Katalog

Ferdydurke'nin Filmi de Çekildi NICOLAS SAADE nlü Polonyalı sinema yönctmeni |erzy Skolimo\vski yirmi ylllık sürgünden sonra eski bir ılüşünü gerçekleştirdi. Filmin çekileceği haberi dııyufur duyulmaz (îombrowicz'in ve Skolimouski'nin hayranları kuşkıılarını gizleyememişlerdi: Ferdydurke, "sinenıaya uy gulanabilir" yapıtları içindc Goıııbrowicz'in en güç uygıılanabilir yapıtı idi. Yazarın o gümbürtülü dili ve degişik tonları, kitabın yapısı bir yana, ekıana nasıl akta rılacaktir* Skolimovvski içiıı uygulama so runu, sondan bir önceki lilminde, Turgenyev'in Bahar Seli adlı yapıtının çekimi sırasında da diiş kırıklı^ı yaratarak ortaya çıkmıştı. Ama Ferdydurke'nin dııruınu tümüyle deöişikti; bir önceki gibi, ısmarlama bir Hlnı dcgildi; Skolimovvski'nin yirmi yıllık bir süıgünden sonra gerçekleştirebileceği eski bir düşü idi. "Kitabı on dokıız yaşımda ikcn keşfcttim, diyordıı; ne var ki bu kitabı film yapacak gücü ancak bugün k e n d i m d c bulııyorum." Evet, "Ancak bugün"; çünkü bu iinlii yö nctmeni yazaıa yaklaştıran o sürgün dene^yimi idi; Gombrowicz gibi Skolimovvski de meslc^inin daha başlangıcında, lngiltere ve Amerika'da çevirdiği tilmlerle ulııslararası üne kavuşmadan önce, Polonya'dan ayrılınıştı. U Jerzy Skollmowskl (yönetmen) ve Judlth codreche Ferdydurke'nln ceklml sırasında. VVİTOLD GOMBROVVİCZ'İN YAŞAMÖYKÜSÜ 1904 4 Ağustos. Maloszyce'de (Polonya) doğdu. Babası JanOunfry toprak sanibi ve bir sanayici scndikası başkanı idi. Anncsi Antonina Kotkovvska da toprak sahibi bir aileden geliyordıı. 1906 Gombrovvicz'ler Bodzevvchov'a ycrlcşiyorlar. 1910 Eğitiminc lalalarla başlıyor. Fransız mürebbiyelerden Fransızca ögreniyor. 1914 Savaş sırasında küçük çatışmalara katılıyor. 1915 Ailesiyle Varşova'ya yerleşiyor ve bir mürebbiye ilc özel egitimini sürdürüyor. 1916 Aristokrat çocuklarının gittigi St. Statıi.slas Kostka lisesinc yazılıyor. 1920 llk kitabını yazıyor: Aile arşivlerinc dayanarak kalemc aldığı aile öykiisüdür bu. Yayımlanmamış, yalnızca dak rilo edilmiş olarak kalmışrır. 1925 Varşova Universitesi llukuk Fakültesi'nc kaydoluyor, ama derslere karşı ilgisizdir. Bu sırada bir muhasebecinin öyküsünü anlatan ilk romanını yazmaya başlıyor, ama ardından bunu yırtıp atıyor. 1926 Hukıık Fakiiltcsi'ni bitiriyor. Paris'te Hautes Etudes Internationalcs'e yazılıyor, ancak bu kcntte bir yıl kalıp, derslcrini öncmscmeden düzensiz bir yaşam süruyor. 1928 Oyküler yazmaya başlıyor. 1930 Edcbiyatçıların toplandığı kahvelere girip çıkıyor. 1933 C^yküleri Olgunlaşmamışlık dönemi Anıları adı altında yayımlanıyor. 1934 Zicmianska kahvesinde edcbiyat(,1 masasını kurııyor. Tiyatro oyııııu Burgonya Prensesi Yvonne'u ve Philifor ile Philimor'u yazmaya başlıyor. Bu son iki yapıt sonradan Ferdydurke'nin içindc ycr alacaklardır. 1935 Burgonya Prensesi Yvonne, Skamander dergisinde yayımlanıyor. Ferdydurke'yi yazmaya başlıyor. Bu ro SAYFA 6 manı içiıı iki yıl boyunca günde birkaç saat çalışıvor. 