Katalog

ÖNER CİRAVOĞLU ir sey dıkkatimi çekti: 1968 eylemlerinin, kurul düzene karst bir başkaldırı olmantn yani sıra, antiemperyaltst bir içerik tastdtğını da belirtiyorsunuz. Oysa günümüzae 68 denince akla önce otoriteye karst tavır geliyor. Antiemperyalist özelliklere öteki ülkelerde de rastlanıyor mu? Evet, yaklaşık bütün dünyada aynı olguyla karşılaşıyoruz. Yani kurulu düzene karşı tavır, antiemperyalizm ile özellikle antiAmerikan bir tavırla iç içe geçiyor. Günümüzde bunu tahayyül etmek zor değil, biliyorum ama o günün dünyasında böyle olması kaçınılmazdı. Bunun iki nedeni var: Birincisi, ABD'nin, kapitalist sisteminin dünya çapında jandarmalığını üsdendiği görüşü, siyasal arenada hakim görüştü. Insanların büyük çoğunluğu böyle düşünüyordu. Bu yüzden, kurulu düzene karşı mücadelenin, kaçımlmaz olarak ABD'ye karşı tavır ile birleşmesi gerektiğine inanılıyordu. Ikinci neden ise daha somut. Kapitalist sistemin en büyük ve en güçlü ülkesi olan ABD, Uzakdoğu'da, vatandaşlannın adını bile telaffuz etmekte güçlük çektikleri bir ülkede yani Vietnam'da pis bir savaşa sürüklenmişti. Çağdaş dünyanın devi, küçük, yoksul bir köylüulusa karşı haksız, kanlı bir savaş yürütüyordu. Uzakdoğu'dan dünyaya yayılan haberler ve fotoğraflar (kenduerini yakan Budist rahipler, elleri bağlı Vietkong gerillasını sokak ortasında tabancası ile şakağından vurarak öldüren Güney Vietnam Iı general vb.) bu savaşın vahşetini ortaya koydukça, ABDVe karşı tepki yaygınlaştı ve şiddetlendi. Orneğin Amerikalılar'ın savaşın sonlarına doğru Kuzey Vietnam'daki barajları bombalama tehdidi üzerine Isveçli ünlü devlet adamı Olof Palme'nin "Bunların Naziler'den geri kalır yani yok" diye tepki gösterdiğini buaün gibi hatırlıyorum. Amerikan yetkililerini çılgına çeviren bu sözler, bütün dünyada yankılanmıştı. Yani o yıllarda ABD'ye karşı tepki, simdilerden farklı olarak, özellikle aydınlar ve gençler arasında yaygın bir eğilimdi. Türkiye'de 196O'lı yıllarda Kıbrts Olaylart'ntn ardından gelen ünlü "Johnson un Mektubu" ulusalgüçleri ayağa kaldırmıstı. Bunu "Milli Petrol" kampanyası ızledi. Türkiye'deki ulusal tepkilerin, aünyadaki antiAmerikan tepkilerle çakısmasıntn, bizde zemini iyice olgunlasttrdtğt söylenebiltr mi? Kuşkusuz öyle. Johnson'un mektubu Türkiye'de bütün kamuoyunda şiddetli bir tepki yaratmıştı. Dünya çapında Amerika'ya karşı yükselen hoşnutsuzluk, bizde bu ulusal tepki ile birfeşti ve elele yürüdü. Ancak 68 Olayları'nı yaratan başlıca dış etkenin "Johnson'un Mektubu" olduğunu söylemek bence doğru değil. O yıllarda sol yükseliyordu ve başta Türkiye Işçi Partisi olmak üzere sol siyasal hareketler oldukça güçlü bir antiemperyalist rüzgâr estirmeye başlamıslardı. Bu rüzgârın da etkisi ile Vietnam halkı ile dayanışma duygusu giderek ülkenin dört bir vanını sardı. özellikle aydınlar ve gençler, antiAmerikan cephede yeralan uluslarlahareketlerle bir eönül bağı içine girdiler. Boykot, isgal eylemleri ile boyutlanan 68 baskaldınsı neden salt öğrenci hareketleri olarak sürdü? Oysa kendine özgü renkler tastyan o öğrenci direnişleri, bir