Katalog

Nedim Gürsel'in bizi tarihle buluşturduğu romanı "Boğazkesen" yıhn ses getiren romanlarından biri. Enis Batur romanı değerlendirirken, Halil Gökhan Nedim Gürsel'le romanı üzerinc konuştu. ENİS BATUR Fatihlerin romanı... Nedim Gürsel'den "Bogazkesen" E debıvatın taııh ılc ılıskısı, bıı okur ya/ar olarak benı hcr zanıan kur caladı Öte yaııclan Kımı kuıcala manııştıı kı»' Hcı ıkı uğrasın to/undc ya tan ortaklıklat belırlemıstıı bunu Edebı yatta da, taıılıtc dc {ckırdek /aman U7eıı nc kurıılııduı genıs olı,ekte, /amanın bır anlarıda yenıden olustuıulma suıecı, ye ııickn kuıulm.ı suuvuıı ılc kaısı kaışıya gelııı/ onlaıda Bıı baska ortaklığı neı ıkı ugıasın anlalımı va Javalı o/ellıklcıın dc goıuyoııı/ anlatı ıı/aıılıhları lıaylı faıkli cılsa da Bıı bakııııdan bıı lonıaıı ılc bıı tarılı vapıtı aıasında onunımı ku c.unıscncnıevecı.k koşııtlııU.ıı olduguıuı lıenıen soylevebılıı 1/ labıî hcr loınan ıle hcı taıılı y.ıpıtı aıasmda bu bag'ın avnı vogunluğu bıçımı goı unurlugıı tasııııa V.uagmı ekleveıek Ronıaıuı ılc t.ıııhcj aıasındakı hısmılık, gcçen vu/vılda daha laıklı bıı duııım or taya koyımıstu T.ııılıt,ı havlı ıomancsk bıı anlatı kuıuyoıdu o donunde roman u haylı spekulatır bıı tarıh anlayısına da yanıyordıı (.agııııı/, hcı ıkı uğıasıııın da yorungcleı ıııı cnıkonu değıstıı mıstıı l'oynbet nııı taııh<,ılığıyİL Btaudcl ıııkı aıasında tarıh<,ılığiiı yoıumculuktan bı lımsellıgc gccjs seıuvenı go/e (,arpar "Paıdayanlaı"ın taııhı roman lelsefcsıylc Youııcnaı 1 1 L c o ' n u n , O ı h a n Pa 1 muk'un taııhscl roman perspektıh bır tu tıılama/ Hcı kı kanatta da varsayıma dayanan bakıs a<,ısından bclgclere daya nan bakıs a<,ısma ge^ıldıgı gorulmcktc dıı Ldcbıyat adamının tarıh^ıyı sıkısıkı ya ızlcdığı, onıın arastırmalarını, ortaya koyduğu belgelerı dıdıkledığı kesındır Tarıhçının de, cdcbıyat adamını anlatıu kınılığıylc onemsedıgı bellıdır Gıns burg'un "Peynır ve Kurtlar"ı bu egıhmın en ılgınç oıneklcıındcn bırı olarak anıla bılır Turk Edebıyatı bağlamında da, taııhle koyu bır ılışkının varlıgından soz edebılı ri7 Şıırde (Abdulhak Hamıd'den, Yahya Kernal'den Oktay Rıfat'a, Ece Ayhan'a), anlatıda (Kozanogİu'ndan Kemal Ta hır'c, Karasu'dan Tarık Buöra'ya), hatta tıyatroda (Dılmen'den Oflazogiu'na) guciu bır ılgı kcndını gosterır Batı Edc bıyatı'ndakı eğrının bır benzerıyle karsı lasırız burada da Yazarlarımız yenı tarıh anlayısının, Barkan'dan lnalcık'a gıden çi7gının temsılcılerının uıunlcrınden, kaynakmctınlcrdcn yararlanma anlayışını bcnımsemıslerdır Roman tarıh kopııısundc sık rastlanan bır durum da taııhın "buyuk hguıle rı"nın seı,ılışındc bıcjmlenn Buyuk ts kcnder lulıanus, Hadrıanus, ( harlemag nc gıbı oıncklcıı go/dc kılan yalnı/ca "hıtınalı yasam"larmm zengınlıgı olma mıstır Bıı o kadar da, "doncm romanı" yazmanın (,ckıcılığı ağırlığını duyurmus tuı B 7 1 1 cdcbıyatımı/ın bu çcıçcvcdckı 111 cn buyıılu kahtamanı suphesı/ I atıh Sul tan Mehmet tu /ıya ^ahııı 11 bıyogıah 1 dtiKiııcsı Nâ/ım Kuısunlu nun oyunu, Oktay Rıl.