Katalog

farklı türden hir cevap vermcktcdir. Hcm dcvleti hem dc piyasayı temel alan yaklaşımların kıısurlarını kabul cdcrck, toplumsal harckctlerin tcmsil ettiği kolcktif bir eylem türünü (hcr ikisini de diizeltecek şcy olarak) önermektcdir. Ycni Sol gelcncğin içindc bir bilgi teorisi, toplumsal eylem, hcm komuta ekonomileri hcm piyasa ckonomilcri karşısında şebekelcri tcmcl alan bir altcrnatif, bir siyasal stratcji vc altematif ekonomik kurumları geliştirmek için onun deyişiyle "toplumsal sol harekct"in gösterdiği çabaların ıızun bir özctini içcrcn uzun crimli politikalarmı ortaya seriyor. Wain\vright çoğunlukla birbirindcn tam bir yalıtlanma içinde clc alınmış üç diyalogla işc koyııluyor. Scrbcst piyasacı sağın antiotoritcrizmini anlıyor ama onun atomistik bireyciliğini yadsıyor. F,ski solun eşitlik vc toplumsallaşmış bir ekonomi arayışını onaylıyor ama onun dcvlctçi yaklaşımına ciddi eleştirilcr yöncltiyor. Toplumsal sol hareketin sivil toplııında örgütlenme yöniindcki pratik çabalarıtu paylaşıyor ancak onun hiikümcti özcrk bir örgütlenmeye izin vcren bir araç olarak kullanmaya zorluyor. Onun argümanı, tcmcldc doğu vc Batı Avrupa'ya yönelik olsa ıla, bunun mcvcut ABD siyaseti için de geçcrli oluşu, hızlı kürcscllcşmcnin nasıl tüm dünyada nolitik kaygılarda bir yakınlaşmayı zorladığını göstcriyor. Doğu Avrupa'da binlcrcc kişi yurttaş hareketlerinc katıldığı, sokakları dolduıduğu vc komünist hükümctlcri devirdiği zaman I lilary Wainwright nc kadar sevinmişti! Britanyalı Ycni Sol, bir cylcıııci olarak 1%8'dc Sovyctler'in Çukoslovakya işgalini kınamıs, vc 1980'lerdc tüm Avrupa'yı saran nüklccrkarşıtı kampanyalarda Doğu Avrupalı bağımsız barış vc insan hakiarı gruplarıyla işbiıliği içindc çalışmıştı. Wain\vright ko miinist otoritcrizmc başkaldıranlarla kcndi arasmda güçlü bir bağ olduğunu hisscdiyordu. Nc var ki, cskı Çckoslovakya'daki Yurttaşjar I'orumu cylcmcileri gibi mııhaliflcrlc birliktc çalışmaya başladığı zaman, onların birçoğunun sosyalizmi rcddctmcklc kalmadığını ama "nco, libcralizmin ahlaki vc fclsefi nosyonlaıı "nı bcnimscdiklcrini keşfctmenin dc rahatsızlığmı da yaşadı. Onlarla diyaloğunu açık tutmak için, özcllikle, sadccc Doğu Avrupa'da ortaya çıkan hükümct biçimlcrinin dcğil ama ayrıca Margarct Thatcher'dan Rush Limbaug'ya kadar Batılı muhatazakârlann da akıl hocası olan Avusturyalı kııramcı Fricdrich von I layek tarafından ifade edildiği şekliyle bu ahlaki vc fclscfi nosyonları incclemeyc basjadı. Bu "özgürlük filozofu'nun açık otoritcrizmini kabul cdcrkcn (Hayck cn üst yönctim organının, tcrcihan 40 yaşını aşmış, vc onbcş yıllık dönemlerle seçilecek crkck yurttaşlaıdan oluşması gerektiğini savunuyordu) Wainwright onun "ahlaki vc fclscfi nosyonları"nı ciddi bir biçimdc clc almaya girişir. Hayck'in (vc kuşkusuz, ayrıca