Katalog

vunan goıuş etık tarıhınde genel ola ıak "metaetıkulet"m goıuşıı olaıak bı lınıı 'Mctactıkçıkı "e goreetık, 'ahlak vaıgılaıı alanı'ılıı " M e t a e t ı k " , "noı nıatıt ctık"tc olılugu gıbı, ıceııklı "ah lak vaıgılaıı vciınekten değıl, ahlaksal ıladcleı üzerine vaıgılaı vermcktcn, ahlaksal akılvuruımcdtn değıl, ahlaksal akılvuıutme üzerine akılvuıııtmclcı dcn mevdana gelmıstıı Ahlak vaıgılaıı u/eııne yargılaı, ahlaksal akılvuıutme lcı u/eııne akılvuıııtmclcı olaıak belıı lenen Metaetıgı, Normatıl I tıktcn a\ı ı.ın cn onemlı nokt.ı ısc, onun eylem için herhangi bir ahlaksal ilke veya amaç onermemesi, heıhangı bır şeyın ıyı, kotu veya yukumluluk oldıığunu sovlenıenıesıdıı Kisaca o normatıl tlc ğıklıı" (4) Ancak, " n o ı m a t ı l " olmavan bu ctık "bılımscl"dıı (^unkıı heıhangı bır ahlaksal ılkc o n e ı m t m c k , lyıvı, kotuyıı, yııkıımlulugıı soylememek gıbı ("bı l ı m ı ı " gorıış buna "ncsnel (ob(cktıt) olma" deı) "bılımsellığın" olçutlermı taşımaktadır I vet, etık "noımatır" olmaktan kııı t.ııılmış, "bılımselleştmlmış" ama bıı kc/ tlc bu tııı cpıstcmolo|i nalınc gcl mıştır (% iink.il aıtık ctıgın voneldıgı nesne Insan vc ınsanın ılışkıkımın bıı bııtunu olaı.ık goııılebıkcck yaşam dcgıl ama yargılardıı Bovlc bıı "etık", etık soıunlaı sadece anlam, dıl ve ııı.ın tık va da temellendırme soıunlaıı ol madığma goıe, cvellıkle cozum bekle nen alanlaı (oıneğın (Bıyoetık alanın tla) 1 , 1 elveııslı olmamaktatlır O r n e 11 1 gın gununıu/ılc bu ıkı ctık anlayışın, ri|"> etıgınde "oıgan nakılleıı", "bekâıct cknetımı" va da "I uthanasıa" gıbı so ıımlaıa ışık t u t a b ı l ı t t k kalıtı bır vanıt laımın bulunm itlıgı sovlt nebılıı Değerler Etfği loanna kuçuı.ıelı nın Değeıler Ltı ğı" dıvc acllantlııılabılecek ctığı, kav naklaıuıı Aııstoteles ve Kant'ın etık goıuşlcıı ılc Nıct/scht vc Schoptnha uet'ın ınsan goı ıışleı mılcn almıştır Dcgcıkı l.tıgmın tlayandıgı tcmel kav lamlar "etık ılışkı' vc cvlcm' kavramlarıdıı Ancak Kutuı.ıılı bundan once etığıne ha/ıılık olması ıçın bıı değer gdrüşü ortaya koyar (yiınkıı bııtıın ev k m k ı ı m ı / ve yapıp etmeleıımı/ın tlc gtilcılc ılışkısı vaısa, hatta bııtun cv lemlııımı/ tkgcjlcıtc belirleniyorsa o /amaıı dcgciın, t k g c ı k ı m vc ıkğeılen tlıımenın nc oltlugıı açiklıga kavuştu ııılmaliılıı Kııtuıadı 1 t ı k ' t e n o n c e ya/dıgı 1 Insan vc Değcıleıı kıtabmcla değerı değerlertlcıı ayırıı Avııea ınsanın tlc gıilcnılııme etkınlıgme bakaı (°>) Değeı, ınsanla ılışkılı bıı kavıamtlır Değcı, ınsan bıı şcvın eleğcıının ne ol tlugunu soıtluğu /aıııan