Katalog

"Tiksinti Çağı", temelde, tüm yüzyılı kapsamak ve ona olanildiğince kendi özncl çetçevesi içindo tanıklık etmek amacı taşıyor. Ancak, bunda ne ölçüde başarılı? Kuşkusuz, tartışmaya açık bir alan bu! Her durumda, Tiksinti Çağı'nın içinde yer alan dcncnıclcr, Ispanya tç Savaşı'yla (1936) belirli bir "giriş"i gerçekleştiriyor. Söz konıısu notlar, Jose Bergamin'in dediği gibi, "maskclcrin arkasındaki gerçek Ispanya'ya tanıklık eden" bir içeriğe sahip. UĞUR KÖKDEN iıminci yıizvıl sona criyor. Kuşku yok, bu kanlı ve acılı yüzyılın bir bilançosu çıkacak. En a/ından çıkarılmalı! Aslına bakılırsa, biien bir yüzyıl değil; gerçekte, ikibin yıllık bir uygarlık övküsünün çokboyutlu, geniş bir dvğerlendirilmesinin ortava dökülmcsi neklenirdı. Çimku XX. yü/yıl, tüm gcçmış donemin yani, geıidc bıraktığınıı/ \irmi yü/yılın, bir çcşit bilcşkcsi nitcligındc; hepsinin, özcti. Geçmiş yıllarda ekilmiş tohumlar, yüzyılımızda uç verdi; tiliz verdi; meyveye durdu. Yirminci yüzyılın içinde, tüm yüzyıllara ayrılmıs belirli bölümlcr var. Dolayısıyla, yalnızca bir tıkannıa çağını temsil ctmiyor yüzyılımız; aynı zamanda insanın ırk, din, coğrafya ve zaman ne olursa olsıınortak serüveninin son rengini dc yansıtmakta. Tiksinti Çağı, temelde, tüm yüzyılı kapsamak vc ona olabildiğince kendi öznel çerçevcsi içinde tanıklık etmck amacı taşıyor. Ancak, bunda nc ölçüde başarılı? Kuşkusuz, tartışmaya açık bir alan bu! Tiksinti Çağı'mn yeni baskısına yayımlanmamış lu Yıllar ana bas lığı altında Schirer'in günlüğü doğrudan gazeteciyi cksen alan ılramatik bir kur guyla başarılı biı di/i lilnıin kıınusıı oltlıı. Bilnıem, yıllaı (incc, (!etn Ya\ın laıı arasında çıkmış olan bu kit.>p bu gün tamamcn bitti mi^ Uıtlcr'in ıktıd.ua gcldigı aylarda lıc nıeıı kuıulan loplama kamplan ve ar dından d.ı çalı^ma kamtıları olgıısu v.t da gerçeği önündc Tiksinti Çağı'nın birkaç dcnenıesi ayrılmıs olmasına hiç dc rastlantı gözüyle bakılmamalı! (ierçekten Dachau, Auschvvitz, BcrgenBcllscn ordaysa, o döncmin ürünüvse, Solingen buıada; Solingen'de yakılan Türkler de günümüzün Alnı.ınya'da yasayan sözümona yasalar önündc cşjt naklara sahip insanları. "Acıya Yolculuk", "Nc Unut Ne Aflct!" isimlerini taşıyan denemeler, bclki çağdaş insanı itcn, yadırgatan, ama giincel gerçekleri dıijlamayan yaşam kesitleri. Avrııpa'nın bir bakıma yirminci yüzyıldaki "Ortaçağ"ı. Karanlık, soğuk, ürkütücü ycni Ortaçağ! Kaldı ki, BosnaI lcrsck gerçcğiylc yctcrince iç içc yaşamıyor muyu/? Paı çalanan vc birbiriylc savaşan Yugosla\ ya'da oıtaya çıkan nicc kamp ve ortak mc/.ar ncyi vıırguluyorr' Kanıpların milliyct ctikcti Alman, Sııp, Fransız (Vcrnct), Israil ya da Stalin kamplan böyle bir çağdışı ııygulaniiinın özünü ortadan kaldırıyor mu? Tiksinti Çağı'mn ycni baskısında yer alan "Austchwitz Bir Kuııım mu?" dencmcsi, bir bakıma "Acıya Yolculuk"u bütünlemiş; kamp gerçeğini günün ko şullarına bağlayarak, ona biraz daha çokyönlü bir yorum gctirmcktedir. Son olarak, genc 1995te sincmalartla gösterimc giren Schindler'in Listesi de, taıtısmalara yol açan çarpıcı vc kışkırtıcı bir film olması özelliğiylc, Ausclnvitz'c, yani Nazi toplama/çahşma kamplan gerçeğinc kendi açısın dan, belirli bir ışık tuttu. Yoğun izleyici ilgisiylc karşılandı. Tiksinti Çağı'mn bir dencmcsi de, nüklccr çaga ayrılmıs, sayılabilir: "Ili roşima lçin Kelepçe". Savaş sonıası tloncm, başlıca iki alanda Tiksinti Çağ'nda kcndıni göstcrmcktc: Kışkırtılan milliyetçilik duygulannın yol açtığı ycni laşjzm vc tasarmılanıp yönlendirilmiş askcrscl darbelcr. Birincilcıin örncği, "Altc Kamara den " ve "Piemonte llkbahan'. Birınde Bclçika, öbüründe italya'nın siyasal dokusımıı gündcmc gctiıcn, clli yıl sonrasının kaba ııkçılığının tohumlarına i^aıct ecien iki uyarı. Ya/ık ki, yıllar gcçtiği haldc Avıu>a'nın bölünmıişlüğü hep sürüyor. (%'eiijkilcrle, yırtılmalarla, ayrılıklarla, bjri bitip öbüıü başlayan ya da başjatılankaıılı çatı^malarla yorgun bir Avrupa! Y Yeni Ortaçağ llcr durumda, Tiksinti Çağı'nın içinde yer alan denemeler, tspanya İç Savası'yla (1936) belirli bir "giriş"i gerçekleştiriyor. Söz konusıı notlar, josc Bergamin'in dediği gibi, "maskclcrin arkasındaki gerçek tspanya'ya tanıklık eden" bir içeriğe sahip. Ayııca, bununla â.