Katalog

Istanbul'un her zaman heterojcn bir nüfus yapısı oldıı. Her döncmde, az veya çok, dcğişik kiiltürlcrin barınmasına vc ctkileşmesine olaııak vcren bir tolcrans ortamı var olabildi. 19. yüzyıl, bu çoğulIuğun dışavurumunun daha bclirgin olduğu, bir yaııdan günümüz Istanbul kültürünün nostaljisini bcsleyen, bir yandan da dünya kültürüne açılma yollarını düşündürcn ve yakın tarilı olarak da en iyi bilinen dönemlerden biri olarak özel bir ilgiyi lıak ediyor. tstanbul, tünı bu iizelliklerinin yanı sıra çok öncnıli bir tarilıi kavram çiftini ve bağlı olduğu ontolujik sorunları kcndisi ıçin yeniden tanınılanıayı isteycn bir kent. Doğu ve Batı kavramları tstanbul için yenidcn düşünülüp tanımlanmak zorundu. Coğrafi Jcfiil bircr kültiirel vc felsefi kavram çifti olarak Doğu vc Batı, Istanbul'da bir arada. Istanbul'un hcm Doğulu hcm Batılı vcya nc Doğulu nc Batılı oluşu (bclki scrgi için dc) kışkırtıcı bir soru olarak ortada. Günümüz tstanbul'u ise, tarihi mirasın tüm yoğunluğuna karşın, dünyanın bclki dc en hızlı nüfııs artış oranına sa hip vc yüksek sayıda göç alan kentlerinden biri vc sıradan bir Üçürıcü Dünya metropülünün sorunlarıyla yaşamakta. Bir yanda entclcktücl bir derinlik duy•gusu vcren cvrensel bir kent / bir dünya kenti, bir yanda da sıradan, kalabalık vc beklentilcri acımasızcd boşa çıkarun bir rnctropol, giinümüz Istanbul'unun şizofrenik görüntüsünü, scnıptomları her an yaşanan ikiye bölünmüş bilinç açma/.ını oluşturuyor. tstanbul'u sergilcmc açısından "dünya kenti" kavramının kritik yanı Istanbul'un imparatorluklar döncnıinde aynı zamanda başkent oluşundan kaynaklanan siyasi vc idare tarih ile keııtscl tarihin üst üsteliği oldu. Doğal olarak kentin fizik vc sosyal yapısı ile devlctin işlevsel işleyişi, ayrımı her zaman kolay olmayan bir iç içelikle ortaya çıkıyor. Âyrımın zorluğu, sivil bir imgeye oturması amaçlanatı sergide ycr vcr ıktidar sergilcmesini kaçınılmaz kılcfı. Bıınun bir tarihi zorunluk olduğu unutulmadı ve kcnte yansımalarının vurgulanmasına özcn gösterildi. Serginin kronolojik bölümü, Çarkhanc binalarının 3 no.lu hacimlerinin bulunduğu kanatta vc altı alt bölüm içinde kurgulandı. Istanbul'un jeolojik oluşumuıııın vc doğal özelliklerinin sinoptik olarak sunulduğu bir girişin ardından, 1. Tarihnöcesi Çağlarda Istanbul (MÖ 2. Byzantion (MO 7.yyMS324); 3. Konstantinopolis (3241453); 4. Osmanlı Döncmi lstanbul'u (14531700) 5. Geç Osmanlı lstanbul'u (17001920); 6. Cumhuriyet Döncmi lstanbul'u (19201995) bölumleri oluşturuldu. A. Ödckan ve S. Ycrasimos'un katılımıyla oluşturulan küçük çahşma birimi yaklaşık bir ay sürcn yoğun bir çalışma7yy); Sergi nın sonunda bölümlerin a) içeriğinin alt başlıklarını, b) gösterinı tckniklerini belirledi vc c) bölüm scnaryolarının yazımı vc belirleııen tckniklcrlc içcrik başlıkla rmdaki gösterim konularının clde edilmesi için bölüın sorumluları sistcminin kurulmasını kararlaştırdı. Her alanın kendi uzmanınca