Katalog

Nejat Bo/kurt'un "20. Yü/yıl Diüjüncc Akımlan", 20. yü/yıl düşüncesinden hareketle yeni ufuklar arayanlara, felsefenin bir başlangıç, hcp yenidcn, yeni başlangıçlar olduğunu bilenlcrc, felsefenin sürekli felsefe olduğuna inananlara, düşünenlere, düşündüğünü düşünenlere, özgür düşünenlere hararetle tavsiye edilecek bir kitap. ERDAL YILDIZ 20. Yuzyıl Duşunce Akımlan •• • olma ya da sağlıklı gelıijmeye gıdcn yollardan bırı ara sında bıı sccım vjpııu d u r u n ı u n cladır Bu seçınıde ona fclscfı clu^un ıncnın problem c.o /cn vc yol gostcrıcı model ureten ct kınlığının yararlı olacağı kıı^ku go Nejat Bozkurt'tan güzel bir araştırma I çınde yaşadığımız yuzyıla ılışkın yap tığımı/ vc/vcya yapabılcccğımız bu tıın dcğcı lcndıı mclcı, mcelemeler, yoıumlar sonul anlamda bıı oznellık ve tukctılmcmışlık tchlıkcsını de beıaberın dc taşıvacaktıı 1 Icr nc kadar ınsan denı lcıı duşımcn vc eyleycn vaılık bıılıınduğu çagın tcmcl baglamlaıı (ekonomık, sıya sal, kultıırel) laıalındaıı oncnılı olçudc bclırlcnmışsc clc, kcnclısmdc bulunan oz sel bıı yctıvlc ( rheoııa) çağına yukarıdan vc olabıldığıııcc ncsncl bıı taı/da bakabı lıı vc bıı bakışını pı.ıtıklc ılışkıkndııcbı lıı Kuskusıı/ bovlcsı bıı tııtıım Çıiğına kaışı çcşıllı soı ıınılııluklaıı kendısincle duyumsavanlaıa o/guclıu Iştc Pıof Dı Nc).ıt Bo/kuıtun 20 Yu/vıl Duşunce Akımlan (Yoıumlaı ve Lleştnılcı)" adlı felsefc çahşması boylcsı bıı soıumlıılu ğun soııucu olaıak oıtava çikmış cluşun cesını vumcktcdıı bı/ı 20 Yu/yıl dıgcı butıııı ıııtclıklerındcn ayıı olaıak bıı "altııst oluş donemı" ola rak da değcılendııılebılır sanınm Daha yuzyılın ılk yaıısında ıkı dunya savaşı ya şanmış, buna bağlı olarak sıvasal ekono mık ve kultıııcl açıdan faıklı sıstemkı ortaya çıkmış bılgı vc tcknolojıdckı gc lışmclere koşııt olaıak ıı/ay çağı, bılgı ça ğı, bılgısavaı vc ıletışım çağı gıbı nıtclık lere buıunmuş, yu/yılın sonlaıma dog ıııysa "Reel Sosyahst ulkckım çozulu şııyle bırlıktc ycıcl bolgesel çapta ve dın sel etnık ayıımeı hcgcmonyacı nıtehklcrı olan savaşlaı başgostcrmış, /engın ve yoksııl ulkeler arasmdakı uçuıum gıdc rek dcrınlesmış, ınsan haklaıı ve çcvrc konusunda nııyıık olçudc olumsuz gelış meler yaşanmış, vb "Iştc bıı ceiışkılcr ve olumsuzluklar yunıağı ıçındckı ınsanın dıırumu oldukça guç goıunmcktcdıı Ancak bıı karşıtlık Iaı vc çchşkıleı vumağı olduğunun ayrı mına vaıaıak, ınsanın hoıunlarmın ustu ne, aklımıı yanına yuıcğmı clc kataıak, bıhnçle yıııumcsı duıumunda başaııva ulaşabılcceğmı ıımabılırı/ 1 fer şeyın cla ha ıyısını cldc ctmek ısteyen ınsanın karşı kaışıya kaklığı soıunlaı gelışmcnın bu bedelı olaıak sayılabılıılcı Çclışkılcıı vc kaışıtlıklaıı ıı/laştııma goıevının ınsanın bu ya/gısı oklugu unululmanıalıdıı (s 9 10) Pıof Dı Nc|at Bo/kıııt 20 yuzyılın felsefece dıısunme yapılaııııı ele almadan oncc ıncelcdığı bıı tcmcl soıuıı da "tek nolojı çcvrc felsefc" ılışkılendıı Bozkurt bu sorunu ve ço/uınunu şoylc dıle getır mekte "Çağdaş toplıımların, modern tcknolo|inın dc ctkısıyle karşılaştıkları cn oncnılı soıunlardan bıı başkası (dığcrlerı sııasıyla Nukleeı teknolo|inın yol açtığı sorunlar, nufus patlaması, doğal kaynak ların hı/la tukcnmcsı, modcın savaşlar) çevre soıunu olaıak karşımı/a çıkmakta Insanoğlu yu/yıllardan beıı çevıeyc zaraı veren ctkınhkleı ıçınde bulundu Ama gunıınıu/dc, bıı yandan nutusun aşırı bı çımclc aıtmış olması, obııı yandan sana yılcşmcnın ulaştığı du/ey, çevre soıunu nu dunya çapında bu bıınalıma donuş tııımuştuı Bıınalıma yol açan tcmcl nc dcnın tcknolojinm kcndısı değıl, ınsan laıalındaıı kullanılış yc ııygulanış bıçımı olduğunu vuıgulamakta yarar var Tan hın varılan bu noktasında ınsanlık yok N Bo/kuıt kıtabında 20 vu/>ılın fcl sctccc vapısmı anlamamı/ ıc,ın gcıcklı olan dığcı du^unscl vc sanatsal ctkınlık lcıc BttımlcvKi olmavan \c hgıırlcrc vtr vcımcvcn (non lıgıııatıt) saııat ılc soyut sanata mıı/ıgV, bılımscl vc tcknolopk gc lı^mclcıc h/ık, kımya vc bıyolojıdckı vc nı oluşumlaıa vc bunlaıın ınsan toplııın laıı ılc olan ılışkısmc yınc vukaııdan an cak dcıııılıklı bıı tar/da bakıp gcncl bıı scıınılcmcyc gıtnıcktcdıı Bovlcsı bir aı Düşünsel ve sanatsal etkinlikler <,c!jitlı alanlar vc vapılar aıasındakı ılı^kı leıı belııgınlc^tırmc çabasını yınc 20 yy ın dusunur ve akımlan uzcrınc yaptığı sıstcmatık vc taııliscl bıı (,alışma oıneğı olan kıtabıyla onumu/c getırmcktcdır Felscfc taıınınc baktıöımızda ılkm bıze çok faıklı gozukcn fılo/ot vc akımların tcmcl olaıak ıkı ana kanalda tonlandıkla rını soylcycbılırız Bunlaıdan ılkı 'elcştı ıcl cozumleyıcr anlayıştıı Knnulaıını acıklık vc scçıklık ılkcsıne gore ayrıstınp cle^tırıyc tabı tutan bu anlayı^a felsefe ta ııhı baglamında Anstotelcs, Abclardus, Hıınıc, (.aınap, Russcl, Moore, Ayer or nck gosterılebılır tkıncı anlayışıysa 'kuı gusal' dıvc nıtcleycbılırı/ (,,0/umleyıcı olmaktan çok, bnlcştıııcı bııtunleijtıııcı bir anlayı^a sahıp olan bu akımlaıda bıı tıın, natçalanmadan anlasılınava çalışılır ve tck tek paıçalaı bııtunlcştııılıı Bu an lavışa da tclsetc tarıhınde Parmcnıdes, Platon, l'homas, Spmo/a 1 Icgcl ve VVhı tclıcad oıııck gostcrılcbılıı N Bıvkıııt bovlcsı bıı lclsctc taııhını go/onuiHİc bulıııulıııaıak vc buna bılım vc tcknolo|i lclseteleıım dc ckleveıck uç lıı bıı bolumlcmevlc 20 yv duşuncelen nc bakmakta kı boylesı bir tutum çağımı zın du^unuı ve akımlarını yerlı veıme otıııtmada vc aıalarındakı ıçsel bağıntıla rı kurmada oncnılı bir yol açıcılığa ncden 3 bolumcleysc Bılım leknolojı I