ıt 11 bıı dı/ı i;iırı Rc^at Lkıcm 1 Koçu nun taııhscl 10111.1111 Yalçın Ku uk'un portıc dcncıiKsı hcnıı.11 akla gc lcnlcı I atıh'ın ILımmcı'den Inakık a, l U/unçai!;ilı dan Babıııgcr't, Bı/anslı ta ııhc.ılcıdcn Osm.ınlı vakanuvıslcrınc gı dcn bıı yelpa/cdc ana kahraman statu suııdc ı^lendı^ını dc du^unuısck, Ntdım Cîuıscl ın "I atıh ın Romanı" altbaşlıgını ta^ıvan ' Boğa/kcsen" i(,m oldıık^a oy lunılıı bıı snykutuk dokumu so/konusu olduguııu bclııtcbılırı/ sanıyoıum "Boga/kcscn ', bu acjdan bakıldığıncla boga/ınm bi(,akla) kcsılmcsı romanda ıt,ıcc gct^ırılıyor Ca ll.URl bll bulll!; Bu okuıa go\tcrıyor Okuı un ba^lantıyı k u ı m a s ı n ı sağla ıııakla vctınmesı da lı.ı ıvı bıı çozum olabıllrdı lkıze^rctılemc, bıı dı/ı ıkılık ıle beslenıvoı ar.latının govdcsındc Bunlaın bai;inda, bugundcn dunu, bugunden bugu ıııı vazan lomancı gclıvor "Boga/ke scn 'ın daha ılk satıriarından baijlayarak, ıkıııcı bır yazaı ılc karı^ılaşıyoruz, gıderek anlatı boyunca, ıkı /aman tabakası bulu^un ogclcrını nc va/ık kı yazar deıııın sozunu cttıgım gehsmeleıe ısık tu t.ııı bjı loman Nedim Guıscrın andıgım kıtapl.ıı ıııııı vanı sııa, 1 atıh lc ılgılı pek cok aı.ıstıım.ıyı bclgcyı ıkonogıafık \c 11vı go/ onuııdc tutaıak lıa/ıılıklaı ıııı \u ıııttuğu anlasılıyoı Bcsbdh s.ılt aııakro nızmava dusmc tclasından kavnaklanan bıı on calısma dcğıl bu Yazaıın olabıl dığıncc nı \ıul bıı 1 atıh poıtrcsı hır do in.ni anatomısı oliüjturnıa \olunda tarklı kavııaklaulan vc vaklaşımlaıdan su/ulcn bu odak kuıına çabasını teıketııiLdıgı apaçık oıtada ' Bogazkesen'dc anlatı lanlar rcsmî, sııya sabuna dokunmayan, " k o r u n m a c ı " bakışla hıçbır bıçımde uyuşmuyoı Burada, Greımas'ın ' dogruluk sozleş mcsı" tamlamasıyla vurguladıgı CŞIK onem taşıyor Nedim Gıırsel i(,ın Sahıcı, sahtc, yapay ucgenınden harcketlc, ro mancının gen,eklık sınırını yokladıgı or tada ülayların akı^ı, gcrçcklc boylc mı olmus,, ger^ekten boyle olmuş olabılır mı sorularının bır bır tartıldığı ı/lenımı do guran bır yapıt "Boğa/kesen" Tarihsel vcrılcrle bağlantılarında gcrçeksıltğı el den bırakmayan bır yazarın optıgı okuru olaylara, ınsanlara, zıhnıyet çatışmalarına taMyor Tarihle yapışık ılışkıler kotaran bır ro manda zaman mekân bırlığı, tutarlıgı ka dar, termınoloıı ve