anlamda genç kusağtn köhnemiş değerlere meydan okuması değil miydi? Evet, öyleydi. Niye gençlerle ve aydınlarla sınırlı kaldığı ise çok kapsamh bir tartışmanın konusu olabilir. Kısaca şunları hatırlatmakta yarar var: O yıllarda özellikle Alman düşünür Marcuse'nin ve Frankfurc Ekolü'nün başını çektiği bir akım, işçi sınıfının devrimci barutunu tükettiğinı, sendikalar yoluyla sisteme entegre olduğunu öne sürüyor ve devrimin bayrağını sistemin kenarında yaşayan aydınlara, yabancıişçilere teslim ediyordu. Bu teorik tartışmanın ayrıntılarına girmeden şu kadarı çok açıkça söylenebdir: O yıllarda ABD gibi Sovyctler Birliği de ve tabii bu ülkeye ideolojik bağlana bağlı komünist partiler de, dcvrim istemiyorSAYFA 8 Cüneyt Akalın'la "Türkiye de, Dünyada '68" üzerine 68'in düsleri Cüneyt Akalın, '68 kuşağı içinde yer almış ve bu hareketi hem Türkiye'de hem de dışarıda yakından izlemiş biri olarak, "Düşler ve GerçeklerTanıklanyla Dünyada ve Türkiye'de 68" adlı Kİtabında o dönemi anlatıyor. Akalın'la kitabı üzerine konuştuk. ekleri C niz Gezmiş'in îstanbul Adliyesi'nde duyüzakı olduğunu düşünüyorum. Ama Sirusmast baslayacak. Dayanısma amactyla yasal'ın yeri Dambaşka bence. Neden mi? oraya gideceğiz." Hurraaaa, kalabalık ora Kanıtı, çok renkliliği... Mahir Çayan'ın, ya kosuyor. Durusma salonuna giriyor elleMurat Karayalçın'ın, Mehmet Keçeciri kelepçeli o mahçup ve heybetli genç. Slo ler'in Mülkiye'nin 68 Mezunları olduğuganlar yükseliyor. nu biliyor muydunuz? Siyasal, 12#ıMart, Aksam İTU Öğrenci Birliği salonunda 12 Eylül kasırgalarından sonra, "Özal'ın rensleri" hortumuna da göğüs gerdi ya, undan sonra sırtı yere gefeıez.. Öğrenciler çok yetenekli Düşünüyorum da, acaba SBF yöneticida. Kantinde bir dolu genç var. Gecenin o leri 68'den kalma kimi belgeleri, lcimi gösaatinde nerden çtktığt belli olmayan biri rüntüleri hiç olmazsa fakültenin bir köşebeliriyor kapıda. Hazırlanan bildiri ve afis sinde teşhir edemezler mi? 20 yıl sonra lerden örnekler alıyor. Rasih Nuri gezdiğim Frankfurt Üniversitesi, duvarlaIleri bu. Eski tüfek. En iyi arsivci rında hâlâ 68'in izlerini taşıyordu; Biraz si Türk sol yasamtntn. da gururla, belli bir kendini beğenmişlk Birkaç hafta sonra Ankara'dahavası içinde... yım. SBF yurdunda kaçak kaltyo Kitabımzdü ilk kez 68 Hareketi'nin bir rum. Rüçhan Manas kantinde, topoğrafyası olusuyor. çorba kazantntn bastnda; isealci Aslında ben bütünsel bir harita çıkaröğrenciler için pisiriyor. frabma iddiasında değilim. Kitabın önsözünzon'da da benzer olaylar, tanıklık de bunu açıkça belirttim. Yapmaya çalışlar... Manzara bu... kimbilir neler tığım, "yaşavarol"suz, "kanrol'suz bir canlanıyordur sizin de gözlerinizn tanıklık çabasıdır. Bir de 68 kitle harekeönünde.. tinin "anonim" yönlerini mümkün oldu Sorunuz hem çok tahrik edi ğunca ortaya çıkarmaya çalıstım. ci, hem de tuzaklarla dolu. ÇünBatı'da çok geniş bir 68 literatürü var. kü nostaljik yönü çoğumuz gibi Kitaplar, fılmler, belgeler vb. Biz ise elibana da çekici geliyor, öteki yani mizdeki her şeyi yakıp yırtmaktan, olaylaile ise güncellikten kopukluğu, rı belgeleyemez haldeyiz. 