yürütülmcsi, gösterinı konularının irdelenmesi, bilimscl olarak eldc cdilmesi ve denetimini içeren çalışnıaların gerçekleştirilmesi bir bütün olarak bölüm sorumlularına bırakıldı. Bölüm sorumlularımn sorumlu oldukları bölüm için doğal olarak kendi yorumları çerçcvesinde bir scnaryo tasarlamaları, donemin kendinc özgü nedenscllik kurgusunu oluşturmaları, ancak serginin dıli vc ana konscpti açısından benimscnen ilkclcre bağlı kalmaları is tcndi. Serginin ana tcması "dünya kenti" olduğundan scnaryolarda dış dünya ile 1910larda Karaköy Meydanı. siyasi, ckonomik vc kültürel bağlantıların vurgulanmasına özcn gösterilmesi karar"Konstantinopolis 1200"maketinin laştmldı. Dış ilişkilerin kentteki uç nokyol dokusu ve yapıları için tstanbul Altaları olan liman, gar vs. iletişim ağı, karman Arkeoloji Hnstitüsü uzmanlarından şılıklı elçiliklcr, sanat, estctik ve üslup Dr. Albrccht Bergcr'in katkısıyla yayın alışverişi, sanatçı ziyaretleri, sayısız resve buluntu taramaları yapıldı. "Istanbul me konu olan kent imgcsi ve bcnzcrinin 800" maketinin yol dokusu için ise esas bu bağlamda değerlendirilmesi beklcndi. olarak Ekrcm l Iakkı Ayverdi'nin haritaNühıs kompozisyonu, kentin örgütlensından yararlaıııldı. Bu harita, başta mesi, yönetimi, bcslcnmcsi, yaşamı vc ııiStolpe 1863 vc F. Kauffer 1768 haritaları hayet sanata damgasını vuran empcryal olnıak üzerc tstanbul Belediyesi Harita renkler, incelmiş başkent üslubunun doArşivi'ndeki yangın haritaları ile karşığuşu ve yayılmasına, dünya kenti bağlalaştırıldı. Bilinen yayınlar taranarak bu mında bakılması düşünüldü. Sergi soyıîlara ait tüm yapıların rölövclcri aranrumlularının dcğişik disiplinlerden geldı. W. MüllerWıener'in numaralına sismcsi (arkeoloii, nümizmatik, tarih, sanat teınine göre kodlanıp dosyalandı. Rölötarihi, mimarlık), bölümlerin özelliklcrivesi bulunamayan küçük yapıların ne dc bağlı olarak, geııel bütünlüge kar1:2000 ölçek için kaba ölrüleri alınıp beşın scrgiyc çok dcğişik tonların yansıma lırlı tipolojik modcllcr hazırlandı. Bu sını sağladı. modeller için özellikle tTÜ Mimarlık Fakültesi'ndcn gönüllü öğrenciler çalışGösterinı tcknikleri olarak, a) statik tı. öğeler (sayısal pano vc maket) ile b) harckctli öğeler (multimedya vc vidco türii Uçüncü bir maket Constantinopolis / araçlar) scçildi. Rcsim, fotoğrar, gravür, tstanbtıl'un tarihi çekirdcğini oluşturan minyatür vc bcnzeri çcşitli görsel malzcünlii Antik Cap, Hipodromu'nu ve çevmc ile basılı malzcme ve yazının belirli rcsini sunmak üzere tasarlandı. 