Katalog

Melih Cevdet Anday Şiirinde Zaman/Tarih FUSUN AKATLI elıh Cevdet Anday'ın, " G a r ı p " akımının dıöer ıkı şaırıylc bırlık rc yiyımladıöı ' Garıp'ın y.ıyım t.ırıhı olan 1941 ı bır kınnnlojiK başlangıç olaı.ık alıısak, 54 yıllık bıt şııı geçmışıyle ve bmkımıyle karşı karşıyayız bugun 11 1 şıır kıtabı Şıııı u/erınc bırkaç soz soyle mcyc çalışaeagım kışı çok yonlu bır kul tur adamı, bır arlct komple' Şaır ro mancı, denemeeı, oyun yazarı ve sozcu gun getçek anlamıyla bıı duşunur Çaö claşhk bılıncınc sahıp bılımlcrle, fclscfcylc ve edebıyatrn dısınd ı kalan sanatlarla da hep eanlı dırı tııttug'ıı bıı ıhşkısi var Mclıh ( evdet Anday'ın hıçbııınde yu zcysel ya da "amator" kalmaui£ı dıgcr et kınlıklerınden ırkadasl.ırım so/ ettı ler/edecekler Bu etkınlıklerın onıın şaır kımlığı ılc etkıleşımlerı u/eıınde duımak, sozu şıırden uzaga çckmek oluı O ıtıbar la, ben yalnı/a şaır Mclıh Cevdet Anday ıle, ya da Mclıh ( evdet Anday'ın şıırı ıle ılgılı duşuncelerımı dıle getıreceğım bu rada Aslında, Melıh Cevdet Anday ın şı ırı, bıııııın çıkıp uzerınde konuşmasma, ycrlı ycrsız mutlaka kımılcrı yersız' du şuncelennı dıle getırmesıne elvenşlı bır şıır değıl pek Bana sorarsanız, hıçbır has şıır, uzerınde gevezelık edılmeye elver mez Ozcllıkle dc Melıh Cevdet Anday'ın şıırı, ızleklerıyle, yapısıyla, donemlerıyle ve orneklerıyfe, masaya yatınlacak bır şı ırdır Atolye (work shup) çalışmalarına fevkaladc malzcme olamlecek bır şıır Onu yapamıyorsak (burada şımdı yapa mıyorsak) yapılacak en ıyı şey, dupeduz şıırlerı okumaktır Anıa madem kı bıı ış bolumunde ben Anday'ın şıırı uzerıne konuşmayı ustlendım, yıne de soyleyecek bırkaç s.ozum olınalı Şoyle soğuktan, ya da kuru tarafından gıreyım soze Melıh Cevdet Anday, yakın zamanda Yağmurun Altında'yı (1995) ya yımladı Gerıye doğru gıdersek, 1989 da G u n e ş t e . 1984'te T a n ı d ı k D u n y a , 1981'de ölumsuzluk Ardında Gılgamış, 1975'te Tcknenın Olumu, 1970'te Goçebe Denızın Ustunde ve 1962'de Kolları Bağlı Odysseus eıktı G a n p ' l e , Kolları Bağlı Odys>!>eus arasında ıse, Rahatı Ka çan Agaç (1946), Tclgrafhanc (1952) vc Yanyana (1956) yer alıyor Melıh ( evdet'ın 54 yıllık şıır bırıkımını barındıran 11 kıtap, bunlaı Farkındası nızdır, bunları tunaf bır sırayla andım Once gerıye dogru Sonra, son uç kıtabı (v.ını ılk ııç kıtabı) ıse duz sırayla' Sozu Melıh Cevdet ın /anıan anlayışma getır ıııek ıçın boyle yaptım Zaman kavramının oncmlı bır yerı var dıı Anday ın şmınde Yı (\A Melıh C ev det Anday'ın şıııı ıı/eııne konuşurken za ınaıı kauammd.uı so/ etınenın bıı oııenıı vardır Zaman ı lıcm sme^ hem tarılı ola rak dııştınchılırsınt/ Ak ın 7 ım ın Dıı ran Z.ıman Anday ın bır kıtabına verdığı M yor Atların adını bılesoyluyor Benı yaka layan bu oldu O par^ayı I lomeros'tan al dım t.ıkat başka zamanın atlaıını da ge tırdım Alı'nın atını da getırdım, Don Kı şot un atını da getırdım Kısacası, değışık ycr vc zamanlardan atlar alıp oraya koydıım Yanı bııdııı raııh demek ıstedım Ne dıye sırayla okuyorıu tarıhP" Bu ı,ok ılgınç zaman kavrayışının Melıh Cevdet Anday şıırınde, tarıh olarak, mıtolo]i olarak da yer yer bır odak ya da bır ekseıı olaıak algılanabıleceğı gorulur ' l ı o y a O r n ı n J f Atlar" şıırı, ya da Oluınsuzlıık Aıdında Gılgamış'ın tumu vc 'Tcknenın Olumu'nun buyuk