Katalog

Ivan îllich'ten "Sağlığın Gaspı" Bir hıpsızlık öykiisü llaç ve tıbbi teknoloji tekellcrinin evsahibliğıni yaptığı bır şatoda kiracı olarak sağlık profesyonelleri oturmaktachr. Illich onların hanesine tecavüz eden Robin Hood'dur. "Sağlığın Gaspı" ise şatonun gizli depolarından çalınarak sokağa çıkarılan hazinenin adıdır, hepsi bu. FATİH ALTINÖZ laktır gozlerı Dışarıdan ıçerıye sızan bı nsının ıçerıdekıler hakkında soylcdıklerı nın ınandırıcı sayılması ıçın ıçerının dılı ne ve bılgısıne hakım olması gerekır II lıch hakımdır Kıtabın devasa dıpnotları buna delıldır Illıch'e gore hekımın yargıç ya da ra hıpten bır farkı yoktur Çunku hekımler neyın hastalık olduğunu, neyın hastalık taklıdı olduğunu, hangı olumun doğal, hangısının ıntıhar olduğunu, ne gıbı du rumlarda sağlık nedenlerıyle tatıl yapıl ması gerektığını belırlemeye yetkılı kılın mışlardır ılahlar tarafından Tıp kendı ıçındc neyın ıyı neyın kotu olduğunu be Iırleyıp msanlara dayatan bır toplumsal yetke halınc gelme yolunda etığe de bır sus payı vermıştır Bılındığı gıbı hayatta Uapçı vıtrınınde Sağlığın Gaspı adında bır kıtapla karşılaştığını/da ,dc duşunursunuz'1 Belkı ılk soru 'Kım bulmuş da gasp ctmı^' şeklındc gelebılır aklınıza 1$ bolumlu toplumun sokakta yaşayan ınsanları trafık ışıkların da duruıken, otobus kuyruklarında bek lerken, geleceklerını garantı altına almak ıçın toto/loto kuponlarını doldurmakla uğraşırken sağlığı nerede bulup nasıl gasp etsınlcr'' Vakıtlerı yok, hayatta kal maya çalışmaktan başka hıçbır şeye va kıtlerı yok Yapılan herhangı bır faalıye tın gasp olup olmadığını araştırmak ıçın de, eğer bır gasp varsa sorumlularından hesap sormak ıçın de vakıtlerı yok Sıra dan ınsan ıun sağlık bulunacak dcğıl, olsa olsa kaybedılecek bır şeydır Vakıt de oyle Hayatımızın butun alanlarının pro fesyoneller tarafından teker tekcr ıstılası surecındc sağlık da bundan fazlasıyla na sıbını almıştır Inançlarımız buna dahıldır Lğıtım de hukuk da buna dahıldır Bılgı unufak edılcıck, her bır molekulunun başına uz man adı verılen 'mega' ozne bekçıler dı kılmek suretıyle buyuk duvarların ardın dakı şatoların labırcntlerınde muhafa/a altına alınmıştır Sokağın ısc go/ altında kı bılgı parçauklatını csaretten kurtarıp bıı araya gctıruck yureğınc bastırmak gıbı bır derdı hıçbır 7aman olmamıştır Sokak hı.r /aman ışe gıdıp gclmekten yorgunduı Sokağın cvet ışı vardır ama gucu yoktur Kaynağa gerı donmek, ınsa na aıt bılgıyı gasp edenlerden gerı alıp akıp gıdcn hayat ırmağına karışmak, za hırının ardındakını aramaya kafayı tak mış bırtakım tuhaf ınsanlaıın ışı olmuş tur hcr /atnan Bu tur ınsanlar ne kcndı lerını sokaktakılerın kurtarıcısı yerıne koyan profesyonellerc ne de doğrudan sokakta otobus kuyıuklarında bekleyen lere yaranamayacaklarını bılc bıle çabala rını umutsu/ea surduımuşlerdır Onlar hcr ne kadar yaşamlaıını sokağa adamış olsalaı da sokağın hayatına dahıl değıl dırleı Şatolarda ıse vıcdanı hesaplaşma larla dolu bır lruva atı olmaktan gayrı hıçbır alakaları olmamıştır Ivan Illich bunlardan bırıdır, fıkrımce Ivan Illich, turdeşlennın metro tunel lerınde, ucu? tuketım mabedlennde çıle doldurduğu, bır gun yuksek duvarları aşarak bılgının ınce kıyım doğranıp ar şıvlenerck yok edıldığı uzman Dekçılenn şatosuna gıren haşarı bır sokak çocuğu dur Butun amacı, evet butun amacı so kaktakılerden çalınan hayatın bılgısını onlara ıade etmektır îlaç ve tıbbı teknolojı tekellerının evsa hıblığını yaptığı bır şatoda kiracı olarak sağlık profesyonelleri oturmaktadır II lıcn onların hanesine tecavuz eden Robın Hood'dur Sağlığın Gaspı ıse şatonun gızlı depolarından