1:500 ölbir düşüncc, bağlantı veya olayın anlatıçckli olması öngörülen Hippodrom mamı için birliktc tasarımı ve bu tasarımın keti, büyük ölçüde varsayımlara oturan, bilgisayar ortamında geçrcklcştirilmesiy geçmiş nır tarihi döncmi canlandırmayı le clde edilen sayısal panolar, serginin ve bugüııe baülamayı amaçlayan bir çaana gösterim ögeleridir. Sergide, değişik lışma olarak düşünüldü. Bugüne kalmış modüllerde yaklaşık 400 sayısal pano yapı vc parçalarla, az bilinen veya bilinkullanılması öngörüldü. Panolarda ycr meyenleri farklı malzeme ve tekniklerle alan yaklaşık 2500 adet görsel malzeme sunarak bir imgelem fırsatı yaratılmak için bölüm sorumluları ve yardımcıları istendi. Dr. Berger'in de katkuarıyla böl10 bini askın sayıda malzeme taradılar. gcnin tüm yapı ve kahntılarının 1:500 ölBunların bulundukları kaynaklara ulaşılçeğinde restitüsyon / rckonstrüksiyon ması ve eldc cdilmesi serginin en zor vc projeleri çizildi. Büyük bir çabanın ürüağır çalışma alanı oldu. Elliye yakın yerli nü olan bu üç maketin serginin en deve yabancı müze ile kitaplık, cnsrirü ve ğerli malzcmesi olacağı umut cdiliyor. çok sayıda kisiscl arşivlc iliskı kuruldu; Serginin hareketli sunumları için mulbölüm sorumlularının önerdiklcri ve istimedya tckniklerini gerçek görüntülerle tedikleri malzeme arandı. Yaklaşık 5000 birleştircn, ikiüç dakikalık kısa belgeadet malzeme envantere işlendi. scller tasarlandı. İ ler bölümde ikişcr tane bulunan ve sinopsislcri bölüm soTüm danışma kurullarının ve bölüm rumlularınca hazırlanan belgescl kliplesorumlularının ortak kararı ile tstanrin tarihi görsel malzemesi yine bölüm bul'un dünya kenti statüsünün iki en sorumlularıyla birlikte aranıp seçildi. Viönemli dönemini yansıtmak üzerc Tarihi deo göstcrimi olarak bölümlcr içinde ycr Yarmıada'nm 1200 vc 1800 yıllarındaki alan bu kliplcrin sergide, bugünle tasardurumunu göstcrcn "Konstantinopolis lanan geçmiş arasında diakronik bir bağ 1200" vc "Istanbul 1800" maketlcri yapkurması ve ilgi odağı olması beklcniyor. tırıldı. 1:2000 ölcekli bu maketler tikağacından uygulandı. Serginin kronolojik bölümü, bir belgescl odası ile noktalandı. Darphane'nin cn harap, zcmini ve çatısı çölcmüş kısmında gerçcklcstirilen vc zeminine Istanbul'un hava rotoğrafının işlendiği bu seyir mekanında sergi için hazırlatılan belgeselin sunulması planlandı. L Sokagı'nın batı kenarındaki 2 no.lu hacimlerc serginin tematik bölümlcri yerlcştirildi. Buradaki müzik odası için, scrginin bilinen gösterinı tekniklerinden rarklı olarak küçük kabinlerde tstanbul müzikleritıin dinlcnebileccği CD kayıtları hazırlandı. "Dünya Kenti tstanbul" Sergisi için nıekansal tasarım konusu, ilk danışma kurulu toplantılanndan başlayarak önemli bir gündem maddesi olmuştu. tki açıdan son dcrcce zor bir tasarım söz konusuydu. Birincısı, Darphane binalarının yukarıda dcğinilen olumsuz fiziksel koşııllan ve koıunması gcrckli kültür varllgı olarak dokunulmazlık sorunlarıydı. tkincisi, alışılagclen dcğerli nesne Tasarım ve uygulama sergilerinden farklı olarak sergilcnccek malze menin öncedcn bilinmemesindcn. doğan bclirsizlikti. Üstelik her iki durumıın da rcfcrans alınabilccek birer önceli yoktu. Bu zorluklara hacimlerin koııunı ve büyüklük açısından işlevlendırilmcsi zor çeşitliliğini ve tüm hacimler için altyapı donanımının kullanılamazlığı veya yok oluşu da eklcnince tasarım için oldukça umut kırıcı