onun Britanya ve ABD'dcki havarilcrinin dc) Doğu Avrupa'daki yurttaş harcketlcrinin cylcmcileri arasındaki ctkisinin cskidcn varolan komünizmdc koıkunç bir biçimdc ve Avrupa sosyal demokrasisi vc onun ABD'dc gölgede kalnıış ikizi olan Amerikan libcralizmindc çok daha insani bir yüzlc tetıısil cdilcn "toplumsal mühendisliği tcmcl alan devlet"e yönelik eleştiridc saklı olduğunu bulur. Vc toplumsal mühendisliği tcmcl alan dcvlctin anahtarı bilgi tcorisindedir. Hayek'in, toplumsal mühendisliği temcl alan dcvlctin, yönettiği bireylcrinkilerılcn daha üstün göıüldüğü bir bilgi tcmclindc toplumu düzcnc sokma amacına sahip olduğu görüşünü taşır. HaCUMHURİYET KİTAP SAYI 328 yck'c göre, bu yaklaşımm kusuru, bircylerin ister özgül koijiıllara bağlı olan zaman vc dıırum bilgisi istcrsc "insanın bildiği haldc ifade edcmediği" zımni bilgi olsun, bircylcrin sahip oldukları yaşamsal bilginin hcrsjcyi bilcn bir devlettc merkezileştirilemeyeceğinde yatıyor. Wainwright bu argümana aktif olarak katıldıgı sol hareketlerdc "ozclliklc dc 1968 öğrenci harekcti, kadın harckçti vc radikal işyeri tcmsilcilcri harekcti "ndc öncecıcn rastlamıştı. Bu hareketlcr "dcvlctin ve şirketin her şeyi bilen otoritelcri"nc baskaldırıyorlar vc "bilimsel bilginin sadece fizikte dcğil, tonlumda da gclcceği göstercbilcceği" fikrini rcddettiyoılardı. Ama Hayck bu argümanı yanlış bir yönde geliştirir. "Topiumun küçücük bir parçasından fazlasını bilcmcyiz" diye yazar. "insanın tüm zihni, ancak kendisinin mcrkezde olduğu dar bir çemberin olgularını etkili bir biçimdc kavrayabilir". Dünyaya kör gibi, cylcmlcrimizi toplumsal sonuçlarını bilmcdcn gireriz. Bu ncdcnlc, uygarlık bircylcrin bilinçsiz ctkilcşiminin yarattığı kcndiliğinden düzendcn başka bir şcy değildir ve olamaz. Toplumsal mühcndislik yoluyla bu kcndiliğinden düzcni düzeltmc girişimlerinin hcpsi de bireylcri özgürlüklcrindcn yoksun bırakacak ve piyasanın düzcnli işleyi^lerini bozaeaktır. Kcndiliğinden topluım düzeninin ycrine tiranlığı gcçirıne tehlikcsi sadece hükümcttcn dcğil ama amaçlı hcr türlü kolcktit cylemden dc gclir. (Bu konunun yankılan şimdilcrdc mıızaffcr olan ABD sağının, libcrallcrc \c onların hükümet programlarına hcr saldırısmda işitilebilir.) Wain\\right, Hayek'in argiimanmdaki tcmcl bir yanlışa işaret cder. Kcndi dencyimlcıimizlc ancak merkezini olıışturduğıımuz "dar bir çevrc' yi bilcbiliriz. Ancak, bu şckildc bilgisiz/cahil/kalamayız. Cîcrçektc ise insanlar hcp bilgiyi paylaşagclmi^leıdir. Sürücüler, sotaya yatmış trafik polisini haber vermek için farlaıını yakıp söndüriirlcr; şirkctler eski tip şcbekclcrdcn sanayi araştırma kuruluşlarına kadar pivasadışı, devlctcJışı cnformasyon kaynaklaıından yaraılamrlar; toplumsal nareketler diğcrIcrinin yanında, ister konfcranslar istcr cğitim programları vcya