düşünmemiz, sorgulama Şarap rengi bir ön kapak içinde köşe bentli ve aklıbaşında bir çerçeve. Fıstıki yeşil zcmin üzerinde yinc şarap rengi çizgilcr arasına yerleştirilmiş "Tarihten Günümüze Anadolu'da Konut ve Yerleşme.' Hemen altında lngilizcesi. Kapağın alt ucuna yakın yerde "istanbul HÂBITAT II" logosu. Kitaplardan birisi böyle. Diğeri mor bir ön kapak içinde yine aynı aklıbaşında çerçeveye bu kcz Boğaz'ın rnavisinde zcmin üzerine yer lcştirilmiş "Dünya Kenti fstanbul" sözcükleri ve altında Ingilizcesi. En altta yine "istanbul HABITAT II" logosu. Harflere dikkatli bakıldığında ise birkaç hoş ayrıntı, örneğin ortası çift bağlantılı H, üç dikey çizgili M, beli kuşaklı Z gibi sürprizler, bu ağırbaşlı kitapların tasarımcısıyla ilgili kışkırtıcı bir müidenın habercisi. Gralik Tasarımcı Bülent Hrkmen, onlaıca ciddi bilimsel ıçeriklı makaleyi içeren bu iki kitabın "bakılabı lir, haz alınabilir bir ders kitabı olnıası na " çalı^tıömı sö\ Yayın dünyamıza yenı kazandınlmı^ olan bu çihc güzelliğin birincisı 490 say iu, ikincisı ise 207 sayfa. Bağlantılı oldukları ve 1 Haziran 19%'da Sultanahmet'teki eski Darphane binalarında açılan aynı adlı sergileri "evimizc götürebilmemiz için hazırlanmış" olsalar da bu kitaplar, Erkmen'in sözleriyle, "o iki serginin uzağında, kendi do^ruları içinde yer almaya çahşmışyayınlar." Tarib Vakfı tarahndan 500'ü cilt kapaklı olmak üzcre 5000 adct basılmış olan kitaplar, yakla^ık 50 bilim insanı ve tarihçinin Anadolu yerlcşinılcri ve istanbul ile ilgili yetkin çalışmalanna Türkçe ve lngilizce olarak ve görsel bclgclcriyle birlikte yer vermekte. Kitapların daha ön kapağında karşılaşılan zihinsel yaratıcı çaba, içeride sayfa düzcnindeki inceliklerdc ve bölümlcr arasındaki urak larklılıklarda da izlenebilmekte. Türkçe ve lngilizce metinleri ayıran pastel renkli şeritlerin renk ve boylam deöiştirmeleri, iki dildeki metin ler arasındaki punto ve koyuluk/açıklık karşıtlıkları, yazar ve çevirmen adlannın görsel olarak farklılaştırılması, bütün Bllimsellik mi, süpükleyicilik mi? "Ikisi de" diyop Biilent Erkmen tanbul Boğazı'nın kıvrımlarla Marmara Dcnizi'ne açıldif^ı yer. Medcni durumu, Istanbul'un olsun Anadolu'nun olsun, sosyopolitikgündelik konumunu açıklamanın, kamusal alanının sınırlarını saptamanın ne kadar zor olduğunu, iktidar gücünün her dönemdc özel ya da kişisel olanla nasıl iç içe ya^anmış ve yaşanmakta olduğunu heııı iki scrgide hem de iki kitapta görcbiliyoruz. Açıklamala rın getirilemcdiği bu iç içcliğe ancak görsel/kavramsal nıetaforlarla işaret cdilmektedir. İstanbul'u vc Anadolu'yu anlatan, irdelcyen, tartışan; bir anlamda ortaya birer "Kimlik Kartı" çıkarmaya çalışan, güzelliklerini vc gerçeklerini açıklayan bu iki kitabın, aynı adlı iki serginin kitaplaştırılmıs, broşürlcri gibi algılanmasının hedenenmcdiğini, "Onsöz' yazısında Müren Bcykan da ifadc etmektedir. Kitapların, bir arada sunulan bu iki scrgı etkinliğinin bir parçasını olsun kalıcı kılacak özgün eserler olarak biçimlendirilnıelcri kararlaştırılmıştı. Kitapların yine de sergilcrle bağlantılı yanları yok denemez. İstanbul kitabının Giriş yazısında, Scrgi Koordinatörü ve kitabın da yayın yönetmcni olan Prof. Dr. Afik" Batur, scrgi konseptini anlatırkcn aynı zamanda çahşmalarm ayrmtılı bir dökümünü de vcrmektedir. İstanbul kitabının ılk bölümünde, 7 uluslararası tarihçinin lstanbul'a ithaf cttıkleri yazılan yer almaktadır. "İstanbul'u yaşamış, İstanbul'u calışmış ve İstanbul'u yazmış bu değerli bilim insanları bu kez Istanbul'un birikimine bir arada katılmaktadırlar" diyor Prot. Batur. İki kitapta da, tarihsel bir sııa izlcvcn ilk bölüm yazılarının ardından gelen bö lümde, bağlantılı olduğu sergiye ait bilgı vc görsel verilcre yer verilmiş,; ilgili scrgi için üretilmiş veya toplanmış çizim, mıııyatür, gravür, fotoğraf, makct