Katalog

BURHAN GUNEL M elıh ( e\det Anday Roman N.ı 1 sıl Y.ı71111 başlıklı ya/ibinda şunlaıısoykı Semıh Tuğrul, Romanımı/ bıtmck u/ere bı/e hır ro ınan ya?ar mısııV' dıyc bordu kabul et lun Bu ke/ yenı bır takma adla Murat Tek adı IIL ılk lomanımı yazdım ' Anday o doncmde cbkı Ttıcuman gazetesındc yazmaktadir ve Scmıh Tug'ıul da ga/ete nın ya/ıışletı mudurudur Dalı.ı bonra Cumhuııyet gazetesınc geeen Anday kendı adıyla roman tetrıka ctrırır Aynı yazıda, konuyla ılgılı olarak şıınları anlatıı "( umhurıyet Ga/ctesı nın ıkıncı say lasındakı yazılarıma başladıktan bonra da bu gun Nadır Nadı Bcy, ga/Ueyc bır ro man yazmamı ıstedı benden Artık ace mısı değıldım.bu ışııı kabul ettım ve kendı adımla ılk ronıanını olan Aylak lar ı ya/dım ( ) Aylaklar daıı sonıa ge nt Nadır Nadı Bey ın ıstegı uzcrıne ( umhurıyet'e uç loman dafıa yazdım Bunlar, Gı/lı Emır Iba nın Guncesı ve Razıye adlı lomanlarımdır Hepsı basıldı hatta 'Ayl.ıklaı bırkaç yabancı dıle dc çevrıldl Demek ben, Nadır Nadı Bcy'ln yureklendıınıebi ılt ronıancı oldunı çık tım " (Akan Zaman Duran /aman, Adam Yayıniarı 1984, s 232 234 ) Melıh ( evdet Anday ın ıçtenlıkle yazı ya doktugu bu durum, romanlarını dalıa başta ıkı aşamada ırdelememızı gereklı kılmakradır Bıııncı aşama, ga/etecılıkten kaynakla nan gunluk geıeksınmc ılt (kıını yazıları nı ve ovkulcrını yayınılarkcn ck yaptıgı gıbı) takma ad kullanaıak ya?dı£ı roman lar Bunlaı, \a£murlu St)kak (kıtaplaşma sı 1991) Mctyem Cıibı (kıtaplaşması 1991) Bııbııımı/ı Anlayamayi7 (kıtaplaş ması 1992) Bunlaıdan başka henuz kı tap halıne getırılmcmış tehık.ı rımıanları olduğunu da yıne 'Roman Nasıl Ya/ı 11r^" başlıklı ya/ısından ogrcnıyoruz 'Tcrcuman'da vc başka ga/etclerdc ya/ dığını romanlarımm sayısı y«.clıyı sekı/ı buluı Onlardan hıçbııı yok beııcle top layabılsem bastırmak ıstcrdım ' Demek oluyoı kı Anday ın takma adla yazdığı hcnu/ kıtaplaşmamış ııç doıt roman da ha var Bu romanlar gcncllıkle Cumhurıyct donemının toplumsal koşulları ıcerısınde bııey olma/vatandas olma evıclerınden gcçmekte olan ınsanlarımı/tn bırbırleny le olan gunluk ıhşkılerını scrgılemcktc dır Bu romanlarda dalıa çok ya/arın ver mek ıstedıklerı de£ıl ozeilıkle terrıka ro man okurunun almak ıstedıklerı gozetıl mış gıbıdır Konular bıreysel ılışkılere dayaıı, ınee alaya hoşgoıuye, duşlemeye, fante?ıye kucak açmış, psıkolojık ço7um lemelere cınselhgın behrleyıcı olduğu kapıhblaıa ve aktanışlara oncclık tanıyan bır yaklasınıla kotaıılmıştır Cınsellık, ge nış Kanallardan akan baıa| sıılaıını andı tıyor bu romanların dokusunda Olınası gcrekenden çok bırçok olguyu behılc yen bır gızılguç ıçsel bır kalkışma ayak lanma gorunuşunde Cmsellığın hemen ardında sevgı var ama, çoöu kez sevgı tıı tafrd duşuruiuyor kullanılıyor Bu ronıanlaula ol.