Katalog

Kapak konusunun devamı. yan bir gençler ağı kuruyor. Hskı Avrupa'nın kuralları bu grubu büyüliiyor. Arjantinlıler'in doğallığı Gombrowicz'e güç vcriyor. Bir kutsallaştırıltnış deScrlcr kültürüne kar^ı gralHto sanatıdıı buC'daha otantik bir biçimde halka dayalı bir edebiyaı göstcriniz bana"). 1947'de Ozanlara karşı konulıı bir konicrans vcriyor: "Kapısı bacası kapalı bu evin pencerelerini açıp oturanlara hava aldırmak gcrek." Dinleykileıin repkisi öyle oluyor ki kcndisi penccreden kaçmak zorıında kalıyor. Cıizlilik içinde kcndisini tapar casına seven bir gençliğin kolektif coşkıiiıiından başka övunülecek bir şeyi olmayan Witold Gombrovvicz bir yığın patlayıcı maddevle oynuyor sanki. Ariantin'de yaptığı gezileıdeki egzotizm karşisiıula lıayran kalıııa yetisine yeni dcn kavıışuyor, incelemeler yapıyor, tartıçıyor. 195 3'tcn bu yana Polonyalı göçmeıılcrin deıgisi Kultura 'da (Pa ris'tc çıkmaktadır) dü/.cnli olarak yayımlanan Günce'si sayesinde unü artıyor. Okuyucusu vardır, ama hiçbiıi onun yiizünü göremiyor. Başa geçmelidir Gombrovvicz. Sinıdi bu sürgiin Avrupa'ya doğru bakmaktadır. Ferdydurke ile iljjili ilk yazı vayımlanmıştır; Atlanik Otesi'nden kinıi özetler basında çıkmıstır. Radyoda yayımlanan yazılarıyla da geçimini sağiamaktadır. 8 Nisan 1%3'te "l'cderico (]osta" gemisiyle, satranç partilcrinc, güzcl ycniyctmelcrc, kahvc arkadaşlarına üzülerek vcda edip, 59 ya^ıııda, Berlin'dcki l'Ord Vakfı'nın davcti üzerine Avrıına'ya dönüyor. Ama nc düş kırıklığıdır bu! "Ayıupa, Arjantin'dc gc^irdiğim bıınca yılılan soııra, ontlan uzak gec,nıiij bunca yıldan sonıa, bcni yonilıklcri ilc biiyülcyccck ycrde, çoktan eskimı^ bir yığın bcylik düşünceler içinde yok oluyor." Oncc gitti^i Paris'tc hayran kalıyorlar ona; o isc yiizünü burusjturuyor. Berlin'de kııcak açıyorlar ona, o isc birtakım hcsaplar yapmaktadır. KLMKİİ kcntliııi /(.•hirlcycn akıcp gibi, (!ombrowic/ Polonva'ya dönüktür üı müylc. Zihnindcn duvarı aşnıayı gc^i rivor, orad.ı gL\nıişıni ayncn bıılacagını bilmi'krı.'dir. "Polonya'ya gitmck, gitmemek; bu soru gcmiyc bincr binmc/ aklıiTidan <,ıknıışti." Olaylar onun ycriııc karar veriyorlar. Berlin'dc onu Polonya'vı satmakla suçluyor, politik îLngini belirlnıcsi ic;in zorlııyorlar. Rıcuk'tliyor. Kimdir, ycri ncrcdcdir (iombıovvicz'in? Batılı bir l'olonyalı mı? Bir g(\niL"n mir' Bir vatansız mir' Işte böylccc yalnı/lık başlıyor. lçc dokunan, acımasız , ama yinc dc giiç vcriıi, avundurucu; Bcrlin'in gtTçckdı^ılığı kadar acı bir yalnızhk. Berlin'de, bu adasitc'de, bu "hayalet sitc"de yitmiş, unıtıdu kalmamı^ ve "herkcs tara hndan, Polonyalılar, Arjantinlilcr, Bcr linlilcr tarafından tiimüylc terkcdilmi^ " Witold Cîombrovvicz, kadın arka claşı Ingeborg Bachman'ın anlattığına görc Hohcnzollcndam'ın penceresindcn diirbünlc bakıyor, ama hiçbir şcy göremiyor. Çevresi sislerlc kaplıdır. Combrowicz otuz yıJ boyunca çeşitli yapıtlar vcrdi. Tiyatrosu, değişİK bir erotizmi ilc romanları, yapmacıkü bir biçinıdc içtcn güncesi, sanat düşmam bağımsız tufumları ile kendisini eleştircnlcrin bilc saygısını kazandı. 1967'dc Kozmos adlı romanı ona uluslararası cdcbiyat ödülünü kazandırdı; artık geriyc Nobcl ödülünü almak kalmıştır; ama bir oy farkla bu ödülü Japon romancı Kawabata'ya kaptırdı. Kcndisini Fransa'da Vcncc'a görmcyc gcliyorlar. 