ayrıntıların sahıcılıgı de sagianması kolay olmayan unsurlardır Padışahın, vezırın, yenıçerının nasıl gı yındığı, ne yedıgı, nclcrı kullandıgı ijaş mazlık ıster Ozellıkle de, donenı roma nında kullanacagı kelımelerı, cumle yapı larını, kalıplarını ya/arın o/enle seçmesı gcrekır Yourtenar, dılımızc "Zenon" basjıgıyla çevrılcn, XV yuzyılda geçen romanını yazarken, konuşma dılı konu sunda duyduğıı tcdırgınlıgı crıtmck i(,ın ( ampanella'nın ar^ıvlcrdckı soıgulama kayıtlarına başvuı duğunu bclırtmıştır, bır dcnc mesındc Ncdım Gursel'ın, "1atıh'ın Romam"nda bu zorlu sınavı hakkıyla vcıdığını sozu uzatmadan bclırtmcııyını Nc kı bu başaıı ronıanın yazııısal değcrını /cdchvor cl bcttc demeyeı.eğıııı ama, bıı olçudc pcrdelıyor goıus.undc yım Cîuısel'ın gcıçcksılık kat masıııda yuksck dozda gostcı dıgı o/cn, "Boğa/kcscn"ın ro mancsk oıgusundc avnı do/da kcııdını gostcı ıp doıtdortluk bıı dengc kurmuyor, kanısın dayını temellendıımeyc çalısa cagım ''Boga/kcscıı", bu ıkı/ cgrc tılcnıcyc davanıyor lstanbul boga/mın kcsılmcsı (I atıh'ın yaptığı Hısar ılc), bır kadınııı arasında mekık dokumanızı gerektırecek bır farkhlaşnıanın ıçındc bulııyoru/ ken dımı/ı Ya/aı fatılı oturduAu Hısar'dan tmpaıatoı F atıh 11 \aptııdıgı (vc ım/a 1 sıyla o7clc^lc^cn) Ikı/ Ilısar'a bakıyor vc hurtıyıır Gclgclclım, lomanın yazarı 10 mandakı yazarı I atıh Sultan Mchmct'ı çızdı^ı gcıçeksılık i(,ındc (,ızcmıyor bana kalırsa Şımdıkı zamanın "Boğazkc sen "dckı yayılı^ı onc vc sona yıöılması ınandıriLilıgı 7ayıHatan ctmenlcrtlen bırı sayılabılır mi1' Bana, daha çok, ya7aı Ka tıh'ın poıtıesının, kuıdugu ılışkının, ken dı doncmınc oltıtıış bıc.ınımın ımparatoı Fatıh'e oıanla /ayıi, hatta kabataslak ka liiji bu dengesızlıgı yaratıyor, gıbı gclıyor Bask.ı turlu soyleyecck olursam 'Boğaz kcscn "ın tarıhscl dokusu oylesınc guçlu kuıulmuş kı, kuımaca dokusu onun ya nında bocalıyor, goru^unu taşıyorum "Boğazkescn", klasık bır modcrn anla tı, bana kalırsa Ya/arın ya/ar fıgurunu ayrıca kıtabına sıırnıcvı sevdığı bıı çagda yaşıyoıu/ C a K ı n o n u n "F.ğcr Bır Kış, Gcccsı nı, Adalct Ağaoğlu'nun "Roman tık'ını duijiındugumıı/clc, bu paı<,alan nıanın loman saııatıııa (vc MII sanatına) bır /cngınlık kattıgını kolaylıkla ılcıı su rebılıri7 Ncdım (nıısclın lomanında so/konusu par^alanmanın anlatı govdcsı ne kcskııı dılımlcr halındc ycılcsmcsm dcn doğan bıı scıtlık olduğunu du^unu yorum Butıın hıınlaı bıı vıl i(,ınde peşpe^e ya yımlanan vcııı loıııanlar ıle /cngın bıı yelpazcyc kasuşan luık 1 dcbıyarı i(,ınde " Boga/kcscn "ın cıddî bıı ycr tutacagını sovlemcvc ciıgcl degıl şuphcsız • Bogazkesen / Nıdıııı durscl Ycivınları / 245 s / Caıt Nedim Gürsel ile söyleşi Gerçeklik sımn Tarihsel şiddet aünümüzde de süpüvor HALİL GÖKHAN Yani tarHı anlayışı 7 kı ytl once bır soylcşımızdc Boğazhcseıiın gclışını haber vcrmijtınız Vc yıldır yaztyordunuz 1WO19<)5 ara\ım kapsayan bu yazma seruvenınde kuskusuz romana ıltşkın ıncelemeler ve yohuluklar \oz konusu oldu stzın tçtn Boğazkesen uzun bır surede ya7ildı, bu doğru Ama ba^ka ısler de gırdı araya ()rnegın Balkanlar'a Dönüş'u oncelıicle yazıp bıtırmem gerektı Bolgeye bırkaç ke/ gıtmış, Saraybosna da dahıl, bazı Balkan kentlerındekı yıkıma tanık ol muştum Savas tum acımasızlığı ve şıddetıyle gundemueydı ne yazık kı Bu yol culukların dolaylı bır bı<,ımde Boğazkesen'ın yazılma ;>urecını etkıledıgını soyle yebılırım Romanda anlatılan tarihsel şıd det, gunumuzde de surup gıdıyor çunku Son yıllarda Akdenız ulkclcrındc, Avru pa ve Amerıka'da yolculuklara çıktım Çcşıtlı yazar toplantılarına katılmak uze re gercjeklesen yokuluklardı bunlar Izle nımlerımı Pasihk Kıyısında, Seyir Defteri ve son olarak (\A Balkanlar'a Donuş adlı kıtaplarımda anlatmaya çalıştım Şu sıra Gemiler de Gitti'yı yazıyorum, yıne bır yolculuk kıtabı Ama gerçek yolculuk Boğazkesen'ı yazarken yaptığım duşsel bır yolculuktu 15 yuzyıla dojru yol alırken, bazı belgclerle hayal gucum eşlık et tı bana Romanda, yer yer, her ıkısınden de yararlandım Bu surcç ıçınde roman kuramı uzerıne hemen hemen hıçbır şey okumadıgımı soylcycbılırım BoĞazke sen'ın barok yapısı, bıraz da, kendılığın den oluştu Zatcn, bır yazaı, kuıamdan yola çıkmamah Yaıılıs ala^ılmasın Nc yaptığının bılıncınde olan yazarları bc nımsemışımdır hcı 7aman Ama ya/mak, bır yolculuktan da ote, sonu belırsız bıı seruvendır Belkı dc, bır uçuıuma atlayış tır Fâtıh Haznedar ın 'yazdıkça çoğalan gvnlınn' gvrı^cktı, 'cvct, yazucaktım cuııı Ivsıyk son bulan bır çabanın, yanı kurına canın bır \onuıu hâtıh'ı yazan l âtıh ın, yukardakı lunıhyı bcışha zaınan kıplırın dc {yazıyordum yazdım, yazatag'ım) kur ma\ı \ızcc ıinlalıyı ncrclerc gotururdu1 Burada soz konusu olan, sanıyorum, 1 ransı/laıın 'la ınıse cn abıme' dedıklcrı bıı anlatım teknıgı Bır romanı okuı ken o ronıanın yazılıs scıuvcııını dc i7İıyoru/ Ya7ar, bıı bakıma kcndı scruvenını de, daha doğtıısıı anl.ıtıtının ktsılıfıyle 0/ dcskscıı kcndı dcııcyımlcıını dc, roma nııı scıuvcnınc k.ıtıvoı Ikı cksuıdc yuıu vcıı bıı anlatıvla k.ıısı kaısıya bırakıvor bı/ı, o kadar Karmasık bır yanısı yok Boga/kcsen'ııı ()ls.ı olsa, dcğısık /aman kıplcrmdc yol alan bıı anlatı, heııı 15 yu/yılda, hcm dc 12 Eylul 1980 oncesı Istanbul kentının coğıaryasında dolastırı CUMHURİYET KİTAP SAYI 307 SAYFA 10