ve benzerı malzeıne böylece kataloglanmıştır Anadolu kitabının yayın yonetmeni ve Anadolu sergisinın genel koordinatörü olan Pror. Dr. Yıldız Sey'in "Bir Sergi Hazırlamak" adlı Giriş yazısından sonra, konut tarihi üzerine felscfi yaklaşımlar sunan iki makale, Prof. Doğan Kuban vc Prof. llhan Tekcli'nin kaleminden çıkmış. lzleyen makalelerin yazar adı vc Türkçe konu başlıkları şöyle: Güvcn Arsebük, Biyokültürel Açıdan İnsan ("Sığınağı" ve "Barınağı"); Mehmet Ozdoğan, Kulübcden Konuta: Mimarlıkta llkler, Ufuk Esin, On Bin Yıl Önccsinde Aşıklı. İç Anadolu'da Bir Yerlcsim Modeli; Ian Hodder, Çatalhöyük: ürta Anadolu'da 9000 Yılhk Konut vc Yerleşme; Refik Duru, Göller Bölgesi'nde Ncolitik Köyden Kasabaya Geçiş; Marcella Frangipane, Doğu Anadolu'da Kentleşme Modelleri; Hayat Erkanal, Erken Iunç Çağın da Batı Anadolu Sahil Kesiminde Kentleşme; Manfred Korfmann, Çanakkale Boğazı'nda Troia Kalesi vc Aşağı Kenti Denizlerin ve Karaların Birleştiği Yerde ki Savaş ve Barış Kenti; Petcr Neve, Hitit KrallıgVnın Başkenti Hattusa'da Kent; Ali M. Dinçol, Eski Anadolu Dillcrinde "Ycrleşım" vc "Konut"; Ekrcm Akurgal, Batı Anadolu'da Konut, Yer leşme ve Kent Planlaması (MÖ 3000 30); Frank Kolb, Antik Çağ'ın Büyük Anadolu Yerleşmclcrinde Konutun Ro lü; Wolfram Hoepıner, Klasik Dö nem'de Konut ve toplunı; Orhan Bingöl, Antik Çağ Mimarları ve Kent;; Fahıi lşık, Havva lşkan Yılmaz, Likya'da Ko nut ve Gömüt Arasındaki Yapısal llişki ler; Stelan Kar\viese, Antik Ephesos'ta Yaşam; Stcphen Mitchell, Gcç Roına Anadolu'sıında Klasik Döncm Kent ve Yerleşmelerinin Cîelişimi; Semavi Eyice, Türkiyc'de Bizans Dönemi Ycrlcşimi Hakkmda Notlar; Klaus Rhoidt, Kont mi Köy mü? Orta ve (ieç Bizans Anadolu'sıında Konut ve Yerleşme; Anton Bamıner, Çadır ve Anadolu Ev llişkileri; (îünkut Akın, Doğu ve Cîüncydoğu Anadolu'nun (îeleneksel Mimarlığmda iki Tarihsel F.v Tipi: Bindirme Kubbclı ve Tütcklikli Evler; Musa Çadırcı, Ana (< dolu Kentlerindc Mahalle (C)smanlı Dö CUMHURİYET KİTAP SAYI 336 Çokçeşltli konut ve Yerleşme bunlar kitaplara kcndi içinde bütünlüğü olan bir dil kazandırmakta, okuyucusunu sessizce yönlendirmekte. Yinc de "yayın tasarımcısı", yani "editör" islevtnin yüklenilmesiyle kitabı kendi ıç bünyesinde "yaşatan ' ruhu üflcyecek düzenlcmelerin yapılmamış olması Erkmen'i rahatsız etmcKte. Grafik tasarımı bu yüzdcn abartmamaya çalıştığını, kitaplarda editörsüzlüğün eksikliklerini grafik tasarımla örtmeye çalışmanın ancak "süs" haline geleceğindcn bu yanlışı yapmaktan kaçındig'ını sövlüyor. Istanbul'un bir sergisi yapılabilir mi, ya da bir kitabı^ Anadolu'nun bir sergisi yapılabilir mı ya da bir kitabı? "Havct"! Neden "havet"r' Çünkü böylesine yofun vc karmaşık bir tarihe sahip bir İstanbul, bir Anadolu için ancak bir "Kimlik Kartı" nitcliöinde yapılabilir bunlaı. llerhangi bir kimlik kartındaki beylik sorulara bile tek dogrusu olan yanıtlar çıkarabilnıek oldukça güçtür. Örneğin lstanbul'a bir kimlik kartı cıkarmaya çalışılsa, Soyadı diyelim ki "Dünya Kenti" olsun. Ya Adir1 "Byzantion, Konstantinopolis, Constantinopolis, Konstantıniye, İstanbul" mu olacak? Baba Adı, Konstantin olabilir, Fatih Sultan Mehmet dc olabilir. Doğum Tarihi, M.O. 7. yüzyıl veya M.S.324 veya 1453. Dini, Çoktanrıhk, tüm ortodoks ve hcterodoks çizgileriyle 1 lıristiyanlık, Islamiyet, İstanbul, antik dünyanm en büyük pagan imparatorlu^unun başkenti olduğu gibi, Hırıstiyan inanca dönüşümün de yönetildiğı merkc/. i^Ievini üstlcnmiştir. tlk Hıristiyan imparatorluk burada kurulnuış; Yeniçağa ise en büyük lslam devlctinin başkenti olarak girmiştir. Ya adrcsı nasıl olacak lstanbul'unr1 Avrupa kıtasının doğuya uzantısı olan Trakya'da, Haliç'le yarılmış tavşan dudağını uzatarak Asya kıtasıyla öpüştü^ü İs Anadolu nun ve Istanbul'un "kimlik kartı" SAYFA 4