ortaya çıkabilir. Bıı şeyın değeıı ısc o şcvın kendınc bcıı/cı şcylcr aıasındakı veııtlır Oıneğın bıı kıtabın kenelı tııııı ıcindekı de ğcıı, aynı tıııtle va/ılmış başka kıtap larla karşılaştıufelıgında bulunabılıı Bunıın gıbı, I'ıansı/ Devrımı'nın devıım olarak tleğeiınden de so/ edılebılır O n u n tla tlegeıı, o gııne tlck yapılmış başka tlevıımlcrlc karşilaştıtıldığınıla amaeında vc toplıımsal du/cnlcnıclcı ıçın veııı ılktleı getıııp gctıımctlıgındc bulunabılıı 'Cîcncllıklt ' t k g c ı denen şcvlcıe baktıgınu/da buvuk bıı çeşıtlılıkk kaı şı kaışıva gclırı/ Sevgıye.saygıya, d u ıustluğcdoğruluğa 'deger' dendığı gı bı bılıme relselevc sanata da, eşıtlığe o/guılugc tlc ' ı k g c f denıyor Kaklı kı ıvıve gu/ele dogtuva vc ınsanların 'ıvı' tkılığı heıııen ncınen hcr ştve tlc* de geı ıknılıgını goıuyoı u/ Bu da değer leıın ne oltlugıı soıusunun ıçmdcn çı kılnıa/ b ı ı soı u oltlugıı ı / l e n ı m ı n ı uyandıııyoı " (6) Kuçuradı 'değcı t k n e n şeyleıe ınsa nın vaılık ıiışkılcıı açısınclan baktıgın CUMHURİYET KİTAP SAYI 328 da insanın, kişinın vc topluın tckı ola lak bireyın tleğcılcrı aıasında hııklılık oldııgu sonucuna vaııı Insanın dcgcılcrı, bı/c ınsanın olanaklaıını gostcrcn vc onu dığcr canlı vaılıklaıdan avırabılmcmı/c vartlınıtı olan ctkınlıklcı (yaratma, bılnic, dcğcı Icııdıııııc, Lalısjna vb ctkınlıkkı) aratı lığıyla ortava «.ıkaılaı Amaçlı vapmalaı olan ınsan ctkınlıklcrı 'bclıılı bıı ^tkıltk o ttkınlıklcı olaıak amaçlarının bilincinde ve işlevleri yerine gelecek şekilde kı^ılcıtc gcr(,cklcstıııltlığındc so/ gclırı anıpulu yjpan bılıın, bılgının vc atlalctın nc oldıığunu gostcımcvc c.ılı^aıı fclscfc. Calais Burjuvalarını ya pan sanat, ombutsman'ı gctırcn hıı kıık, ınsan haklaıını korumava yonclık ılkclcıı ctkılı kılnıaya (,alışan sıvasct olarak kaiMnııza (,ıktığında ınsanın d c jicılcrını olu^tuıuılaı" (7) Insanın dcğcrlcıı ne gibi koşullarda gcrtcklc^tırılcbılıı' Bıı ko^ııllaıın bılgı M "bııcv olaıak kı^ının, vanı ıçıııdc bu lıınduklaıı toplıımsal ılıijkılcıdc ınsan laıın, ınsanın olanaklaııııı gerçekleştirebilmelerinin koşullarının bıı bilgisi, bireyin değerlerinı va da 'toplıımsal tlcgcrkı ı meydana gctıııvoı " (8) Itlclcı, ılkclcı, ıstcmlcr olarıık kar^ı mı/a cjkan topiııms.ıl tlcgcrlcı togu /a man va^aımla ctkılı o l a m a m a k t a t l ı r (, ıınkıı bu ncsncl ko^ulları sürekli va ratmaları so/ konusu olan kı^ıkı, top lumsal tlcgcrlcıın ta^ıyıcısı, onlaıın va şamda gci(,cklc^tırıtısı olamamaktadıı lar So/ konusu bu sürekli yaratma kısj b a k ı m ı n d a n etik değerlerc baglıdıı Kışının dcğcı k r ı olan ctık dcğcı ler, "ctık ılıijkılcıılc tlcgcr koıumava vcya buluntlııgu tluııımlaıda cn a/ haıcanmasını saglamava t,alışan kıynın o/cl lıklcrulıı ınsan olmanın tkgcıınııı bıl gısmc sahıp olan vc hcı cvlcm vc tutıı nuıntl.