bır kısmı, boylc okunabılır Ama ben, Mclıh ( cvdet Anday'da 7aman konusunu bır yana bıı ıkmadan once, sızlere "zaman"ın şıırını başka ıkı ornekle duyurmayı yeğle yeee^ım ZAMANLAR 1 lepsını goıdıım ayrı ayrı kuşlaıın zamanı tunı, rcngındedır lanrılardıı taşın /amanı Denızın /amanı olur dırılır Goğu tanıyamadım, yok kı, Sahıpsı/ /amanlarla doldurmuşlar, Ama ordan ıner o cskı ( Mıımsuz sevdaların zamanı kar Ve lıavlaınayan dev kopckleııylc Insanın zamanı Olmayan Aın ı hayaler bır yasemın gıbı kokan, Ibprağımız eşelendıkçe addır ve onu epeyce uüraştıran bır soı u dur Ama "zaman "ı uuşuncenın bır ka tegorısı olarak ele alaeak olursak, şıırı oradan uzanıp kavramak şaırın yonscmc sıne pek ııygıın duşmcz Şıırle felsefe ya da duşunce aıasındakı bağlantıların An day ıçın taşıdığı anlanıa bıraz sonra şu a man mebelesını bıtırdıktcn sonra dcj*ıne ceğım Zamanın art arda gclcn anların bır sureklılığı olarak yam soyııt bırakış ola rak tasarlanmasından Melıh Cevdet lazla etkılenmez Onunkı, ba tarıh kavrayışı "eşzamanlıklar" tas.arımı zemınınde yayı lan bır "zaman"dır Gclcccktcn gcçmışc doğru ıızanan bır zaman "Geleceğı kav ramak bı/ı geçmışe goturebılır Boyle olunca doğayı, nesnelerı, ınsan ılışkılerını başka turlu kavramak mumkun olur" dı yc duşunuyor şaır "Gc^mıştc oyle bır do nem olabılır kı, orada artık anakronık olaylar ve kışıler bıraraya gelebılır" dıyor ve bırçok şıırınde bu ızlegi ışledığını go ruyoruz Kendısıylc yapılan bır konuşma dan şu sozlerını not etmış ve uzerınde epeyıce duşunmuştum "Zaman sorununa bıraz da korukorune ınanıyoru? Zaman dıye bıı şey vaı kı, geçıyor Buna koruko rune ınanıyoruz Bunelan şuphe edıyoıum ben a<,ık(,ası " Bu duşunceyı surdurerck şu sonuca varıyor Melıh Cevdet Anday 'Geynıştc kıonolojı yoktıır " Gerçekten de bugune ve gclecege baktıgınıı/da on celık, sonralık onemlıdır Cunku bııı yanı once gereckken (once olan <\A sonra olan da) aynı deıecede gerçeklıfe sahıp tııltı vt go/etıiK/ Mclıh Ccvdet An day'ııı kcndı şıııındcn bu duşımceyc vcı dı|*ı orııek 'Tıova Onıınde Atlaı ' sııııdıı O ı u l . ı l l n n n r o s t . ı n bıı p ı ı ç a aldım onunl.ı başl.ıdım dıvor Dıkkat cttım kı llomcıos atlaıdaıı ınsanlaı gıbı soz cdı ASMA Denıze bakıyorduk ıkıınız de, Çoeukluuun ve ben Kayık Iınıanı Şaşırttı eluşuncemı zamanlardan Burda mutluluk bır kalıttır, Alnının değdıAı eskı denızden, Kopukten, geleeegın saklandıgı, Opuşmeyı bılmezdın, bılmedığın Gıbı yedı renldı asmadan Yapılmış burcu yok sevdayı Yanınış komur yukunu duşuncemın tndırdım yahbiz kıyıya, Bır mıdyeydı açtım zamanı îçındeydı zamanı ıkımızın Melıh Ccvdet'ın şıırı uzerıne konuşur ken ıster ıstemez, duşunscl arka plan, felsefı temel gıbı sorunfar gclıyor gundeme Bunları, şıırmdekı kımı ızlekler ve kav ramsal malzeme çagırdıgı kadar, Melıh Cevdet Anday'ın, yazılarından tanınan duşunur kımlıgı dc çaSırıyor 'Istcr ıstc mez dıyorum çunkıı felsefc, şııre gırecck sc çok yalıtkan bıı kılıfın ıçıne sığınarak gırmelıdır yoksa kımyasal olarak şıırı bo /ar dıye duşunurum ben Tarıh dc oylc, mıtolojı dc oylc ya felsefc busbutun oyle (,unku k'lsefe ağııdır en ağırlarıdır ko lav kolav bıleşıme katılmaz dıbc çoker Ustelık şııre zaıaı \erdı^ı gıbı kendl de şıırden zaıaı gorur Oysa Melıh Cevdet And ly ın sııııııdt. bu karşılıklı bo/ıışma ıiııı ı/lcıını