Katalog

f nemi); Nejat Göyünç, Osmanlı Belgelerindc Konut Terminolojisi; Nur Akııı, Osmanlı Döncminde Anadolu Konutuvla Balkan Konurıı Arasındaki Ortaklık ; lar; Suraiya l aroqhi, 18. Yüzyıl Ortalarında Urfa'nm Merkezı;U£ur Tanyeli, Osmanlı Barmnıa Kültüründe Batılılaşına Modernleşme: Ycni Bir Simgeler Dizgesinin Oluşumu; Atilla Yücel, tstanbul'da 19. Yüzyılın Kentscl Konut Biçimlcri; Sibel Bozdoğan, Modern Yaşamak: Crkcn Cumhuriyet Kültüründe Kübik Ev; Kemal Ahnıet Arii, Osmanlı Türk Kentlerinin Gcnel Karakteristikleri Üzerinc Görüşler; Murat Balamir, Tiirkiye'de "Aparkent "lerin Oluşumu: Mülkiyct tlişkilcrmın Dönüşümüne Da yalı Kentlcşmc; T.msı Şenyapılı, Ycni Sorunlar/r.ski Çözümler: Kcntsel Mekanda Bir Gecckondu Yolculugıı; A. Şule Ozüerken, Kooperatiiler ve Konut Üretimi; Metc Tapan, Toplu Konut ve Tiirkiye'dekı Cîfli^ımi. Anadolıı'da konut vc yerleşmcyle ilgilı yazılar böylccc günümüze kadar uzanmaktadır. Son iki makalede dcg'inildigi gibi, 'l'ürkiye'dc 197()'li yılların başında toplu konut ürctiminin gereklıliğine yöııi'lik söylemin yas,ama gcçirilmesindc yerel yönctimler önderliğinde kooperatifler önemli görevlcr almısjar, konutu bugünkü nıodclc getirnıişlerdir. Anadokı kültürlcrinin (barınakları ve oluşturıılan yerleşmeleriyle) bir biitün içinde algılanınası, etkileşim ve siirekliliklcrin izlenmcsi olanağını getiren bu kitap, insanın barınma çabasmın günümüzdcki biçimc vc standartlara varmasının evrimini bclgclcmcktedir. Anadolu konut tarilıi üzcrine yapılacak çalışmalar için önemli bir bilgi birikimini ortaya koynıaktadır. Günümüzden 10 binlcrcc yıl öncesindcn bu yana birçok ııygarlığı barındırmış olan Anadolu, konut ve yerleşmc küftürlerinin çeşitliliği açısından yaşayan bir müze nitelig'indedir. Anadolu konutlarındaki çeşitlilik yalmzca kültürel bağlamında değil, aynı zamanda da cografi bagiamından doğmuştur. Konut yapımında kcrpiçten, değişik nitelikteki taşlara ve ahşaba kadar uzanan bir çeşitlilikteki yapı malzcmesinin kullanılması, bölgesel koşullardan kaynaklanmıştır. En eski örnek olarak Yarımburgaz mağarasının (MÖ 300.000) kanıtladığı ilk yerleşme izleri daha sonra Hallan Çcmi ve Çayönü'ndeki ilk yapı belirtileriylc sürmektedir. Insan topluluklannın toplayıcılık ve avcılık döncmindcki yuvarlak çukur tabanlı, üstii dal ve kamışlarla örtülü bu barınaklarından başlayarak günümüze kadar geçirdiği cvrimin tiim aşamalarını, Anadolu tarihi içinde gözlemek mümkündür. "Herkese yetcrli konut" sağlanması, "HABITAT II"nin iki ana temasından biriydi. Tarih boyunca toplumların gündcminde önemli bir ycr tııtmuş olan konut, yalmzca insanın başını sokabileceği bir çatınm ötesinde, onuıla, barış içindc, güvenlikli bir yaşam sürmesini, çcvresiylc biitünleşerek sosyalleşmesini saglayıcı bir unsıır olarak algılanmıştır. "Dünya