bir başlangıç gözleniyordu. Sergi protokolündc ycr almamasına karşıIık, projc elde etmc ve müellif seçme zorluğu karşısında Toplu Konut tdarcsi sınırlı bir değerlendirıne çağrısı yapılmasını kabul ctti. Ancak çağrılan dokuz mimarlık bürosundan altısı katılacağını bildirdi ve yalnızca iicü katıldı. Değerlendirme aşamasında Mcnmet KonuralpAhmet ()zgüner grubunun Darphane binalarının tarihi varlığına son derece dikkatli yaklaşan ve ayrıca yapıların tarihi dokusunu önc çıkartıp tasarım için kullanan konsepti bazı tavsiye kararlarıyla kabul edildi. KonuralpÖzgüner projesi, yükseltılmiş döşcme ile kombine edılnıiş çıplak bir iskele sistcmi öneriyordu. Ana işlevi sergi malzemelerini taşımak ve dönenı bölümlcmcsi yapmak olan iskele sistemi aynı zamanda arkasındaki sıvası dökülmüş duvarların dokusunu da sergiyc kaiarak güncel olanla geçmişi birliktc kurgulanıayı amaçlıyordu. Projc, temel konscpti dö nüştürmeyen bazı değişikliklerle uygulandı. Projenin abartıya yer vermeycn, kendini geri çekerck sergi malzcmesini önc çıkaran yaklaşımı, Sergi Koordinasyon ekibinin ve tüm katılımcılarm daha çok ve daha yüksek nitelikli sunum ve gösterinı malzemesi ürctmek konusundaki tutkulu çabalarını desteklcdi. Yüzyılın son büyük zirvesine ev sahipliği yapan olan lstanbul'u, onun bugüne ulaşan tüm serüvenine sahip çıkarak anlatarjilmck için büyük bir özveriyle gece gündüz çalışan sergi ekibi, sonuçtan sevinç ve onur duymaktadır. Ancak bu onurun en büyük payını her kesimdcn aldıöı unutulmaz dcsteğe borçlu olduğunu da bilmektedir. Maddi destek sağlayan kuruluş vc kurumlardan kişisel arşivlerni çoğunlukla karşılıksız sunan koleksiyonerteıc, Istanbul müzelerinin uzman kadrosundan cmeklcrini esirgemeyen fotoğrafçılara, bilgi ve görgüsünü aktaran meslcktaşlardan tasarımcı dostlara vc sanatçılara, sıralanması olanaksız bir destek listesi var. Ancak sergi için temcl destek, tstanbul için çalışmış ve yaratmış bilim ve düşüncc insanlarının vc sanatçıların cıneklcri ve yapıtları olmuştur. Büyük Constantinus'tan Iustiniaııus'a, ratıh'tcn 111. Selim'c iktidar sahiplerinin idaresi ve milyonlarca insanın emeğiyle doğnnış olan bu kenti anlatan ve öğreten Strabon'dan Buondelmonti'ye, Nedinı'den Pierre Loti'ye vcya tsidoros ve Anthcmios'tan Mimar Sinan'a, G. Fossati'den Melling ve Allom'a vcya Ara Güler'dcn MüllerWiener'e tstanbul için çalışmış ve üretmiş sayısız sanatçı, yazar vc bilim insanının yapıtından ve emcğinden yararlaıııldı. Sergi, onların ilcttikleri belge ve bilgi birikimindcn doğdu. ü n u n için de "Dünya Kenti fstanbul" sergisi ve kataloğu bu sanat ve bilim insanlarının emeğine adandı. Asıl minnet borcumuz onlaradır. • * Scrgı Cîcncl Kooreiınatrirlüğü; Kauırı 1994 Ocak 1995 arasında Bcral MaJra, Ocak 1995'tcn sonra Afıfc Batur tarafından üstlemlmıştır. •'•' Kavram'a ilı^hııı bu bölümde kısmcn ' t. Tekelt'ıtin tammlama mctnindcn yararlanılmıştır SAYFA 7 Istanbul'un deniz suru. CUMHURİYET KİTAP SAYI 336