bilinçlcndirmc grupları yoluyla olsun, bilgi paylaşjmının örgütlü vc bilinçli aıaçlarıdırlar. Kör bir biçimdc yola çıkabilir, ancak sınırlı bilgimizi birbirimizle paylaşarak karanlıkları yırtan deliklcr açabiliriz. Bıınunla birliktc, Hayck'c rağmcn insan yctcncklcri bir tarafta toplumsal mühendisliği tcmcl alan bir devlet ile diğcr tarafta yalıtılmiij bireylcrdcn oluşan bir piyasa seçcneğiyle sınırlı değildir. "Kendiliğinden düzcn" ile değil ama gcçmiştc insanların kolektif çabalarıyla yaratılmış bir düzen kolektif cylcm yoluyla dönüştürmcye hcm ihtiyaç duycluğumuz hem de buna yetenckli olduğumuz bir düzen ile karşı karşıyayız. Wainwright ncredcyse solun uzlasjimsal yaklaijimlarının clcştiricisi gibidir. Dcvlct iktidarını yürütcn siyasal partılcr araeılığıyla toplumsal rctorm sosyal dcmokrasinin, komünizmin vc ABD liberalizminin ayırdedici özelliği olmuştur. Her birisi toplumsal ihtiyaçların "bilimscl bilgisi"ne dayalı bir programı gcrçekleştirmek için devlet iktidarını kullanmayı öneriyorlardı. tnsanların kcndi ihtiyaçları ve bunları nasıl gidcrcccklcri konusunda kcndi düşüncclcri olabileccği, dcvlct idarccilcrinin hesaba kat madıkları bir şcydi. (Her Amcrikalı'nın yaşamını etkileyebileccği bir sistem rasarlamak için toplanan (Jinton yönetiminin sağlık kıırıılu, böylc bir kibirin Kendiliğind8n düzen sinıgcsi olarak göriilcbilir.) Wain\vright, bu tcknokratik yaklaşımın tcmcl kusurunu, ondokıızuncu yüzyılın doğa bilimlerinden ödünç allnan ve topluma uygulanan bir bilgi tcorisinde buluyor. Bilimscl olarak kodlanmış dcneyimc dayanan gencl yasalar, gelccek ve insan eyleminin sonuçları hakkında kestirimlerc izin vcrir. Nasıl nıühcndislcr fizik ilkelcrini gökdelcn inşaatına uygulııyorlarsa, istcr iktisat, sosyoloji, siyaset bilimi isterse "bir bilim olarak Marxizm" şcklindc tanımlansın, bu ncsnel bilgi, topiumun yeniden yapılandırılmasına uygulanabilir. Sonuç, 1 layck'in suçlami!; olduğu gibi, kodlanamaz, bilgilerini hesaba katmadan ve bircylcrin bıınu değersiz gördüklerini göstcrmcden bireylcri salt maddc olarak görmcktir. Dcvlctin üstün, bilimscl bilgi iddiası hem komünist baskıları, hem tic sosyal dcmokrat ve liberal 'baba dcvlct' anlayışmı (patcrnalizmi) haklı göstermek için kullanılmıştır. Ycni Sol, Eski Sol'un dcvlctçiliğini eleştircrck yola çıkmıştır. Ycni Sol, komünizmin sürdürdüğü parti diktatörlüğüne vc sosyal demokrasi ile ABD liberalizminin gctirdiği teknokratik atacrkilliğc altcrnatit olarak katılımcı dcmokrasiyi öncrir. Ama Ycni Sol, her zaman isjerin mcvcut gidişinin altcrnatif bir yolunun ifade cdilmesindc büyük güçlüklcr yaşamıştı. Wain\vright, hepsi de birlikte hem komuta hem dc piyasayı temcl alan ekonomilcrc bir altcrnatif temclinin oluştLirabilecek bilgi paylasımı yoluyla aktif bir biçimdc yctki sahibi olacak üç tip kurumu