Katalog

Günümüzde sanat tarihini göz önünc aldığımızda video sanatının çok öncmli bir işlevi yerine getirdiğini görmek hiç de giiç değildir. Günümüzc kadar gelen sanat dalları ve sanat akımlarının yanında, video sanata vc sanat ürünlerinin sınıflandırılmasına ycni bir bakış açısı getirmiştir. Belki dc video sanatı ile birlikte sanat tarihi ayrımlarına yeni bir ayrım daha ilave etmek gerekecektir. Bu ayrım ise "Mekanik Sanat" ve "Elektronik Sanat" ayrımıdır. Video sanatı mekanik sanat ortamından, elektronik sanat ortamına geçişin öncüsü olarak kabul edilebilir. Kavramsal SanatFotogerçckçilik Laııd ArtVücut Sanatıl lappeniııg gibi avantgardc cğilimlcr, sanatın ölçiit olarak alındıg'] jtıdaki dıırıımundan, onıın dış •öıünüşüıuleki (belki biçimindcki) basılardun, uygulanıalardan, klişe kavramIardan kurranlarak sanatsal cyleınc yeni ve dolayısıyla öncü bir nitelik kazandırmak ister." ı: vizvonun ortaya çıkışıdır. Televizyon, bir bakıma sanki kendi zamanını beklemiş ve tam zamiinında, sıra kendisine geldigiıule verini almıştır. Sanki tiim bu gelişmeler televizyona zemin lıazırlamış, onıın yaratacağı toplumsal gelişnıeler için ortanı yaratmıştır. Avrupa'da tiim olpılar yaşanırken televizyonun ortaya çıkması, bir kitle iletişim aracı olarak üzerine düşeni tam anlamıyla yerine geiirmesi, hiç de tesadüt sayılabileeek bir olgu değildir. Çiinkü televizyon Avrupalı'mn ve hemen ardından Amerikalı'nın sorguladığı gerçeklik kavramına yeni bir boyut kazandırmıştır. livet, artık nesnel gerçeklik yoktur, ama öznel gerçekliklcr de kayganlaşmış, kurgusallaşmış ve yeni bir gerçeklik olarak yerini almıştır. Bu ise, "kurgusal gerçckliktir ", yani "imaj "dır. Işte \ideo sanatı da tüm bu olgıılardaıı pavına düşeni almış ve yeni bir sanat dafı olarak ortaya çıkmıştır. Sanat dallarının ve akımlarının biıbirlerini ctkilemeleıinin ne kadar kolay oldugu düşüııüldüğünde, tüm bu olguların vc deöişimlerin video sanatı üzerindeki etkileri de kaçınılmaz bir hale gelmiştir. Orneğin avantgarde sanat içinde yer alan Kinetik ve LuminoKinetik Sanat'taki devinimin ve ışığın kullanımı, video sanatında ekraıulaKİ ışığın kullanımına bir esin kayna^ı olmuştur. Işıklı kinetik heykellerin arasında, bir ışık kaynagı olarak video monitörü de yerini almıştır. Robert Cahen'in 1989 yılmda gerçekleştirdigi I long Kong Song (Hong Kong $arkısı) adlı çalışması bıına iyi bir örnek oluşturabilir. Video sanatına Kavramsal Sanatın etkisi ise, videoyu bir tcknoloji ürünü olarak alıp tüketmek yerine, kavram olarak vitleoyu anlamak, aracı tanımak ve aracın kendi diliııi oluşturacak çalışmalarda bulunmak olarak ortaya çıkmıştır. Resim, foto^raf ve film gibi videonun dili de olabilir miydii' Bu dili keştetmck için yapılan çahşmalar belki de video sanatının gelişmesinde önemli katkılarda bıılunmuştur. Paik ve Shuya Abe'nin biriiktc yaptıüı çalışnıalarla (coloıır synthesizer) renk sentezleyicilerini gcliştirmelcri, ("atherine Ikam vc Yves Klein ise bilgisayarla resimleme konusunda yaptıkları çahşmalar ve Ed Emsh\villerin dijital bilgisayar animasyonlarını geliştirip videoya taşıması gibi olgular, hem vidconun bir araç olarak teknolojik gelişimini tamamlamasına hem dc video dilini oluşturma çabalanna örnek teşkil edebilir.1 Yine avantgarde sanat içinde yer alan Pop Art'ın etkisi ile, "seçkin sanatpopüler sanat" ayrımı video sanatı içinde silikleşmiş, seçkin sanat ürünleri olarak adlandırılan sanat cserleri Walter Benjamin'e nazirc yaparcasına dönüştürülerek, yeniden hatta yeniden üretiımiştir. Dana önce performans sanatlarında ve heykelde ön plana çıkan Vücut Sanatı video ile kendini yenilemiş, bir bakıma videoyu keşfederck yeni bir ivme kazanmıştır. Özellikle mahremiyet duygusunun