ı bıınu h c s a b a k a t a n kısjnın o/cllıklcıı Duıust, savgılı, aılıl, dolavı sıvla "t)/gıır" olma gıbı o/cllıkkı "tlıı tnsanın t k g c r k ı u l ı ı ınc ttkınlıgının tİL bıı analı/ını vapan Kutıııaılı vc go ıc ınsan, doğrıı dcgulcndıımclcı vaıı ması yanında, dcgulcntlııdıgt ^cvc aeğer biçebiliyor va tla değer atıedebiliyor. Bunlaı, kavnagı bınıık oltutlc Nı ct/sthc dc bulunabılctck olan dcğcı lcndnmc tar/larıdıı Kısata dılc gctuıldığındc, tlcğcıkıı tlııılmcsi so/ konusu olan "jtvı "gcçcılı ılkc lc ı kuı.ıll.ıı, noımlaı, stantlaıtl.ıı, modalat, ol<,tılt ı bakımından bunlaı ın "atı"sından bunlaıa gore" n ı t t k n t l n mck değer biçme; tkgcılcııtlııılcn ^tve bı/ımk ol.ın o/cl ılışkısıntkıı ılgısın tlcn dohıvı dcğcı vuklcmcksc değer atfetıtıe olmaktadıı Doğru tlcğcılcn d ı ı m e ısc oılgihcl bır ıjtır D c ğ c ı l c n d ı r ı l c t c k şevı kentlı vapısı, kcn dı ılıskılcı ıiijinık görebilmeyi gt r c k t ı ı n ı e k ı t tlı ı (10) Şımtlı ctığe gc cılcbılıı Ku^ura dı'nın "değerler ctıgf'nın davandıgı ana kav lamla ıın "ctık ılı^kı" vc "cvlcm" kav lam Kııı oldıığunu soylcmı^tık Insanlararası l>ıı ıliiçkı tııı u ola ıak ctık ılışkı ' b c lıı lı b u t ı ı n l ı ı k t c bır kısmın bclıılı bııtıınlııktckl basjka bıı kısjvle va tla cn gcııı^ an lamda ınsanlaıla VU/VU7C geldığı ya da gclmcdıgı ınsanlaıla dcgcı soıunla ıının so/ konusu oltlugıı ıli'jkısı cvlcm dc bulıınaıak va^adıgı hcı ılıjkı"\iıı ( I I ) Bıı ılı^kıvı ınsan (kcıulısmt ' m san" adıııı vcımış olan tanlı vaılık) kişi olaıak yaşar. Bu tlıgu ınsanlaraıası ılı^kı tııru top lumsal ılıskıdıı Bu ılı^kıvı tlc ınsan birey olaıak kurar Toplıımsal ılışkıdc valnı/ta ili^kinin keııdisi ancak kuıul dııgıında gerçek oltlugıı h a l d c , ctık ılı^kitlc hem ılı^kmm kendısı hcm ılıs, kıvı kuıan h t m dt ottkı utuıula vcı aianlaı gcıtck bıı vaıolmava sahıptıı, vanı hcı bııı kisı(lcı) olaıak tek vc e^siztlıı Ctık ıli'jkı hcı şcvıvlc bir kez, tcklığındc va^anır O n u nesne cdınmenııı guı,4ugıı d c b u ı a d a n kavnaklan maktadıı " K uıtuıatıı t t u ı a d ı Ltığı, ctık ılı^kının ncsnc cdınılcbılctcgı tek vcı olan "cvlcm'ı cbılctcgı kı^ılcım baijka kı^ı veva durımılarla ılı^kıkımtlt cvlcmlcıını mctkc/c alıı Bır cvlcmm altlıgı volıı, bıı cvlcmtlc vcı atan olııp bıtuıfer /ıncırmı tlcvım vcıındcvsc, bır lılm karcsi gıbı duıdu larak, onun yapısını, olu^tııı utıılarını oıtava koyar ama bu salnı/t.