Kcnti'ııin en gencl dc tanımı, evrenselliğe, kendinc özgü bir sürekliliğe ve vazgeçilmezliğe salıip, söylenceye ve inıgelemc açık, siyasal ekonomik ve kültürel dcnetim vc ctkileri yog'un vc yaygın olan bir fiziki ve kültürel alan. 3000 yıllık bir tarihi olan fstanbul için sergide "Dünya Kcnti tstanbul" tcması seçildiginde tabii ki yalmzca günümüzün ulus devlct vc şchircilik bagiamlarında özclliklcri düşünülmemişti. tstanbul, birbirinden farklı döncmlcr ya^amış bir kcntti vc "dünya kcnti" kavramı bu deği^ikliklcı i acıklayacak bir çıkış noktası olu^turacaktı. Bu kavramı mcrkez alan kronolo)ik bir kıırguyl.ı tstanbul ceşitli cvrclcrındc sunul.ıcak, anLıiılacaktı. Bir kcntiıı "Dünya Kcnti" soyadmı alabilnıcsi için, ctkisi .ıltında bulundurdugu geııi^ bir çcvrcdcki ürctimi vc da ğıtınıı orgütlemesi, bu cylcmin geıektirdiği i^bölümünü yenidcn bclirleyici etkiler yaratabilmcsi vc biitün bunları gcrÎUMHURİYET KİTAP SAYI 336 Çok işlevli dünya kentl çeklcştirebilmek için de uzmanlaşmış, rarklılaşmış vc çcşitlcnmiş bir ekonomiye sahip olması gcrekmektedir. "Dünya Kenti'nin çcvresiyle kurduglı bu ihşkilcr, hzikı ve dcmograHk yapısına vc kiiltürünc yansımaktadır. Ulaşım vc habcılcşme agiarmın düğum noktası ol masmın yanı sjra dcnetim vc ctkılemc ışlcvlcrini dc yüklendiöinden günün iktidarı tarafmdan görkemli vc simgcsel ınetaforlar oluşturan yapılarla bezcndirilir. "Dünya Kenti"nin en önemli, en güçlü ve köklü özelligi, bir hoşgörü ortamı içindc de£iş,ik kültürlerin narınmasına ve etkilcşiminc olanak sagiamasıdır. "Dünya Kcnti "nin bu ayırtcdici özel lıklcri, cskinin siyasal yapıları içindc bü yük imparatorluklar döncmlcrinde dc gözlemlenmcktedir. Geniş coğrafi mckanl.ırda dcnetim kurmuş olan impara torluklann merkczlcri, cgcmcnlıklcrmin dogası gereği, ılünya kcnti olma nitcli^i k.ızanmışlardır. Düşüncc, karar vc örgütlcnmc mcrkc/Icri olılukları gibi, gü niin koşulları ölçüsünde ulaşım vc lıabcrleşmc yollannın kesişmc noktasınıla dırlar. Prof. Batur'un itadesiyle, cogratyası do£al bir cngebe oluşturmadığından vc kontrol olanakları sagladığından ötürü tstanbul, göç, ticaret, istila gibi yollaıla bılgi ve kültür aktarımına hcr zanuın açık olmuştur. Bu ilginç coğrarı konu mu, daha "Neolitik Çağ'ın sonlan ilc Kalkolitik Çağ içinde tstanbul'un Anadolu ve Balkan kiiltürlerinin birleştirici ö/elliğini" belirlemiştir. tki büyük imparatorluğa (Roma/Bizans vc Osmanlı) başkentlik yapmış olan Istanbul, bu imparatorlukların hc terojen olan nüfus yapısını barındırmış, bu kesimlerin kültür, yaşam biçimlcri, sanatları ve dcğcrlerini yaratabilcccklcri görcce özgür ve açık bir ortam sa^lamıştır. Dcğişik kültürel etkilerin sentczi olarak bir imparatorluk üslubu vc yüksck sanat doğmuş, buradan çevreye yayılmış^tır. Lrken ve Geç Bizans olsun, Osmanlı dönemi