clse telerı vt Bılımleı Taııhı' başlığı altında daston Baclıclarcl vc Usııstuculugun l^ı gında Bılımlci vc Sanatlaıın Dıvaloğu Cıcoıges ( anguılhem ve 1 ıp I clselcsımn Bılgı kuıamı, )can (.avaıllcs ve Matema tıkscl Iclsclc Paul Icyeıabend vc anaı şıst Bılımkuramı, Albert Eınstem Lvrenı Uçuncu Bir C!o7İc Yoıumlavan Bılım adamı, Wcıncı Heıscnbeıg ve Mıkıofı /ıktc Belıılcnemezlık llkcsı, Pıcırc Du hcm ve Bılımleı l'arıhı Mctociolo|isının remcllcndırılmcsı Karl Raımund Pop pcr vc Llesjııcl Usçııluk, I homas Kuhn ve Bılımlerdc Devrımsel Sureç ele alınıp bılım tanhı ve felsefenin gclışımı çok vonlu olarak gosterılmcktcdır (s 245386]. Ulkemı/dckı fclsetc çalı^malaıına bak tığımı/da 20 yu/yıl bıteıken daha dunc kadar bu yuzyıl uzcııne kapsayıcı sorun laıı ve bu sorunlaıın gcllşımım ırdeleycn bir lclscle çalı^ması olmadığmı, olanla ııncla kısıtlı ıçcııkleııylc ulkemı/ın kultu rel ortammın ıhtıvacını kar^ılayamadığını g o ı m c k t c v d ı k 20 Yuzyıl D u ş u n c e Akımlan adlı çalısma sanırım bıı ıhtıvaci buyıık olçudc gıdeınıevc adav 1 lcle bu çaliijirıa vazaım ıleıde \apmayı vaaclcttlğı Yapısalcılık ve Moıleını/m Sonıası akım laıla dcstcklcndığınde 20 vıı/yıl clu^un ccsı bııvıık olçucic ıılkcmı/ıic tlc v.ıvgın la^ıp u/cıınc taılı^ıp, konuşabılcceğımı/ bir bıı yapıva buıımcccgmı soylcyebılı 117 Ulkemizdeki felsefe çalışmaları Altüst oluş dönemi Daha once Kant, Scçılmı^ Ya/ılar ((%e vııı, Rem/ı Kıt , 1984) Nıet/schc lanh Ustune ((,c\ırı, Sa\ Yay, 1987), C, ağdas. Felsefelcıdcn Kesıtleı (Sosval Yay, 1990). r.les.tııı ve Aydınlanma (Say Yay, 1994), Sanat ve Estetık Kuıamları (Sar nıal Yayıncvı, 1995) adlı kıtaplaıından tanıdığımı/ N Bozkurt'un bu son çali'j masındakı çağına vc felscfcyc ılışkın de ğcrlcndıımclcrınc ıstek vc beklcntılerme clc katılmamak mumkun değıl "(îekcck ku^aklaıca suçlu' "kırlı", "lekelı" bıı çağ olaıak anılacak olan 20 yy, yeni bir ahlak anlayısmm temcllcndueceğı ınsan vc doğava ılışkın "soı umkıkık oılıncı ıçınde, 21 vv a geçebılme koşullaıını bı ıa/ olsıın ha/ıılayabılırsc o /aman kcndı smı baği'jlatabılccektır Insan omtu uza dıkça onıı ckgcılcndıımc /amam kısal nıakta /aman daha hı/la geçnıektcdır llctı^ım Ickııolo|ilcrı ılerledıkçc ınsanın ctık gclışımınde bıı gcnlcmc olmaktadıı Bılım vc tcknolo|idckı gelıs,melcık ahlak alanındakı gclı^mclcrın ko^ut olmaclıkla I IIII g O I U V O l l l / ka planın bı/ı hcı ^cydcn oncc bellı te mcllerc sahıp kıldığını ve bızde tarıhsel suıeklılık hırklılık duşuncesını guçlcn dııdığını soylcycbılırız N Bo/kurt'un 20 yy 'a ılışkın bu gcncl değerlendırmclerınden ba^ka, kıtabın ıçcılğını oluçturan 20 yy tılozofları ve akımlarını oluştururken kullandığı telsc fc anlayiijina da go? atmakta yarar var l'elscfcyı 'phılosophıa