engellemeleri ve zorlukları ile savaşan Vücut Sanat çıları, videonun başka bir kullanıcıya, yani kameranın ardından bakan baş ka bir göze ihtiyaç duymayan kayıt yapabilmesinin verdigi rahatlıkla, insan vücudu üzerinde yaptıkları çalışmalara dcvam ctmişlerdir. Videoyu keşfeden Vücud Sanatçıları, kendi vücutlarını daha rahat sergileme imkanı bularak, bazı kuramcıların videoya bir ayna işlevi yüklemelerine neden olmuşlar ve video sanatının Narsist yönünün keşfedilmesinde öncülük yapmışlardır.' Avantgarde sanatın video sanatına en biiyük etkisiyse videonun eleştirel bir araç olarak kullanılmasında yatmaktauır. Bu olgunun öncclikle iki t~ark.li açıdan inceleıımesi önem kazanmaktadır. Bunlarm ilki videonun bir sanatsal ifade aracı olarak kullanılması olarak açıklanabilir. Videonun bir sanatsal ilade aracı olarak kullanılmasında Henry Van de Velde ve De Stijl Grubu'nun sanat ve sanat Marcel Odenback'in bir calısması (1987) eserinin sunumu konusunda gerçekleştirdikleri kuramsal devrimden sonra , modernizmin ve özellikle avantgarde sanatın rolü oldukça önemlidir. Çünkü bu iki sanat akımında da sanatın sorgulanması sonucunda, artık sanatın yeni aıaçları kullanması kaçınılmaz olmuştur. Modernizmin öznel gerçekligi yansııma, yeni estetik ve anlatım biçimleri arayışı sürecinde yeni araçlaıı da sanatın içine dahil etmesi hiç de sürpriz bir gelişme sayılmazdl. Özellikle, gerçekligi elindeki araçlarla yansıtamayaca^ının hırkına varan modern sanatçılar ycni araçların peşine düş mektedir. Videonun bir araç olarak sanatsal itadc içindeki yeri bu olguya dayandırılarak açıklanabilir. Ikinci olarak, videonun eleştirel kullanımı ise yine avantgarde akımın eleştirel tavrmda yatmaktadır. Özellikle o dönem içinde yeni bir toplumsal olgu olarak televizyon yayınlarının yaşama girnıesi ve hemen ar dından televizyon yayınları konusuntla vapılan araştırmaların ortaya çıkan yankıları, video sanatçılarının eleştirel bir tavır takınmalarını açıklamaktadır. Çünkü o dönemde televizyon yayınlarının etkileme süreci ile ilgili yapılan araştırmaların ço^u, televizyonun olumsuz yönde ctkilerini saptamış ve toplumsal çarpıklıkların en önemli nedeni olarak televizyonu bir boy hedefi gibi göstermiştir." Ayrıca ticari televizyona karşı olan tepki ve Louis Althusser gibi Marksist kuramcıların televizyona yükledikleri rol de, video sanatçılarını bir kitle iletişim aracı olan televizvonu "kendi silahı ile vıırmak" gibi bir konuma yöneltmiş, videonun eleştirel bir araç olarak kullanılmasmı safilamıştır. Televizyonun özellikle Amerika vc Avrupa'da hükiim süren kapiralizmin renkli vitrini, şaşalı bir aynası oldugu savı gözönünde bıılundurulduğunda, Marksist eleştirinin televizyonu lıedef göstermesi de kaçınılmaz olmuştur. Marksist cleştiriyc göre video, işte bıırada önemli bir işlcvi yerine getirebilir, televizyonu kendi silahı ile vurabilir, eleştirel bir sanat ortamı olarak sanat tarihi içinde yerini alabilirdi. İlk yıllarında da bu eleştirel rolü oldukça başarılı bir şekikle yerine getirmişti. Yeni bir sanat dalı Nam June Paik, Muma Bakan Buda. (1992) Avantgarde sanat ile doruğa çıkan modernizm, bir bakıma yinc avantgarde sanat ile soıı bulacaktır. Çünkii avantgarde tavrın cn önetnli özelliği olan geleceğe, bilinmeyene dogrıı bir devinim yaratma ve bunuıı sonucu bir çıkış noktasının arayışıtıa girme önem kazanmakta, bu çıkış noktasının aktarıl ması ise öncü olmanın gereği sayılmaktadır. Modern olan, nıodern sayılan göstergelerden birinin yüceltilmesi, abartılması yine bir yapıta avantgarde niteliği kazandırmaktadır. Yani önce abartma ve sonra tepki gösterme avantgarde tavrın özelligidır. lştc bu özellik, yine moder Avantgarde tavırın özelliği Bir geçiş donemi olarak