68'liler Vakgeçmişe dört elle sarılmışlığın çafı'ndan arkadaşlar bu belgeleri bir araya resizliğini yansıtabiliyor. "Biz getirmeye çalışıyorlar. Geçenlerde Vakfa, 68'liler muhabbetinden aslında bir ara ÖDTÜ^de hocalık yapan bir Amehoşlanmıyorum. Bu tavırda çorikalı armağan olarak bizde yapılma bir ğunlukla öteki kuşaklara karşı te68 posteri yollamış. Düşünebiliyor musupeden bakan, kibirli bir hava senuz? Posteri gördıim, hepimizin bildiği, ziliyor. Oysa 68 bence üstün inserigrafide yapılma, ilkel bir "fruko" possanların değil, tersine normal, teri. Ama çok önemli çünkü belgesel br sağduyulu sıradan insanların, taözellik taşıyor.. Bu malzemeleri toparlarihsel kosulların ürünü. Bunları maya çaLşırken, bir yandan da anıları kâanlamadıkça, "biz 68'liler" muğıda geçirmenin zorunluğu kendini hishabbeti boş bir çene çalmanın settiriyor. Bir sözlü kültürden gelen bir ötesine geçmiyor. toplumuz. Çok laflıyoruz ama iş yazmaya Sorunuza daha doğrusu söylediklerinigelince, bin türlü mazcret buluyoruz. 68 ze çok duyarlı bir yanıt gibi olacak ama, du. Bunu bir poleOlaylan'nın meyhanelerde ne kadar çok aslında yanıt da değil ya neyse, ben bir mik konusu olarak konuşulduğunu bilmeyenimiz var mı? bütün olarak Ankara Siyasal Bilgiler Fadeğil, sugötürmez Ama sıra olanı biteni kâğıda dökmeyc gekültesi'nin 68 Olayları'nda pynadığı rol bir olguya işaret etüzerinde durmak istiyorum. Öğrencisiyle, lince, işin rengi değişiyor. mek için ifade ediBen lcendi açımdan bu hatayı aşmaya hocasıyla, hatta öteki çalışanları ile nizyorum. Nitekim ünçalışıyorum. Yaşananları, anıları bunarfametlileri ile bütün fakültenin... Bugüne lü Fransız düşünürü şıp yok olmadan, uçup gitmeden kalın kadar yalnızca öğrenci eylemleri üzerinde J.P. Sartre açıkça suuçlu bir kalemi kopkoyu bir mürekkebe duruldu. Oysa nocaların bircoğunun en çladı, "Komünistler batırarak kâğıda geçirmeye çalışıyorum. azından öğrencilerini anlamak için ciddi devrimden korkuHerkese de hararetle bu yolu öneriyoçaba gösterdiklerini, onlann hırpalanmayor" dedi. Daha ne rum. Üstelik tabu yaklaşımlar, son buldu maları için ellerinden geldiğince gençlere desin? Zaten başka demesek de eskisi gibi rağbet görmüyor.. kanat gerdiklerini belirtmek gerekir. Şimne derse desin, sağduyu sahibi insanlar insanlar söylenceleri değil, tıpkı Ameridi Üniversitelere egemen olan havayı düaçısından ilcna edici olamazdı. Yıllar sonkan filmlerinin duruşma sahnelerindeki şünüyorum da, o yıllarda SBF'nin bütüra düşünürken bile beynim zonkluyor. gibi "Doğruyu sadece doğruyu" söyleyenüne yansıyan özgürlükçü havanın, 68'in Fransa'da Mayıs 68'de nerdeyse bütün ceğini belırten tanıkları dinlemeye yatkın, yeşerip boy vermesindeki katkısını daha Fransa, yani onmilyonlarca işçi, milyoniyi görebiliyorum. Bunu vurgulamayı da dana doğrusu istekli görünüyorlar. larca yüksek ve ortaöğretim öğrencisi önemli sayıyorum. Örneğin bizim kuşak Neden görsel malzeme kullanmadıayaktaydı. Siyasal iktidar, bir kolboyu ODTÜ rektörü Kemal Kurdaş'a çok ayıp nız?" mesafedeydi. Ama Fransız