1937 Ekim ayında Ferdydurke Varşo va'da Roj Yayınları'ndan çıkıyor. Aksam gazetesi Express Wieczornıy'de Büyülenmişler adlı bir romanı da teirika ediliyor. 1939 "Clıroby" gemisi sahipleri taraiından, geminin ilk selerine çıkması dolayısıyla Gombrovvicz Arjantin yolculuguna davet ediliyor. Polonya ile ilgisi kesilen yazar Arjantin'de yirnıi yıl kaııyor. 1940 BuenosAircs'ta yoksulluk içindc, yardımlarla, ödünç aldığı paralarlaküçük otcllcrde kalarak yaşammı siirdürüyor. Yavaş yavaş çevrcsindc bir dost grubu oluşuyor. Bohem hayatı yaşıyor yazar. 1944 Evlenme aulı oyununu yazmaya başlıyor. Aynı zamanda Şölen adlı bir öy kü dc yazıyor. 1947 Evlenme Bııcnos Aires'ic lspaııyolca yayımlanıyor. Atlantik Otesi'ni yaz maya başlıyor. Sıçan adlı bir öykü ile ya zıyor. Polonya'daki komünist rejinı yü ziinden ülkesine dönmek istemiyor. Bir Polonya bankasına giriyor. 1950 Paris'teki Polonyajı göçmenlcrin dergisi Kultura ile ilişki kuruyor. Atlantik Otesi bölümler halinde bu dergide yayımlanıyor. 1952 Kultur.a dergisinin bir yayını olarak Atlantik Otesi ve Evlenme kitap halinde çıkıyor. 1953 Kultura'da Günce'si yayımlanıyor. 1955 Pornografı adlı rnmanına çalışıyor. Operet adlı bir müzikli komedi yazmaya başlıyor. 1957 P o l o n y a ' d a rejim degişikliği. Günce'si dışında biitiin yapıtları ülkesinde y:\ymilaniyor.\Burgonya Prensesi Yvonne adlı oyunu Krako\v'da sahneye konuyor. Bütün yapıtları çok büyük ilgi göıüyor. Aynı zamanda Paris'te Preuves dergisinde François Bondy'nin Ferdydurke ile ilgili coşkulu bir yazısı çıkıvor. Maıırice Nadeaıı bu romanı kendi koleksiyonunda yayınılamayı öneriyor. Ferdydurke böylece Les Lettres Nouvelles adlı koleksiyon içinılo lullard Y.ıyınlan'nda Iıansızca olarak basılıyor. Kultura Yayınlan'nda da Günce'nin ilk cildi çıkıyor. 195S Ferdydurke Paris'te, belli bir elit tabakayla sınırlı olsa da, büyük bir sükse yapıyor. Roman Flamanea dışlnda neredeyse dünyanın bütün dillcrinc çcvrilmeye başlanıyor. Yazarın sa^lığı bozuluyor. İlk astım kriztni geçiriyor. 1960 Pornografi'nin ilk Lehçe baskısı Kultura'da çıkıyor. 1961 tlk kez Kultura dergisinin Edebiyat Oılülü'nü kazanıyor (200 $) 1962 Pornografi |ıılliard Yaymları'nda çıkıyor. Günce 19571961'i Kultura yayımlıyor. 1963 I'onl Vaklı tarahndan bir yıl içiıı Berlin'e davet ediliyor. H nisanda Arjantin'den ayrılıyor. Bir ay Paris'te kalıyor. 15 mayısta Berlin'e gidiyor. 1964 Paris'te Tlıeâtre Recamier'de Evlenme adlı oyununun prömiyeri yapılıyor. Nisan ayında lıastalanıp, Berlin'de iki ay bir klinikte yatıyor. Astımı a^ırlaşıyor. 25 ekimde Fransa'da Vence'a geliyor ve ölümüne kadar burada kalıyor. 1965 Aralık ayında Kozmos Kultura Yaymları'nda çıkıyor. Paris'te Theâtre de France'da Burgonya Prensesi Yvonne'un prömiyeri yapılıyor. 1966 Julliard Yayınları Kozmos'u yayımlıyor. Cîombrowicz Operet'i bitiriyor. Günce sinin 3. cildi ve Operet Kultura Yayınlan'nda Lelıçc olarak çıkıyor. 1967 Kozmos adlı romanıyla Uluslararası Edebiyat Ö d ü l ü ' n ü ( I 7 o r m e n t o r Odiilü) kazanıyor. (,hristian Bourgois Yaymları'nda ParisBerlin Güncesi çıkıyor. 