ıy akışı duz çızgldc gclışmıyor, kuık eı/gılerle ılerlıyor, ijaşır tıcı bu ımlcrt bıırunuyoı (Ama Merycm Cıibı üekı olaylar 7intırı bu gtnellemenın SAYI 293 Andav romanında evreler dı^ında tutulmalıdır) Okurun tamamla ması gerekcn bo^kıklar yorum ve se?gı aıalıklaıı bırakılmıyor, tozunıkr roman larm sonlaıında verılıyor Ancak toplu mun geçııdı^ı dommleı evreler bu ko nularda bclırsı/ goıunumler ıçındc kalı yoı Cmnubırlık okumalat ıçın du/enlen mış kurgu a^ırlıklı kıını zaman An day'ın du^unce pencert lerının bonuna kadar aralandıgı ^alı^malar Konular ve olaylar aıaı, den.kLsınde kalıyor, buna karşılık duşunsel ağırlık one ^ıkıyor Çe b,ıtlı bakış açıları gtlüjtııılıyor uusunscl seı,enckler (kımı /aman paradokslaı) oluşturuluyor (Bırbınmı/ı Anlayamayız ve Ya^murlu Sokak ta bu ozellıkler daha da belırgınleşıyor ) kısaLası, bu tehıka romanlaı Anday ın asıl romanlan lun el alıştırmai.1 kalem nmnastıgı îijlevınde ol salar gerck tlk obcktekı romanlar boyleyken ıkın tı obektekılcr heı yonuyle ılgınç goru numleı olu^turuyor tkınu aijaına Aylaklar'la başlayan ro man çızgısı Aylaklar, Anday'ın kendı adıyla ya/ma ya başladıgı ıkıncı donunın (ya da as > manın) ılk orneğı olduğu gıbı, romanla rında anlattıklaıının da ılk adımı, ılk işa ması Aylaklar da Cumhurıyet'le bırlıkte çağ daş yaşama koşullarına ayak uydurmak /oruncfa kalan, ama bu 7orunluluk duru muna gelınceye kadar ayak suruyen ebkı alışkanlıklarını surduren bır buyuk aıle ıle o aılenın çevresını saran asalaklaı an latılır Ne aıle bıreylcrı yaşamın urctım alanlarına katılırlar ne de onlarla bırlıkte aynı konakta yaşayan boştagezer takımı Hepsının dayanağı, ıçınde yaşadıkları paşa dededen kalma konak ve o konağı ayakta tutan "soyluluk"tur Ancak, sıueç ıçınde, kona£m kohneleşmesının yanı sı ra, ıpotek nedenıyle alacaklılara hac/edıl mesı ve sahıp degıştırmeM, bo/de soykılu gun IİA oıtadan kalkmasının gostergesı clır As>ıl vurgulanan ıse toplumun geçır dığı evreler ve değışımlerdır Soyluluğun ycrıne geçen para gucu yenı toplumsal yaşamın belırleyıcısı olmuştur Roman boyunca, konağın ve konakta yaşayanların seruvenıyle Osmanlı tmparatorlu Ju'nun tıajık gıderek trajıkomık seıuve nı ozdeşleşır, ıkısının yıkılışı ve yok oluşu toplumsal olanla bıreysel olanı buluştu tur Lurume, kokuşma, eskıme ve yıkıl ma lîepsı ıç ıçedır Osmanlı'nın yıkılışını Talat Paşa, Enveı Paşa vc Cemal Paşa ıle sımgcleştıren yazar, eskı toplumun bjrcy lerının yıkılışını da konakta yaşayanlar aıaulığıyla genellcştırmektedır Romanın kahramanlarından Dundar Bey şunları soyler " Osmanlı Imparatorluğu da oyle bov lc battı Bı/, ayliKİarımızın koyluden alı nan vergı ıle odendığmı bılmezdık, dev ktın bır kosede bır parası var, ondan vc rıyor sanırdık Bıııncı Dunya Savaşı'na neden gırdıöımızı Talat Paşa bılmıyoı Cemal Paşa rulmıyor, Envcr Paşa bılmı yor Pckı kım bılıvor^ Bılen yok ' (Aylak lar, s 