olsun, Istanbul yalmzca askeri, politik ve ekonomik denetim araçlarını biraraya toplayan bir merkez olarak kalmayarak, özgün bir kültürün oluştugu, sanat biçimlerinin, tckniklerin ve üslupların da gelişmesine olanak verilen bir mekandı. Ozellikle "Doğu" vc "Batı" felsefi kavramlar çifti, tstanbul'da hep birarada oldu. tstanbul'un "Doğulu ' mu, "Batılı" mı, yoksa "Nc Dogulu, Nc Batılı" mı veya "Hem Dogulu, Hem Batılı" mı oluşu, kışkırtıcı bir soru olarak hep ortada kaldı. Prof. Batur, tstanbul'a şu yerindc yakıştırmaları yaparak bu eş siz kenti bu günc getiriyor: "Biitün bu boyutlarına ek olarak Istanbul günümüzdc yüksek sayıda göç alan sıradan bir Üçüncü Dünya metropolünün sorunlarını da yüklcnmiş durııında. Bir yanda cntelektüel bir deıinlik duygusu veren cvrensel bir kcnt, bir yanda da sıradan, kalabalık ve beklcntileri acıma sızca boşa çıkaran bir metropol." Istanbul kitabında yer alan makalc vc yazarlarının adları da şöyle: Doğan Kuban, tstanbul'a Güzelleme; Cyril Mango, Konstantinopoiis: Kutsal Bir llıristiyan Kcnti; Scmavi Eyice, Haçlı Seferi ilc Gelen Batılıların Cîördükleri Istanbul; Halil Inalcık, Fatih, Fctih ve tstanbul'un Yenidcn lnşası; Robert Mantran, 17. ve 18. Yüzyıllarda Istanbul; Stefanos Yerasimos, Batılılaşma Sürccinde tstanbul; llber Ortaylı, Sanavi Çaguıda tstanbul; Oğuz Tekin, Başfangıçtan Bizans lmparatorluğunun Sonuna Kadar Byzantion/donstantinopolis'te Sikke basımı; Necdet Sakaoğlu, Darphanc i Amire'nin Kısa Tarihi; Emre Dölen, Darphanei Amiıe; Mchmet Ozdoğan, Tarinöncesi Çaölarda Istanbul; (^ğu/ Tckin, Ilskiçagda tstanbul: Byzantion; Ayla Odekan, "Kentlerin Kraliçesi" Konstantinopoiis; Edhcm Eldcm, Osmanlı Dönemi Istanbul'u; AHte Batur, (ıcç Osmanlı tstaııbııl'u; Cjünscl Renda, Resimdc Çagdaşlaşma; Ersu Pckin, Gcş Osmanlı Musikisi; Atilla Yücel, Cumhıı riyct Dönemi tstanbul'u. • Istanbul için bir sergi tasarlamak Prof. Dr. AFİFE BATUR Dünya Kenti Istanbul ve.. H cr kcntin kcndınc özgu bir cografyası vc tarihi vardır. Ancak, coğrafyası Istanbul'unki kadar olağaniistü ve tarihi de eoğratyası ile bu denli bütünle^miş kentlcr endcrdir. Do öaııııı ve yüzyılların yarattıjjı bu biitün leşmc vc birliktclik, lstanbul'a kuruluşundan günümüze ve sonsuza uzanan çok özcl bir donanım bahijctmiştir. Bu donanımın tüın ıcnklcri vc gcrçcklikten söylcnccyc u/anan imgelcıi, tstanbul'u duımadan ve yenidcn oluştıırur. Istanbııl'u cogratyası kadar olaylar ve imgeler ilc var cder. Gcıçcklik vc söylcnce neredc bitcr ve nerede yenidcn başlar.' Yitcn nedir, alt1 tan alta siircn damar ncrcdcdirr Tck tck anıtlar bir yana hcr kentte olabilir bunlar tarihi yarıınadanın o görkemli siluctinin bütünlüğiinü hangi sczgi adım aılım kurgulanıı^tır? Istanbul'u düşünmek, bitmek bilmeycn bir soru listesi sıralamaktır. Her s,ey iç içcdir, hcm