ı bıçımscl olanın scıımlenmcsi dcgıldıı I lcı cvlc mın, hcı kıijinın, hcr ıluıumun tckdğı, bııitiklıgı go/ onıınc alınıisa, bıı ol dııkca guı,, ama olanaklıtlır, ancak olu!}iı bıı .ın durdurmakla olanaklıtlıı Ku (,uıatlı Ltıgı, bunıın hcm «,ok guı, vc karma^ık oltlugunun hcm dc olanaklı o i d u ğ u n u n b ı r o r n c g ı n ı olu^tuıııı (12) OIu^u va^amda duıdııımanın vc yaşayan kişilert dışarıdan bakmanın sağlavabılctcğı bılgının tlogıuluğıı vc gu vcnılırlığınc ılı^kın soıunlaı kaısjsmda Kııcıııadı omcklcıını bovlc bıı ısc cl vtıişlı va/ın \apıtlaıından vcıır Ya/ın vapıtlaıını olıışl.ııı tlcgıl kcntlı başlaıı na vaılıklaıı so/ konusııdııı Bovlccc sahıp oltluklaıı dcgcı lcı k oyle bir kisi olan ınsanlaıı avucıınun ıçıııc alıp al mava ve onların cylcmlerını "doğıu tlcgu1entlııme"vc «,alısır 1 tık ılışkı s.ukce kı^ıkı^ı ılışkısı ola ıak anlasjlmamalıdıt Kişinın evlcmı kaı^ısındakı kıijivc vonelmı% olabıleceğı gıbı bır insan durumuna (oıncğm A ( amus'nun Vcba ' ılc sımgclc^tııdığı bır ınsan durumuna) <}.A yonelmı> ola bılıı Bunlaı ın vanında Kuçuıatlı kı^ının kendi kendisivk kuıclıığu ctık \\\\ kıdcn vc vaıgıtın etık ılı^kisınckn so/ ctnxktcdır (13) 1 tık ılışkı" kavıammm vanıntla Ku çıııadı nın ktıgırukkı bıı tfıgti anahtaı kavıanı ' c v k m ' kavıamıtlu Insan e\ lcmıntlcn gcncllıklc davrani'j va tla vapma anla^ılını^tıı Hatta Kant bıle evlenulen "vapma vı anladığında, bıı cvlcmm dcgcı lı olması ıtın "ıvı iste m c ' v c çcık buvuk bıı oncnı atlctmı^tı (14) Anı ak "e\ lt m v alnı/cı yapma tlc gıldıı Hcı kı^ı cvlcmmı okı^ıuıan vt bu yapmadan once gtlcn t v k m ı n tla ha ıkı tanc ogcsi değerlendirme vc ıl gılı yaşantı a^amal.uı vaıdıı I k ı t v k n ı bıı IK, ana ogcnın bııtunııduı" U")) Kucuıadı bovlccc, so/u cdılmn; olan ctık ılışkı tc^ıtlcıını ınsan t v l c m m m ya|)isını tla go/ onunde buluntluıaıak vc va/ın vapıtl.ıııntlan st^tığı omtkleı lc <,(i/ıınıleı Bıı to/umlcmclcı ın am.it ı "valnı/ cvlcmm \apısını, unsıııl.ıı ını v.ı tla olu^tıııııtıılaımı scıımlcmck dcgıl, bı/lcıc bır olanağı gostcrmcktıı pck sık olmasa ıla vaı^antlığını gordıığu bıı olanagı, " d o g ı u " vc "dcgcılı" evlcmtlc bulunma t)lanagını" (16) ( ) m e ğ ı n " V c b a ' kaı^ısında Dı Rı cu\, hekim olarak gbrevinı vapmakla 'dogıu " bıı e v k n u k bulıınur Ama cv lcmın avnı /amantla 'tlcğcılı " bıı cy lcm olması ıçın ctık dcgcrlcıcc belıı lcnmı^ olması gcıckmcktctlıı Dı Rı eııs, hekım olaıak goıcvının >anında, salgının "Vcba" oldıığunu