Komünist etti, dahası haksızlık etti. O zaman Kur Işte bana zor bir soru; Şöyle yanıtlaPartisi devrimi istemedi. Mücadeleyi sudaş'ı beğenmiyorduk. Onun her şeye rağmaya çalışayım. Uk elde kabaca ana hatlalandırmak için elinden geleni yaptı. Somen öğrencilerinin üzerine titreyen, üninnı olayın omurgasını çıkarmaya çalıstım. nunda kurt politikacı de Gaulle, ayaklaversite özerkliğine saygılı, değerli bir Bunu yeteri kadar kapsamlı bir görev olanan milyonların aslında siyasal iktidar taCumhuriyet aydını olduğunu bize daha rak gördüğümden, başka şeylere heves lebinde bulunmadıklannı anladı verahatsonraki olaylar öğretti. etmemek için kendi kendimi sınırlandırladı. Bunun üzerine kendi kartlarını dım. lyikötü, yeterli yetersiz bir şeyler oynadı ve kısa sürede olaylara hakim olOte yandan biz kurumlarımızın önemiortaya çıktı. ışte şimdi görsel malzeme du. ni de tam kavrayamıyoruz. 68 Paris detoplamaya başlamanın zamanının geldiğiKomünistler iktidan isteselerdi ne yince akla Nanterre, ABD denince Berne inanıyorum. Bunun ilk adımlarını atolurdu? Kimbilir belki de iktidan ele gekeley, Yunan Cuntası'na karşı direniş detım bile. Bir "68 Albümü" Ü2erinde çalışçirebilirlerdi; hatta o sıralarda de Gaulnince akla Atina Politeknik geliyor da, 68 maya basladım. Ie'ün Almanya'ya kaçtığı bile söylenmişti. Ankara denince, akla neden SBF, neden 68'le ilgili bugüne kadar okura iletilen Bu ise bambaşka bir Avrupa'nın doğuşu ODTÜ gelmesin? Acaba şundan olabilir görsel malzeme, bence esas olarak yığma demek olurdu. Italya vb. üzerindeki etkımi? 68'i izleyen karşıpropaganda haremalzemeden olusuyor. Yollarda yürüyen, lerini hesaba katmıyorum. katı ilericidevrimci öğrencfleri olduğu bağırançağıran öfkeli gençler, polisle çaSorunuza dönersek, 68'in esas olarak kadar, SBF gibi, ODTÜ gibi, ITÜ gibi tışma sanneleri, ters dönmüs halde yanıp bir gençlik hareketi olduğunu vurculakurumları da hedef almıştı. Bizler de bir duran Kommer'in arabası vb. Bu görünmak gerekir. Bu malumu ilan gibi oiuyor suçluluk duycusuna mı kapıldık yokşa? tüleri anlamlandırmaya çalısan yayıncdar ama olsun; Neden sadece gençlik harekeOysa Batı'da bu merkezler saygıyla anıçıkmamış nedcnse. Oysa 68lilerin arasınti olarak kaldı sorunuza en azından şu yalıyor, kimse Berkeley'i, Nanterre'i lanetle da o kadar önemli grafikerler, çizerler, nıt verilebilir: Hatta gençlerden başka meye kalkışmıyor... ressamlar vb. var ki. yerlerde aranmalıdır! Kurumların önemli olduğuna inanıyoSanıyorum ilerde çok güzel şeyler orta Ben birey olarak 68'i üç kentte bölük rum. Ülkemizde 68'in başını çeken, daha ya çıkacak... • pörçük yaşadtm. Istanbul'daki Türk Solu doğrusu önemli olaylara sahne olan İTÜ, dergisinin yönetım odası ve Bora Gözen ODTÜ, Îstanbul Ûniversitesi, Ankara Düşler ve GerçeklerTanıklanyla Düngözütnün önünde canlamyor Salonda biri Üniversitesi, vb. gibi kurumların da, her yada ve Türkiye de 68/ Cüneyt Akalın/ Ken militanlara setlcnıyor "Az mnra De şeyc karşın, hâlâ Türk üniversitelerinin SarmalYaytnları/ 1995 C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 3 1 4