çalınarak sokağa cıka ıılan ha/ınenın adıdır, hcpsı bu Illich sağlık profesyoneh değıldır Ta rıh ve dınbılım eğıtımı goımuştur Sağlı ğa daır meslekı eğıtımın bıltmek bılmez rıtuellerınde go/Iere takılan ve her bır ust basamakta numarası buyutulcn at gozluklerı yoktur, onun gozundc Çıp SAYFA 14 K laşımınız tıpık bır etık açıdan yaklaşım davranışı olarak nıtclenerek, sm 'Hımm Yanı hasta hakları açısından dıyorsun' dıycrck tıbbı etık kursusune havale eder leı goruşunıi7de hâlâ ısrarlıysanız oğre nımınızı orada tamamlayıp tıbbı etık uz manı olursunuz Etık tıbbı faalıyetın ko kcn aldığı aslı kaynak olmaktan ukartıla rak bır kursu adına, bır ders adına sur gun edılmıştıı "Hastalığın oncelikle organik ya da davranışsal anomali olarak algılanır olmasından once hasta olan kişi, doktorun gozlerinde kendi kederinin bir yansımasını ve acısının benzersizliğinin kabulunu gorebiliyordu. Şimdi karşılaştığı şey ise, veri/sonuç hesabına duşmuş bir biyolojik muhasebecinin bakışıdır. Hastalığı nastanın elinden alınıp kurumsal bir yatırım için gerekli hammaddeye donuşturulmuştur. (s 118) Evet artık ınsanın bcdenı ve ruhuyla bırlıktc varoluşunun arasına başkaları gırmıştır Hayat ıle olum arasında bır sar kaç hareketınden ıbaret olan dunya yol culuğu, gıderek kendıne ozgu hastalıkla rını da uretecek denlı boyutlanmış bır endustrı dalı tarafından muhasara altın dadır Illich ıatrogenezden soz açmakta dır kıtabında latrogenez kabaca endust rı toplumunun kaş yapayım derken goz çıkarmasıdır G07 çıkarma arzusunun ıradı olarak kaş yapma eylemını başlatan etmen olamayacağına daır saf dıllığımızı koruyoruz Tannıar bu kadar çıldırmış olamaz tatrogenez kıtaptakı anlamıyla tıbbın kendısının neden olduğu hastalık larla sınırlı kalmamakta ulaşımdakı trafık namıyla anılan zaman kaybına, eğıtımde kı aptallaştırıcılığa, haber vcrmekten uzak medya alanına, ımar tasarılarını ta çeşıtlı açılar vardır Bıçım açısı, ıçcrık açısı, yanlış bır açı, dcğışık bır açı, etık açısı gıbı Ltık, hayatın muhtelıf açıların dan sadece bırı olarak tıp kursulerınden bırınde tabela olmayı çoktan haketmıştır Eğer hastanelere başvuran ınsanların so runlarının yarısı Turkçe, çcyreğı Ingıhzcc otckı çeyreğı Latınce olan bır tuhat lısan da konuşan beyaz onluklu uzmanlar ku rulunun narsısıstık meydan savaşları ha lınde geçen oturumlarında tartışılması yerıne, doğrudan o sorunları yaşayanla rın onunde onların da anlayabıleceğı bır dılde tartışılması gerektığını hasta başın da yapılan vmtlerde hastanın başı ustun de uçuşan doğrudan ona aıt yu/lerce tek nık terımden hıç olmazsa bır kısmınm onunla anlayacağı dılde paylaşılmasının hakça olduğunu savunuyorsanız bu yak kıbeden evsızlığe, ulke savunması uğru na yapılan askerı harcamalara dek yay gınlaştırılmaktadır latrogenez sorun çoz mck ıçın ortaya çıkarıldığı soylenen ama varlığına ıçkın olarak sureklı urettığı yenı sorunları toplumsal akıya yonelık manı pulasyonlarla rasyonelleştırerek kendısı ne meşruluk zemını yaratan bır megama kıncnın yenı adıdır "Modern Nemesis bizi kuşatan endustri duşunden doğmuş maddi bir canavardır. Bu canavar, okul sistemi, kitle ulaşımı, endüstriyel ucretli emek ve sağlığın tıplaştırılması kadar geniş ve uzak alanlara yayılır." (s 182) Sağlık sayılan butun bu alanlardan onemlı farkhlıklar ıçermektcdır Çunku tıp hızmetı uretenler neyın hastalık oluş turduğunu onceden belırlemc haklarına bağlı olarak bu hakların gereğınde polıs gucuyle pazarlama hakkına sahıptırler yazara gore "Tıplaşmış bir toplumda hekimlerin etkisi yalnırca cepdeki paraya ve ilaç dolabına değil, toplumun onayladığı kategorilere