gormuyoıuz Nasıl gırınıştır lelsele bu şıue, ya da gıtmış ııııdıı 5 Yıne Melıh ( evdct Anday ın kcndı so/lerıne haşvıııacag'ım burada Dıyor kı 'Tclsefı tcmalar, bana bır şıır ya?ma oUnağını ta nıyor Dıyebılırım kı mıstık bazı oğeleı de ını çok daha kolay a^ıklavabılıvor bun ar şııre bır vesıledır bcnım ıçın '' Burada onemlı olan, şıırın bır duşunce c, bır ıdcalc, kendındcn başka herhangı ır şeye aler edılmemesıdır Şıır şıır ola caksa, vesıle nıertebe'sındc dıırma/ Oysa pek çok şey, bu arada duşunce ogelerı felserı temalar, şııre vesıle oıabılıyor Turk şıırınde bunun en yetkın orneklerınden bırı Melıh Cevdet Andty şiırıdır D.ıh.ı da açıklıyor Anday tutumunıı lleı şıııın duşunsel bazı temelleıı bazı oğeleıı var dır Fakat bu temel ogelcr şıııın sesını btıluneaya kadar ışe yarar Surın sesını buldıınıi7 mu temel o^clcr kalkaı orta dan Şıır kendı kendıne v ırolabılır Şıır bır ses araştırmasıyla başlaı Duşunsel oğcler aneaK bellı bıı teknıkle bellı bıı dısıplınle bırleşerek bellı bıı yolda yurumesıne yarar şaınn ' dıyor Melıh Cevdet Anday'ın şıırınde yapı ve ses felsefı aıka planııı ya da ıçerık ço zumlemelerı sonueu clde edıleeek "oz"un onune çıkar Bıı nıçın ve nasıl boyledır1 Kendısınc sorarsanız dıyceektır kı 'Be nım şıırleıımde dıışıınııı gıbı goııınmcm aslıtıdd, dıışunıııevı taklıt etınekten ıba rcttu Yanı gcrçek bır duşunce dcj>ıl Du şunceyı taklıt etmek sozundc ısrar cdıyo rum Çunkıı şıır bır tavırdıı Şımtlı bııra da bıra/ duralını Duşunnıevı taklıd et mek sozundc, ya da sadeee "taklıd" so /unde bır deger eksılmesiı bır "asılsurct" derecelenmesı sezınleyenler olabılır Oysa tersıne, şıır soz konusu olduğunda du şunmenın ve duşuncenın yerıne onların taklıtlerını koynıak, antma, yalınlaştırma, suzme, yogunlaştırma, damıtma gıbı bır dızı rafinman ışlemı sonucunda gerçekle şır ve duşuncenın dılını yanı kavıam dılı nı şıırden dışlama sonueunu doğurur Bu ıse, şıırın ozgurleşmesı ve kurtulmasıdır Melın Cevdet Anday'ın aforızma gıbı bır sozunu daha eklemelıyım hemen buraya O dıyor kı "şıır ayıkfanmış bır yaşantı dır" Bunları soylemcklc, şıırı yapıya ve sese ındırgemek, ıçerık ya da "oz" denen oğeyı yadsımak ıstedığım sanılmasın Bıınu ben yapacak olsam, Melıh Cevdet An day'ın on kıtap dolusu şıırı çıkarılır karşı ma, benı yalanlayacak en yetkın ornekler olarak Hayır, ındırgcyıcılık, bıçımcılık vs yapıyor değılım Yalnii'ca, hazır onumuzde şıır uzerıne çok duşunce uretmış bır şaır ve onun "corpus" u dururken, şı ırde ıçerık ve bıçım konusunda ılerı surulebılecek en tutarlı sozlerı onun agzından yınelemck ıstıyorum Bakalım, nc dıyor Melıh Cevdet Anday^ "Içerıkle bıçımı ben bır turlu goremı yorum Icerık demek, benee, seble bıçı mın bırlcşmesı demcktır ıkısı bırleşınce, ıçerık ortaya çıkıyor P.öcr yalnız ıçerık var da, ses ve bıeım bırlığı yoksa, ıçerık de yoktur Şurde ıçerık, ancak boyle var dır Bu sozlerı değerlendırebılmek vc dog ru anlayabılmek ıçın, şıırle kesıntısı/ bır ılışkı ıcınde olmak geıekebılır Bunıı en ıyı yapabıleeek olanlaı da belkı şııı ko nularından çok, şıırı ya/aıılaıdır Ancak onlar bu bılmçle ya/dıktan sonıadıı kı bı/ uıune bakıp poetıkalaı u/cıınc taıtı şabılıyoıuz Melın ( evdet Anday ın çok unlu bır şıırı vardır ta 1950 leıde yazıl mış, ama hıç cskımcycn, eksilmcycn CUMHURİYET KİTAP SAYI 293 SAYFA 6