perennıs sureklı felsefe' olarak goren Bo7kıııt'a gorc fel sefc "Tıım ınsan ba^arıları ustıınc bir duşunmc etkınlığı olarak, elesjırel bıre şımscl bıı ust du^unmedır " (s 19) Ve felsefe aıtık kendıne donmelı, bılgı ctık estetık, sıyaset, doğa vc ınsan bılımlcrı ılc kcndısı arasındakı ılışkılerı yenidcn go/ den geçıren bir "yeni tclscfc" olmalıclıı Iştc boylcsı bir anlayısja harcket cdcn N Bo/kurt, 20 yy bıtcrkcn bıze fclsclc yapmanın koi}iıllarından bın, bclkı dc cn onemlısı olan çağı tanıma, ortaya koyına. olmaktadıı Kıtabın 1 bolumunde 'Kurgusal I el sefeleı' ana basjığı altında 1 lcnrı Bergson vc Se/gıcılık I clsefcsı, Kdmıınd Husserl ve Fenomcnolojı I clsetcsı, Nıcolaı Hart mann vc Ycnı ()ntolo|i, Max Schelcı ve relsefı Antropolop, Martııı Heıdcgger ve Varokışçıı ()ntolo)i, |ean Paul Sartre ve Fenomenolojık Ontolojık Varoluşçuluk, Oabrıcl Marcel ve Varoluscıı Dın Anlayı §ı ele alınıp ıçıncle vaşanılan toplumun çc^ıtlı ozcllıklcrıylc ılışkılcndırılıp açık lanmaktadıı (s 29 185) 2 bolıımdcysc 'Ycnı Olguculuk (Maıı tıkçı (Mguculuk) ılc Ço/umlcyıcı rdsefc ler' başlığı altında Rudolt ( arnap vc Vı yana Çevıcsı, H a n s Recıhcnbach vc Uzay Zamanın Cîorclılıkçı Felsefesı, Ludvvıg Wıttgcnstcın vc Dılın Saltık Lge menlığı clc alınmakta ve bu duşunce akımlan deımlığıne ortaya konulmakta dır (s 187 243) Duşunmeyı cn ust ve etkm clu/eye çı kaıabılmck ıçın usu vınc ıısla eleşjııeıck O7.gur bıı duşunmc ortamı yaıatılmalı ve bunun ıçın de felsefcyc donulmclıdır Bı lım vc tcknolo)i ılc cıonatılmış uvgaılık tan etık vc estetık değeıleıle yoğıulmuş "sorumlu dunya yurttaşi" omcğıne, vanı "sıvızm'e yonclmemı/ geıekmcktcdır Duşunmcvı ve oğrcnmcyı oğrcncn ınsan laıla ancak boylc bıı yolda başaııya ıılaşı labılıı 20 yy ın ba/ı fılo/ofları bu sorun laıı goımuş ve ço/um yollaımı da keııdı Icıınco7gu blcımtle oneımışlcıdıı Bu tıın çağlardan ılaha yoğun vc daha karşıt duijuncelerlc yuklıı olan 20 yv fclsctclcrı bu bakımdan bı/lerc ışık tutabılıılcr Çağclaş tclsclc akımlaımın, sorunlar vıı sıağı halınc gelmıi; olan dıınyammn bı. ra/ olsıın vııkunu a/altabıleceğmı, ona bazı ycnı çıkış noktalan gostcıcbılcccğını umabılın/ Ycteı kı lelsefı duşunmenın bılgı vc sevgıvlc harmanlanmış hıçbn şc yc y a b a n n kalmamaya o/en gostcıcn yaklaşımına, gerckcn ılgı gosterılsın ve layık olduğu yer csırgenmcsın " (s 11 12) 20 yuzyıl duşuncesınden hareketle yc nı ufuklar arayanlara, felselenın bir bas langıç, hcp yenıden, yeni başlangıçlar olduğunu bılenlere, felsefenin sureklı ielsc tc olduğuna inananlara, dıışunenlcıc, tlıı şunduğunıı tluşunenlcre o/gıır duşıınen lere • 20. Yu?yıl Duşunce Akımlan (Yorumlar ve Eleştiriler)/ Nc/cit Bozkurt/ Sarmal Yayıncvı/ VJ2 s CUMHURİYET KİTAP SAYI 307 SAYFA 12