bctimlcr. Birincisi, çcşitli türlerdcki koopcratillcr, ö/yönetim işlctmclcri ve nizmct iircticilcridir. VC'ainvvright bir model olarak, ılcmokratik bir örgütscl yapıyla çcşitli kadın topluluklarınm hcm iç hem tlış yogun iletişim şcbckclcriyle birlcştircn Isvcç kadın harcketindcn yarattığı bir okula ilişkin ayrıntıh bir örnck olay sıınar. Ikincisi, olmaılıkları takdirdc, sadece piyasanm birbirlcrine bağlayabilcceği ekonomik faaliyctlcri bir araya gctiren sebekclcr aracılığıvla bilgi paylaşımı ve koordine edici cylcm araçlarıdır. Bura1da Wainwright'in bazı modellcri harekctleri tcmcl alır: Dünya çapında aynı sanayi kolunda çalışan scndikacıları bir araya gctiren Ulusötesi Unformasyon Dcğişimi; Londra'da kadın ev işçileri öıgütleri; Alman scndikalarının işçilcrin ycni tcknolojiylc başa çıkmak için kurdukları lcat (Ycnilik) mcrkezleri. Öbür modellcr, Kuzey Italya'daki Hmilia Romagno'da ortak araştırnıa vc üriin pazarlaması yapan küçük imalatçı şebekeleri vc Ispanya'nın Bask bölgcsindc eğitiın, bankacılık, sağlık ve emcklilik kurumlarını bir araya toplayan koopcratif ^cbekelcri gibi özerk işlctmelerin arasındaki bağlantıları temsil eder. Bu örneklcrdcn ve Dianc Elson'un "piyasanm toplumsallaştırılması" yolundaki öncü önerilerindcn yararlanan Wainwright çeşitli şcbckeleşmc vc bilgi paylaşımı türlerinin nasıl devlet komutası vc atomize olmu; piyasa mübadclesine düzcltiçi bir eklenti olıışturaeağını gösterdi. Üçüncüsü, toplumsal hareketlerin politik tasarılarıdır (projcksiyonlarıdır). Wainwright, dcvlct cylemi yoluyla toplumsal reformu değil dc, daha çok hükümcttcki konumlarını, toplumsal grup ve hareketlerin kendi adlarına harekct etmelerini sağlamak için kullanılmayı amaçlamalarıyla ayırt cdilen Alman Yeşilleıi vc diğcr birkaç küçük partiyi bctimliyor. Wain\vright bıırada, 1982'dcn Margcrct Thatchcr tarafından tesh edildigi 1986'ya kadar Işçi Partisi'nin Yeni Sol kanadı tarafından yönctilmiş olan Londra Büyiikşchir Meclisi (Grcatcr London Council) danıijman vc koordi natör olarak yaşadığı deneyinılerdcn dc yararlanır. Londra'nın scndclcycn ckonomisini düzcltme gibi korkutucu bir görcv üstlenen CıLÇ radikallcri sınırlı güçlerini vc kaynaklarmı topluluklaı ı, sendikaları ve harcketleri yctkili kılmak için kullandılar. Müteahhitlere ruhsat vermcyi rcddcdcrck tahrip cdici kentlcşmcyc karşı topluluk kampanyalarını desteklediler; işçi vc topluluk örgütlcrinden "halk planlamaeılan"na fon sağladılar; koopcratiflcrc ve azınlık işletmelcrinc yardım cttilcr vc global şirketlerc ortak karşı koymak vc bunu koordine etmek amacıyla uluslararası işçi sendikalarını finanse cttilcr. Wainwright'a göre, GLCl'nin rolü, "ekonomik kurumları toplumsal gcreksinmcleri karşılamaya yöneltmek" tleğil, ama daha çok "gerçek halkın bilgi ve beccrisini harekete gcçirebilecck olan