vctkılılcıc kabul cttııcbılmck n,ın uğrai}iı Sonıın ıla bıınu basarıı Bu gorev, onun bııın cı gorevı yanında msanmdegcıının bıl gısı (vanı ctık bıı tkgcı) taıatından bc lıılenmıs okluğu ıtın onun evlcmı avnı / a m a n d a " t k g c ı lı" b ı r eylem oluı Buntlan, tıp ctıgınck hckımın evlcmı i(,ın (,ıkaıılanılctck dcıslcı bulunabılıı Kı^ı kı^ı ılıskısmıle d e "değeılı bıı eylem ıçın, eylcmde bulunanın etık bıı kı^ı olması vc yaptıklaıı vcteılı dcgıl tlıı, avrıca evlcmın voncltlığı kişinın tlc ctık bıı kısı (vanı ctık tlcgcılcıı taşıvan vc onlaıa davanaıak cvlcmtlc bıılunan bıı kışı) olması gtıckmtktctlıı ( ) ı n t gın B ı c t h t ' ı n "Sc/ua nın Ivı Insanı" ovununtl.ı Shcn Te'nın etık bıı kışı olaıak evlcmı, kaışisında o n u n gıbı ctık kısılcr bulunmatlıgı ıcın "dcgeıh" bıı evlcm savılama/ Bovlc bu cvlenı (kaışıhk b c k l c m c d c n veıılen so/lcıe gııvcncıck hcp k c n d m ı k n veımtk) an t a k " t a n r ı l a ı " ı n g o / ı ı n d c (bıı " a h lak"ın go/ıındc) dcğcrlı bır eylcmtlır Vaşamda ıse " d o g ı u " vc "değerlı" cylcmlcrın geıccklcşcbılmesı ıtın bır ıastlantı gcıckıı Ku(,uıatirnın tlcvişiv lc " b u ıp u/cıındt tlolaşmava alışkm ıkı kişinın karşılaşması" gcrekıı (17) Ama yaşarken surcklı olaıak istıvo ru/ kı eylemleıımı/, kaışımı/dakılcrın evlemleıı " d o g ı u " ve "dcgerlı" cvlcm lcı olsıın Kıi(,uıadı'nın "dcgeılcı ctı gı" ıstcmclcı ımı/m hn, dc vcttilı olma tlığını, ' ı l o g ı u " vc "dcğcılı" e>lemknn ınsan değerler, ctık tlcgcrlcı komıla ıındakı bılgılcrımı/c b.ıglı oldıık(,a tıd dı bıı tlısıplın ışi oklugunu gostcrmck tcdır Kendibine Albeıt ( . a m u s ' n u n "Veba'dakı bır so/unıı rehbeı cdınc rek " D u n y a d a k ı kotukık hemen hc mcn hcr /aman tchalctten kaynaklanıı vc tchalct a>dmlatılma/sa, ıvı nıyct ko tuluk kadar /aıaılı olabılıı " • (2), (6), (7), (S), (W, ( / / ; (11) (14) (1>) (17) 1 Ktı<,ıtraJt, Etik, (5J (10) / Ktı<,u>ciJı, t n s a n v c D e ğerleri, Yaııhı Yay, i\l V)71 (1)1 Ku^ııraJı Sılııınıtş YuzUr Ktir ysıııda", Çağın Olayları Arasında, Şıır lıvatm Ytiv , Ankctrıi l'JSO (1) "Nonııltinıı lhlıın\cl ]LIIHIUIIJI rıhhılırlıpı", tiynı icnh (4) ihıuııı hfu Etik ve Metaetik, 20. Yii/yıl Etiğinde Noımatiflik Tartışması, 'lurkrsı hclufc Kıırtııı/ıı Yıi\ Ankauı 1W2 (12), (16) llıirıın lcpc, •Do^ın D< Hcrlcndınııc'Jcıı 'Dı>v,nı' i't 'Dığıi/r Lylcıı/c" Kıi(,ııiıhlı İJıu,/ Frankofoni, No 4,A>ıktinı l')1')? Etik/ loanna kıt^ııraJı/Tnıhnı \ı/< kıırnnnı Yayınları1 Ankauı lıl 1')' Etik, yuzvılımızda loanna Kuçuradı nin deytşiyle "ortacağını yaşamakta"dır SAYFA 11