1968 olayları ilc ilgili sorular sorııyorlar ona vc\ halta kimi zaman, onu cidıliyc alıyorlar. Nc yanıt mı vcriyor? l^tc yanıtı: "Bcnim ahlak anlayısjim, i SAYFA 4 '•" Başkaldıran yazar: VVitold Gombrovvicz na, hatta "iinlıi clnıalı tart'a cl atıyor! Cıcç yapıtlarında tabula rasa uygulu yor. Çıplaklığa övgü olan Operet'tlc ya da Dantc nin İlıılıi Komedya sı üstünc ılüşiincclcrindc hıçbir \crdc bclli bir cstctik anlavı^ı ortaya kovmuyor. Oylcysc dombrcnvicv yalnızca clcstircl düşünccli biri ıııir1 Yıkıcı 11? Polonya 11 komplcksli, kcndisinin sanat hıycıaısjsindc aşagı bir ycrc konulmasından tir tir litrcycn, öncmsiz, kiicük bir yazar mir' Tiimüylc tcrsi. Ciomnro\vicz hcm trajik, hcm dc palyaçovari bir hiimanist. Günce'sinin (19611969) bağımsız cki Dante Üstüne atllı yapıtı isc onun vasiyctnamcsidir. Dantc nin o yapıtını ycnidcıı \a/dığını ilcri sürcrck kcndi çcvrcsinclc vaptığı bir gczidir bu; gıırurla kcndını tanımlıyor (îombro\vıcz. I'lttcn vc kcıııiktcn bir adam. "(!cı\ck insan sancısı olan insandır" ya da ona uygun düşccck biçimde "Bcnlig'inizc ycnidcıı kavuşmak istiyorsanız, dişcinizc gidiniz. " Alaycı adam, acı çckcn adam olmu^rur. () kadar u/ıın siirc bir cskiz olarak kalınıs silucti ^imdi bron/un içinc doldurulmıiijtur. Ama çatlamaktan, yarılmaktan korkmayan bir bronz söz konusudıır. Ncrcdcysc sıvı bir madcn. Akışkan. Kncrjik. Zarif. 24 Temmuz 1969'da ölümunden birkaç gün öncc şöyle yazıyordu Cîombrowicz: "Yavaş yavaş yürümcye basjlıyorum. Dans cdiyorum." (Manııcl (^arcassonnc, Witold Gombrovvicz, Yirmi Yıl Sonra adlı kitabın yazarIanndan.) • Temmuz 1969'da ölümunden blrkaç gun önce söyle yazıyordu Gombrovvicz: "Yavas yavas yurumeye baslıyorum Dans edlyorum " Karısı Rlta ile birllkte (yanda). ınsanlıgım adın.ı kar^ı çıkmakta, başkaldııııııı ironivlc, atı alaylarla dilc gctirmcktc toplanır." Satranç oyuncıılarına ö/gü bir sakınganlıkla bu ycr ılcği^lirnuş aııstokrat, stıatcjilcr düzcnlıvor. Astımlı haliylc odasından çıkmadan, kcndisindcn söz cttiriyor. O sıratla, ölünıündcn iki yıl öııcc, Michcl Polac vc Donıitııqııc dc Rou\'nıın kcndisiylc yaptıkları görüijmcdc tclcvizyonda görüliMi (iombrouic./ bir polcmikçidir. Kc^lcdilmcsini önlcmck içjn saluırıya gccivor. Nc/lcli liir scslc solııyor; ardıııJan karmakarı^ık bir biçimde Balzac'a, Vcrsaıllcs ruhuna, crkcn yaşlanmış gcnçlif*c, iınivcrsitcyc, ycni roma TTN aııa sorduğunuz lıcr soruya yanıt vcrcnıcdijiinı icin özür dılcrim. Bu r " ^ koıuıdaki düşiıncclcrimi kısaca .ıçıklam.ııııa ızin vcrılır.sc, erotizm sıı JLJ natçının, clindc zarifli^in, çekicili^in kapısını açan bir analıtardır diycccğim. Oy lcysc bir aııahtarın son dcrccc sakınımlı bir biçimde kullanılnıası gerekir. Ozclliklc de şiirsiz ve tutkusuz erotizm olmaz; soguk, ussal, kaba bir erotizm sanatsal telaketlerin en kötüsüdür. Bana öyle ucliyor ki bu alanda sanatçı için günümüzdc duyarlılık açısından büyük bir güçlük, aynı zamanda da çok güzel bir olanak ortaya çıkıyor, çünkü nıoucrn Eros Düşüklük ilc ba^lantılı gibi görünüyor, Giizcllik'in kcndisi Düşüklük oluyor. Modcrn insana bakınız biraz: Tanrısızdır ve yalnızdır; onun için Güzcllık'in dış olanakları ortadan kalkmıştır. Oylcysc modcrn insanlık ycnidcn bir hayran lık, bir büyülenmc kaynağını nerede bulabilir? Kendi içinde, kendi gönlünde, sonsuz gençliginde, her yeni kusakla birlikte ortaya çıkan o çiçcklcnmede mi acabar1 Demek ki bugüıı GÜZCIİİK, Gcnçlik'tir. Erotizm dc bizi gençliöe dogru götürüyor. Ama gençlik ne yazık ki düşüklüktür. Bu, üzücü vc kötü bir paradokstur. Öte yandan, erotizm aynı zamanda çirkinligi; çok çirkiıı, İŞreııç, kabul edile ıiıcz olanı yaratmak için bir anahtardır. Bu yaratma öylc gelışigüzcl, diişüııccsizce gereklcşemcz; bu isc ııcdcn vc nasıl girişildiğini çok iyi bilmek gerckır. Işte sa natçının o zaman özellikle o/.an, her şcydcn öncc ozan olması gcrckir diye düşünüyorum. Kimi zaman bana ahlaksız, cinscl sapık, röntgcnci falan diyorlar. Yüzcyscl vc buılal.ua yalanlar bunlar. Pornografidcn ııclrct cdcrinı. Yazdıklarııııda arıyım bcıı. (Bu mctin 1968'dc kalcme alııımı^tır.) • Çcvırcıı Yıi^ar Avıım C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 3 2 5 ^ Gombpovuicz'in erotizm üzerine düşünceleri: ü