\ kalmıyor. Tiksinti Çağı'nın ycnidcn gün ışıgına çıktığı 1995 yılı yani, 20 Kasım 1995 (îcneral Franco'nun ölümünün yiıminci yıldönümü. tspanya üstünde kırk yıllık bir diktatorya kuıan yaşlı gencralin ölüm yıldönümünü, gerçi günümüzde de kutlayanlar, kırk yıllık faşizmin anısı önündc "saygıyla cğilcnler" eksik değil. Evct bunlar Avrupalı ycni faşistlcr, da/laklar vc bir de Franco'nun yakın ailesi. Başka bir deyişle, uzak karabasandan yakm/günccl serpintiler. Otc yanadan, 1995 yılı, AvrupaAsya ortak laşızminc karşı kazanılmış uluslararası "zaler"in ellınci yıldönümü: 1945/1995. Tiksinti Çağı, birçok bölümleriylc "kahverengi veba"nın doğuş ve gelişme yıllarını yansıtmakta. "Beıiin Clün lüğü", "Tiksinti Çağı", "Ne Unuı Nc Atfct!" vc "Kızıl Aliş" gibi... Ozelliklc birınci, Amcrikalı gazctcci William Schircr'in geııç bir muhabir (gazcte vc ıadyo muhabiri) kimliğiylc, tanıklık ettiği Hitlerli yılların öyküsü. Ciüııu giiniinc tutulmuş ve sonra gizlice Almanya'dan kaçırılmış notlaıı üstüne bir değcrlcndirme. 1995'in ya/ başında, TV3'tc, KâbusSAYFA 6 Gerçek İspanya Uğur Kökden, "20. yüzyıl, tüm geçml$ dönemln vanl, geride bıraktıgımız yirmi yüzyılın, bir cesit bileşkesl nltellginde; hepsinin. özetl" dlyor Kahverengi veba Milliyetçilik virüsü Kaba, ilkel ve yokedici "milliyetçilik virüsü", inancı sarsılan, ya^ama gücü gündcn güne azalan yaşlı anakaranın bcdcmni kemiriyor. Bununla birlikte insanlığın ortak bellcğini ycnilcmek, bilincini bir kez daha aydınlalnıak, cvrcnsel değerlerin kalıcılığına katkıda bulunmak amacıyla hcr günün savaijimı/mevzileri de elbet tcıkcdilcmc/. Askcrscl darbclcrc gclince, bunların en kanlı vc örnek oluşturanı Cîn. Iraneo ve arkada^larmdan sonra, clbet 11 cylül tarilıli îjilı darbesiydi (197î). ijili dıamı, Tiksinti Çağı'nda Pablo Neruda'yla özdcşleşmiş durumda. Ikı bağımsız deneme avrılmış dcncbilır, Şiiili şaire: "Neruda'ya Ağıt" ilc "Yaşadığınıı Itiral F.diyorum ". Aslında, sonuncu, Ncıuda'nın, yedirenkli ö/vaşamöykiisii üstüııc bir çeşit değcılcndiınıe. Ote yarulan, bu iki dencmcnin bir başka anlamı daha var: Cünümüzde, S.İİİ üaıbesiylc (Kylıil 1973) birlikte askersel darbelcr bambaşka bir değişime uğramiş görünüyor. Zamanın törpüleyici etkisindcn de yararlanarak, uluslar ailesi ve/ya da ulusal kamuoyu önünde, darbelcr sanki bir ölçüde yu nuışadı; sanki, anayasal demokrasinin doğal uzantısı sayılabilecck bir nitelik kazanır gibi oldu. Dolayısıyla, ncrcdc darbe kcsin ve caydırıcı sonuçlanyla sona crdi, nerede scçilmİ!; anayasal yönctim işbaşına geliyor, bilinemez oldu. Bu içıçchk, ka çınılmaz bir biçimdc, yeni, aldatıcı vc tehlikeli bir siyasal cğilimi oıtaya çıka rıyor. C) halde, yakın gccmişin S.İİİ '73 darbesi tıpkı o 12 Fylül darbesi gibiüstünde dikkatlc durulması gcrckcn, nedcnsonuç ilişkisinin bir daha bir daha incclcnmcsindc yarar olan siyasal bir ders. Bu aıada, son bir soru d.\ karşıhğı olnıasa bilc şu olabilir: Tiksinti Çağı'mn karamsarlığı, yoksa tarihin akışının akla uygun bir bicimtlc gerçckleşmcyişinden mi kaynaklanı yor.J (îczegenimi/.dc din ve ırk ayırımı nın neden olduğu kıvımlaı, savaşjar, bu savaşların bcslcıligı gitlıkçe güçlcncn bir scrmavcnin ürunü sömürü diı/cni, acaba tüm bu olıımsuzluklar hiç önlc nemeyccck ıni? Böyle bir tabloda, insanın ayağını çeimeleyen ne? • Tiksinti Çağı / Ugıır KöhJcn /Yapı KrcJi Yayııılıirı /120 s C U M H U R İ Y E T ' K İ T A P S A Y I 3 2 8