dc apayrı. Cîerjcklik ve söylenccler, güzellik vc çirkincck ikler, Iikl zenginlik ve yoksunluklar, İKtidar vc güç boşlugu, kutsallık vc sıradanlık, süreklilik ve kesintilcr ve daha bin bir özgürlük birarada ve bu kcnte aıttir. Her şey derin ve yogundur. lnancın her türü yaşanmıştır bu cografyada; Çoktanrılılık, Hıristiyanlık ve lslamiyet, hem de tüm ortodoks ve heterodoks çizgileriyle. Yoksulluk ve kıyımlar da buradadır, saltanat vc kıyımlar da. Olgular, biçimler, durumlar çok ve karmaşıktır. Birbiri üzerine gelen ve gerie gidildikçe bilinmezlikleri artan tarih atmanları karmaşıklıöı çoğaltır. tstanbul'un verdiği o büyülü kcnt duygusu, coğrafyasının ve tarihinin görkemi yanında bu kavranamazlıg'ından dogar. tstanbul'u anlatmak, "büyülü dağ ile da^ masalını ayırmak" kadar zordur. Bu nedenle, tkinci Bırleşmiş Milletler Insan Yerleşimleri Konferansı'na (HABITAT II) ev sahipliği yapması söz konusu olduğunda tstannuı için bir sergi gündcme gcldiğindc asıl soru kentc hangi perspcktiften bakılacağı ve kentin nasıl bir kavram çerçevesinde sergilcnebileceği oldu. Yaratıcılı^ı kışkırtan coğrafyasının gizilgücü vcya cdebi tadlar veren tarihinin zcnginliği nasıl anlatılacaktir1 Anıtlar, biçimler, yaşamlar, söylcnceler, tarih vc Chiristoforo Buondelmontlnln Konstantinlnopolis naritası. (12. yy.ı edebiyatm çoğalttığı binbir görünümün ardına düşülüp bundan bir kcnt peyzajı nasıl yaratılacaktı.'' tstanbul'u tüm çoğulluğu ve karmaşıklığıyla tek bir çalışma bütünü içinde okumanın ve kavranabilir bir anlatıma dönüştürmcnin olanaksızlıöı acıktı. Bir scçim yapmak gerckiyordu. Ama her seçim, beraberindc birçok vazgeçişi dc getiriyor, dışarıda kalanlar scçilenlerdcn hep daha fazla vc daha önemli görünüyordu. Istanbul için düşünen bilim ve kültür insanlarının aklında vc bcllegindeki Istanbul kavramı ve gönlündeki ve hatta nedcn olmasın genlerindeki Istanbul duygusu hiçbir vazgeçişe katlanmak istemiyordu. Oysa, akılcı vc soğukkanlı bir seçim ve bilimsel zemine oturan bir çalışma gerekiyordu. Konunun geniş bir çevrcnin ilgi alanına girecegi, çeşitli önerilerle zenginlcşeceği ve katılım sağlanacagı düşünülerck, Tarih Vaktı tarafmdan üyelcrine ilctilen bir anket formu hazırlandı ve bir ön araştırma yapıldı. Sergi Gcncl Koordinatörlü^ü'nce üstlcnilen ve bir kavram tas lağı elde edilmesini amaçlayan çalışmalar, bir yandan geniş katılımlı danışma kurullarında açık tartışmalar yapılarak, bir yandan da ünıversitclcrin ilgili bilim dallarından görüş istenerck sürdürüldü. Oğrctim üyelerindcn oluşaji smırlı katılımlı çalışma gruplarıyla yapılan sayısız otıırum vc toplantı, ikili görüşmclcr, yayın vc bclge için ön aramalar haftalarca sürdü ve Mart 1995 ortalarında ilk yazılı önerilcr eldc edildi. l "Istanbul vecalata". MatrakçıNasuhun mınyatürü (15371538) SAYFA 5