178, Adam Yayıniarı 1991 ) Konağın lyı kotu ayakta kalmasını sag la>an kaynağın neredcn geldığmı duşıı nen ya da bılen de yoktur aralarında Yalnı/ca Şukru Paşu nın kızı Leman Ha nım cabalamaktadır Konağı dolduran ışe yaıama/ takımmın koruyucusudur Aslında onları değıl babadan kalma ha zır soylulug'unu koıumaya çalışınaktadır Ama Lcnıan Hanım sıhrı tuketınce, ko nagın neden haczedıldıgını ve el degıştırdı£ını anlayamazlar kavrayama7İar Bu loman bcncc Anday romanlarının tcmclı vc hazırlayıcısulır Dığerlerı, A y laklar'dakı başat karaktcrlerın zaman n man gorunup yıttıgı toplumun geçırdığı evıelerc gorc kılık vc kımlık değıştıren k.ıhramanların seruvenlerının yer aldığı romanlaı Gızlı Emır 1970 te yazılmıştır Cumhu rıyetımı/ kırk yedı vasındadır ve geçırılcn suıeç ıceıısınde moclern/uygar bır top lum olmamı/ beklenırkcn ınsana baygi nın oluşnıadıiı vatandaşlık bılıncınııı ge lışmcdığı ılkcl bır toplunı olmaktan kur tulanıamı^ı/ılır Babkı, ışkence, kargaşa buıup gıtmektcdır Bu kobullaıda toplum bıı kuıtarıu beklemckteciır Gokten ıne cck bır vahıy va da ıııır' gıbı, bır gızlı emır" beklcnmektedır Bu emır geldığınde her şcy deöışecek haksi7İık lar, mutbuzkıklar ortadan kalkacak her kcb erınce, rahata erışecektır Ama "gızlı emır" bır tuılu gelme/, gelemcz Toplu ınıı denetımı altında tutan ' Asayışı Ycrleştırme Olaganustu Teşkılatı Dırektor luğu' duıuma cgemendır ve egemenlıöı nı surdurmck ıı,ın donanımlı ve kararlı dır Boyle bır ortamda baskıdan, ızlen mekten bunalan ınsanlar ıle, o ınsanların kurıılu dıi7enı yıkmaya yonclık etkınlık krde bulunacağını varsayan yonetım ara sında kuşkuya dayalı karşılıklı bır ılışkı ler yumağı oluşmabi katınılma7dır Her keb herkesın i7İcyıcısı, neredeyse A/raılı dır Gızlı Lmır de olduğu gıbı îsa nın Giincesfnde de korukorunc ıtaat edcn lerle dırcnmeye calışanlar bır aradadır tnsanın ıçındc gı/lenen ılkel, baskıcı, acı masi7 eftılım yonetım gucunu clınde tu tanlar tarafından alabıldığıne kullanıl maktadır Her ıkı romanda da yazar, ozellıkle aydınların ve sanatçıların duıu mıınu ırdelemekte, onları hı^bır kesımın temsılcılerını elcştırmedığınce eleştır mekte ama ondan da otc, ınsanın kendı gerceklığıne varoluşuna, yaşama nedenı nc ılgısızlıöını ırdelemektedır AşagıdaKi sorumsuz tıpler, hem duzenın surmesının hem de boyle bır toplu mun okısmasının nedenı gıbıdırler (Üo ğal olarak sontında olguyu değıştıımek, degıştırcmeymce eleştırılmek, pıslığı te mi7İemek, tcmızlcyemeyınce o pıslıöc bulanmak da hcp sanat<,ılaıın ve aydınia rın ya/gibi olmaktadır) "Aptcbhanc bekçisı Bcn bılemcnı, dedı Herkcs soyluyor bıı emır gclctck dıyc Gı/lı bır emırmış Aptcshaneleı ı kapatacaklar belkı de (, unku apteshanelerde saklananlar var mi1} (,ok şııkıır bugune kadar kımse saklanmadı bcnıın apteshanemde Amır kıını de bılır hcrhaldc buıuı Lskıyım