18 kasımda kalp krizi geçiriyor (Miyokard eııfarktüsü). 28 aralıkta arkadaşı MarieRita Labrosse ile evleniyor. 1969 lkinci bir kalp krizi geçiriyor. 24 temmuzda Vcncc'da gece yarısı solunum yetersizliğinden ve enlarktütıten ölüyor. • Gombrovvicz'in büyük hayranı olan Skolimovvski'nin yazarın dünyası ile tanışması kaçınılmazdı, ama birçok kimsc Moonlighting'in yönetmeninin örııc^in Pornografi gıbi "sinenıaya daha iyi uygulanabilir" romanlaıa yönelecegini umuyordu. Sürpriz olmuştu; Gombrovvicz'in ilk ekrana uygulaması Ferdydurke ile gerçekleşecekti: "Ferdydurke benim kendi güncenı gibi bir şcy. Gombrovvicz'in sinemaya aktarılarnayaca^ını biliyorum, ama onun o kışkırtıcı düşünce biçimine sadık kalmaya çalışıyorum." Skolimovvski Nevv York'ta üniversite öârencisi genç senaristlerlc olanaksız olarak kabul edilen senaryonun yazılması için bir yıldan lazla çalıştı. Ancak iiç sahnede kitabın bir ya da iki bölümüne sadık kalmayı yeğledı ve kitapta bir ya da iki bölünıde görünen kimi kişileri ge liştirdi. Böylece Bakakai dcki bir öyküniin kişileri, Philiılor ile Anti Phılidor kı bunlar daha sonra Ferdydurke de ycniden yer almışlardır lümdc tüm senaryo boyunca yer alıp romanın öykücüsü ve kahramam o Polonyalı (landide'i izlerler. Ferdydurke lilminde lıer şeyden önce ro manın rtıhıına uymak istemiştir. "Hkranda" yeniden ortaya çıkacağını unıut ederek, romanı, neredeyse unutacak derecede, sindirmek daha iyi." IransaPolonya ortak yapımı olan film altı hattada Varşova ve çevresinde çekildi; roman kahramanını Ian Glen, Gombrovvicz'in çok scvdigi ör nek liseli kızı ise Judith Gordeche oynadı. Jerzy Skolimovvski girişiminin öneminin bilincindcydi; bu lanetli roman üstünde, ülkesine dönmüş bir sürgün gözüyle çalıştı. Ferdydurke Gombrovvicz'in dcgiştir miş olabilecegi biçımıle bir lilııı oltlu. Yazarın Günceier incle ve Polonya Andarı adlı yapıtında acmın ve kötülügün birbiri ne karışlırılarak romanın yeniden yazılnıası gibi bir durıını ortaya çıktı: "(), Polonya'nın ve onun toplumsal yapılannın clcştirmeni idi. Bu korıuda daha başlangıçta birlcşnıiştik." Ferdydurke'nin bir başka tcmcl ögesi, Gombrovvicz'in hem cdebi hem de nalka özgü sözcüklerle kalemini özgürce kullanması, filmdc ekrana görsel olarak yansımıştır. Çünkü Skoli movvski'ye göre Cjombrovvicz'in dili, her şeydcn önce özgürlüöün, hareketliligin, protekninin (patlayıcılar bilimi) eşanlamIısıdır. Bunu ekrana aktarmak için, Skolimovvski bir mobil kamera kullanarak kişileri bir tür burgacın içinc sürüklemiştir. Sinema yönetmeni Skolimovvski'nin ünü büyük ölçüdc nlansekans'ı olağanüstü bir biçimde kullannıasmdan kaynaklanı yor: Böylece, ilk lilnılerinden biri olan Walkover genç Polonya sinemasının çok sevilen yapıtı olmuştur. Bahse gireriz ki Cjombrovvicz'in biçemi ile Skolimovvski'nin bu halil kamerasının buluşması kı vılcımlar saçabilecektir. • '" Nıaılm SütiJı: (\ıhıcr\ dıı ıiııcıını'ııııı ch^lırııınıı Çcvirctr Yaştir Avıınç C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 325