video sanatı ALPER ALTUNAY Video Sanatı: Eleştirel Bir Bakış 1 965 yılmda Sonv Hrmasının ilk taşınabilir video kamerayı piyasaya sürmesi ve Koreli sanatçı Nam June Paik'in bu taşınabilir kamerayı satın alması, genelde video sanatının başlangıcı olarak kabul edilir.1 Bu olgu, ncr ne kadar sıradan bir alışveriş gibi görünsc de, bir sanatçmın video kamera ile ilk kez tanışması açısından önem taşımaktachr. Çiinkü, Nam June Paik'ten sonra birçok sanatçı bu aygıtı satın alacak ve bu aygıt üzerinde calışmaya başlayacaktır. Sanatçıların video denen aygıtı keşfetmeleri ve yaygın bir şekilde kullanmalarında da yine bu olgunun önemli bir ycri vardır. Fakat video sanatının başlangıcını sadece bu olgııya bağlamak, yani sadece video aygıtını sanatçıların da kullanabilmcsinde aramak yetersiz kalacaktır. Çünkü video sanatı, modernizm ve postmodernizm arasında bir köprü uluşturan avantgarde sanat'ın hemen beraberinde ortaya çıkmaktadır. Yani modcrnizme nokta koyacak ve postmodernizmin temellerini atacak olan avantgarde sanatın... Ayrıca, video sanatının ortaya çıkışı sadece ne sanatçıların taşınabilır video kameralaıla tanışmasiyla, ne de modern sanatpostmodcrn sanat ikilemi ile açıklanabilir. Çünkü video sanatı bir geçiş dönenıini yansıtmakta, önemli toplumsal de£işimlerle birlikte gelişmcktedir. () lıalıle video sanatı olgusunıı anlayabil nıek ve video sanatı üriinlcrini açımlaya bilmek için, video sanatının hangi şartlarda vc nasıl ortaya çıktıgını bilmek önem taşımaktadır. Ancak bu şekilde video sanatının günümüze etkilcrini saptanıak mümkün olabilir. "Soyut DışavuruınculukPop Sanat nizmin sonunıı hazırlamış, avantgarde e£ilimlerin kendi içinde degişmesi ve modernizmin kendisini avantgarde akını ile eleştirmeve başlaması, yani modern olana başkaldırılar ile sanatta yeni bir ba kış açısına zemin hazırlamıştır.' Özellikle Ikinci Dünya Savaşı'ndan sonra ortaya çıkan ve dorııga ulaşan avantgarde tavır, modernizmin bir özeleştirisini yaparken özellikle Avrupa'da yaşanan önemli toplumsal degişimlerden oldukça etkilenmiştir. Avrupa'da yaşanan Nazizmin neden olduğıı kitlesel kıyımlar, soğuk savaş döneminin yarattıg'ı nükleer tehdit, "quantum" fiziğinin getirdigi "belirsizlİK" kuranıt, Einstein'ın ortaya attığı görecelik kuramı ve bilim ve teknolojinin göz kamaştıran hızlı gelişimi sonucu evreııin bir sistemler karmaşası olduğunun bilincine varılması gibi olaylar, sanatın ve sanatçının rolü konusunda önemli tartışmalaıı da beraberinde getirmiştir. Bir bakıma bu olgularla Avrupa insanı, Avrupa kiiltür ve uygarlı$ını yaratan düşüncelere karşı inancını yitirmiş, "gerçek" ve "doğru" kavramlarını sorgulamaya başlamıştır.' Avrupa'da vaşanan bu gelişmelerfe "nesnel gerçek" ve "öznel gerçek" kavramları ön plana çıkmıştır. Artık insanoğlu için "nesnel gerçek" yok olmuş, verini "öznel gerçek " almıştır. (îerçekfer, evreııin sadece bir bölümü için ve belirli bir sürece gerçektir. Bu nedenle gerçekliğin algılanması vc yansıtılması da görecelik kazanmış, evreııin tiiınüne genellenebilecek bir gerçekliğin ol madığı diışıincesı ağır basmıştıı. Avrupa'da vaşanan bu değişimlcrin ya nında bir başka önemli etken dalıa varılır ki, sanki tiim bu yaşananları perçinleşiirmek, katmerlestirmek için ortaya çıkmıstır. Bu ise "kitle iletişim araçlarıdır". Ve bu araçların arasında en ctkin olanı telc ^Alternatlf vldeo" Başlangıçta "alternatif video" sloganı ile ortaya çıkan video sanatı günümüzc dek birçok evrimden geçmiştir. Özellikle videonun da postmodernleşmcsi ile videonun eleştirel tavrında da dcgişimlcr gözlenmektedir. Bclki de video sanatının gü Televizyonun ortaya çıkışı Nam June Paik. Ben Yeniden Doğuşa Inanıyorum. (1993) CUMHURİYET KİTAP SAYI 325 SAYFA 12