dcmokratik örgütleıc dcstck sağlamaktı." Wain\vright ııı alicrnatılı hcrkcsi ikna edemcz. Koopcratif mülkiyct ve yönetimi özellikle büyük sınai ycrlcşimlerde çoğunlukla zor olduğu ortaya çıkmıştır. Ekonomik şebekelcr, ekonomik koordinasyon için tam gclişmiij ve sınanmış araçları vermekten uzaktır. Harekctyönelimli siyasal partilcrin durumlaıı hâlâ belirsizdir. Bununla birlikte, onun örnekleri ve argünıanları, bu tüı bir alternatifin: en azından dikkate ve daha gcliştirmcye değcr olduğunu belirtiyor. Son çeyrek yüzyılın olunılu toplumsal dönüşümlcri tcmcldc sivil toplumda harekct eden toplumsal lıarcketlcrdcn çıktılar. ABD'dc işgallcr vc özgürlük vürüyüslcri Sivil Haklar Yasası'nın kabul edilmcsinden çok önce ayrımcılığı kırmı^tı. Victnam Savaşı'na kaışıt harekct, ABD'nin militarizminc yirmi yıllık bir gericiliğin tamamcn söküp atmadığı kısıtlamalar gctirmiştir. Kadın harekcti, hükümctin ayrımcılıkkar^ıtı politikasının ctkisizliğinc rağmcn, Amcrika'daki cinsiyetler arası ilişkilcr alanını dcğiştirmistir. StotıcwaH'dcn bu yana gay vc lczbiycn harcketleri homofobiyi ncrcdcysc evrcnsel ölçcktc kabul grircn bıt kural olmaktan, çelişkili bir darkafalılık biçimine çeviımiştir. Uluslararası açıdan, Avrupa'ya daha çok nüklecr silah yığılmasını engelleyen, ırk ayıımını oıtadan kaldıran vc bildiğimiz gibi komünizme son veren siyasal partilcr dcğil toplumsal harekctlerdi. Sağcı ideolojinin başarısmdaki gizlerden bir tancsi, toplumsal hareketlerin bu rolünü gizlcmc yetencği olmuştur. Bunu da tüm toplumsal laaliycti iki katcgoriyc: hükümctin zorlayıcı (eoerci) cylemi; vc piyasada bircylerarası serbest mübadeleye ayırarak yapmıstır. Bu basitlcjjtirilmiş ikilemde gönüllü isbiıliğinin rolü silinir, tüm kamusal cylcm bireyscl özgürlüğün bir ihlali olur ve düzcltilmcyen bir serbest pîyasa dışında başka şeylcri amaçlayan toplumsal hareketler ancak devlet tiranlığına yol açarlar, liberaller vc solcular bu saldırı. ya hükümeti savunmaktan başka bir yanıt vermcdikleri zaman, bu ikiliğe de facto bir meşruluk sağlamış olurlar. Sol, hükümctin savunucusu pozisyonuna sokulmııştur; bu çcmbcrdcn kurtulmak için, kcndisini sivil toplumda topiumsa} cylemin savunucusu alarak ycniden yapılandırmalı, Sol, sağdan yetki vermc fıkrini ı>cri alabilir ama onu ancak hükümeti kendisini onların yerinc koymaktan çok, halk inisiyatiflerini destcklcmc aracı olarak ycniden tanımlarsa. Sol, dcvlctc yönelik temcl yaklaşımını ycniden düşünmcvc hazırsa vc hazır olduğu zaman çok değerli olabilecek güçlü anlayışlar vc zengin bir örncklcı dizisini. Yeni Bir Sol Üzerine Tartışmalar'da bulabilir.B The Natiotıs/ Mcirl /9V5 stiyıstınhııı alınmnjtır. Çcvircn: Htıztil Dclnvçıivlı SAYFA 5 Toplumsal hareketler Sosyalizmi reddedenler Piyasanm toplumsallaştırılması Devlet tipanhğı Topkımsal reform