de uzanır. Medikal burokratlar insanları alt kumelerc ayırır: Araba kullanabilecek olanlar, çalışmaktan uzak durabilecek olanlar, kiiit altında tutulması gerckenler, asker olabilenler, sınırları zorlamayı, yemek pişirmeyi ya da fahişeliği becerebılenler, Birlcşik Devletler başkan yardımcılığına adaylığını koyamayanlar, olmuş olanlar, suç işleyebilir ve işlemeye yatkın olanlar." (s 57) Cıerçektcn de modern toplumun legal kehanct uretıcılerı sağlık profesyonelleri ozellıkle psıkıyatrlardır bugun Psıkıyatr ların bırçoğu yaiın kendı başlarına ne ge leceğını Dilemedıklerı bır ulkede karşıla rına getırılen ınsanların yîrmı otu? yıllık geleceklerını belırleme hakkını kendıle rınde gorebılmektedırlcr "Zengin için de yoksul için de yaşam, checkuplardan ve kliniklerden geçip, başladtğı yere geri donen bir hac yolculuğuna donuşur. Yaşam, daha iyi ya da dana kotu olması için kurumsal olarak planlanması ve biçimlendirilmesi gereken bir 'aralığa', istatistiksel bir fenomene indirgenmiştir. Yaşam aralığı doktorun, fetusun doğup doğmayacağına karar verdiği prenatal (doğum oncesi) checkupla varlığa kavuşur ve bir hasta kartı uzerindeki, reanimasyonu durdurma işaretiyle son bulur. Doğus ve yok oluş arasındaki bu biyomedikal hizmet yığını, mekanik bir dolyatağı gibi inşa edilmiş bir kente uygundur ancak. Insanlar yaşamlarının her basamağında o yaşa özgu birer ozürlu haline getirilirler." (s 59) Illich butun ofkesı ve ıronık dılıyle tıp sallaştırılmış toplumsal algüamayı yerden yere vurmaktadır "Ama tıp yalnızca gerçekliğin bir aynası değildır, insanın içinde geliştiği sosyal kozaların altını oyan sureçleri destekler ve yeniden üretir. Tıbbi sınıflandırma, bebek maması gibi standart urunlerin anne sutu uzerindeki, yaşlılar evinin de evde ayrılacak bir koşe uzerindeki emperyali/mini aklar. Sağfıklı olduğu belgeleninceye dek, yeni doğanı hastanede tutulan bir hastaya donuşturen ve buyukannenin şıkayetlerinı sabırlı bir saygıyla değil de tedaviye duyulan gereksinim olarak tanımlayan tıp kurumu yalnızca, tuketici insanı biyolojik bir formulle meşrulaştırmakla kalmaz, megamakinenin buyumesi için yeni baskıların oluşmasını da sağlar. Bu makineye uygun kişilerin genetik seçimi, medikososyal denetimin bir sonraki mantıksal aşamasını oluşturur." (s 65) Zengınlenn Afrıka'da buyuk paralar odeyerek ınsan avı turlarına katıldıkları 'Bılgı Çağı ctıketıyle anılan çağımı/da artık teknolo)ik pre natal seleksıyon ka pıdan ıçerı gırmektedır ve ustumu/ı doğru nereyc kadar gelebıleceğını tek nokratlardan başka kımse bılmemekte dır "tleri bir endustri toplumu hasta edicidir, çunku insanları kendi çevreleriyle başa çıkabilmckten aciz hale getirir ve kopmuş ilişkilerin yerine 'klinik' br protez kovar. Eğer tıp, insanların biyolojik bozukluklarının onlara empoze edilmiş ya da kendi kendilerine empoze ettikleri yaşam biçiminin bir sonucu değil de kendi sağlık durumlarının yarattığı hatalı bir sonuç olduğunu açıklamasıydı, insanlar boyle bir ortama karşı isyan ederlerdi."(s 117) Tıbbın ıdeoloıık bır aygıt olarak kulla nılmasında Illich antıpsıkıyatrı kuramcı larını da psıkıyatrık hastalık modelını ge nel tıptan ayırarak, tıbbın biyolojik etyo lojı anlayışını akladıkları ıçın eleştıre rerek bır antı tıp mılıtanı olma noktasına varmaktadır Eleştınlerınde kımı zaman karşı savlarını 'Bu aslında oyle değıldır Boylcdır' gıbı genellemclerle destekleye rck ınandırıcılığını ?edelese de Illıch'ın sozlerıne kulak vermek gerekır Sağlığı bır yatırım malı kategorısı ıçın de sağlıklı zaman denen bır urunun ure C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 310