bcn bu ışte (( ıi7İı Emır, b 8) Ben ne aıaştıımaya gırışıyorum nc de bır guçluk çıkanyoıum Buyrukları ye tıne getıren du/enlı bır nıemuıum bcn Bugune deöın sınırımı aşacak bır davıa nışta da bulunmadım ' (tnsanın Guncesı, s 129, Adam Yayınlaıı 1991) Isa'nın Guncesı, ınsanın ve aydının so rumluluklarını kavraması, yaşama geçır mcbi ıle dırenmesının gcrekfılığını uzerıne kurulu, modern toplumun ınsan kımlığını deformc cdıcı baskılarının ve sanayılcşmc surcçlcrının dayattığı yenı oluşumlaım se7clırıldığı yer ycr alaycı, yer yer çağdaş tt>plumda yerını ve konumunu şaşırmış (bclkı de unutmuş) bıreyı anıştıran kahıa manlarla guncelı yakalayan bır roman Bu bakımdan, îsa'nın Guncesı Anday ro mancılığının cvrekrı konu cdılııkcn so nuncu birada da yer alabılırdı Ancak y.ı zılış tarıhı bakımından olduğu kadar ııl kemızın ge<,ırdığı vc ge(,ıı mekte oldugu evreler goz onunde tutuldıığuncıa "Razıye"nın son sırada anılmabt ban ı daha doğru bır yaklaşım gıbı gorundu Razıyc'dc, toplumsal yaşamın baskı altın da tutuldu^u bır ortamda bııey olmanın geıcklerını yerıne getırmekte zoılanan ın sanların duygu dıınyaları, ılışkılcrı, kaciş ları, saklanışları ya da ataklıkları anlatılır kcn, toplumun ve dolayısıyla bırcyın oz gurleştırılmesı ıcın nc yapılabıleceöı ya tla ne yapılması gerektığı soıulmakta bıı soruya yanıt atanmaktadır Hemen hemen her romanında (takma adla yazılanlar oncelıkh olmak uzere) aşk sevgı tutku cınsellık konularına ılgı duyan yazaı Ra/ıye'de de bu ınbanı olguyu (kadın erkek ılışkısını) onde tutaıak bır takım toplumsal durumları yaklaşımları konu etmcktedır Kcntten koye kaçan bır devrımcının (devrımcılık nıtcfcmcsı yazarın yaklaşımından <,ok okurun yorumundan kaynaklanıyor) kcndını arayışı ıle bır Çıngenc ki7inın kendını arayışı ve sonunda ozune donuşu, duy gubal bır koşutluk i(,ınde verılıyor Oysa koye ka^an devrımcı gcncın tekraı kente gıdışı, ozune donmektcn çok, olması gcreken yere donmesı anlamında yorum lanabılır Romanın uçuncu onemlı kışısı olan dayı ıse kentsoykı olmasına karşın, toplumu koyden başlayarak değıştırmeye, ozgurleştırmeye çalışan (ya da bunu tabar layan) bırıdır ve yanlış yerde bulunmayı surdurmektedır Aylaklar'da şoyle demıyor muydu Şuk ru " dejıştırmek duşunccsıne gene gcl dık dayanuık Bırıncı kadın, ıkıncı kadın, uçuncu kadın Bırıncı dunya ıkıncı dıınya, uçuncu dunya Bunlaı gerçekte başka başka şeyler olmasa da b u gene degıştırnıeye bakmahyız tnsanoglunun eıı temellı gucu buıadadıı Bıkmaclan ara nıak Bulamayacagımızı bılsek de ara ıııak (syr 214) Boyle olunca O7unden kopmuş asalak dıırumuna gelmış ınsanların anlatıldığı Aylaklar ıle, daha çagdaş guncele daha vakın ınsanların anlatıldı^ı Razıye Melıh C cvdet Anday mman çızgısını dc tamaın lamakta bu ıkı romanla çcmbcrın ıkı ucu bırbırıne bağlanmaktadır • SAYFA 9 CUMHURİYET KİTAP