Katalog

ÜSMHMMHMMB Sıkı bir dedektif, sert bir polisiye yazarı Dashiell Hammett kabul ettirmiştir. Üst sınıflardan başlayarak toplıım derin bir yozlaşma içine girmi^tir. Dashiel dedektiflik yaptıgı yıllar bovunca bu yozlaşmanın sayısız örneğiyle karşılaşır. Kurbanı vc katili yakından görür. Cinayetin nedenlerini bilir, katilin psikolojisinisezinler. Suçlııyıı nasıl izleycccğini, nasıl yakalayacağını, öldürülme, sakat kalma panasına öğrenır. Hammett'in suça farklı bir bakış açısı kazanmasını sağlayan işte bu çarpıcı ve zengin deneyimdir. Bu birikim, sanatbal yetenekle birleşince ortaya yepyeni bir polisiye lüı (,ıkaı. AHMET UMİT Ilk romanı olan "Red Harvcst, 1929" (Kızıl Hasat, Çev: Sinan Fişek, Meiis Yay. 1993) da Personville kentini ele gcçirmek için vurusan grupları ve bu çctelerle zorıınlu ıızlaşmalara giıen büyük burjuva/inin saygın temsilcilerini anlatır. Bu ronıanından iki yıl sonra tamamladıgı ve cn iyi yapıtı olarak kabul edilen Sırça Anahtar, adlı kitabında da örgütlu suç çeteleriyle işbirliği yapan bir senatörün dramı okuru soluk soluj^a bırakan bir kurgu içindc sunulur. Ronıanhırında suçıın nedeni güce salııp olmak istcğidir. (îüç de çoğu zaman paradır. () yılların Amerikasında lıerkes paranın, hadi ıktisat diliyle söyleyelim sernıayenin pcşindedir. Büyük bıırjııvazı daha çok bcrmayc birikimi sağlayabilmek için milyonlarca insanın oliımüne, büyük felaketlere yol açan savasjar çıkartmaktan çekinnıezken, hızla türeyen çetelerin kara parayı elde etmek için cinayeti işlemesindeıı daha doğal nc olabilir. Sonııç; sokaklarda daha fazla suç, daha fazla kan ve daha fazla rilü olacaktır. Hammett, cinayeti nedcnlcriyle bir likte anlatır. Klasik polisiyedeki fantastik, egzotik ögelerle süslü ölümlerin ye rini gerçek cinayetler almaya başlar. Btı yaklaşınııyla polisiye romanda çok sık kullanılan çözümleyici düsünceyi aşarak, yahndan karmaşık olana ulaşnıayı amaçlayan sentezci yönteme yaklaşır. Klasik polisiye karanlıkta kalmış bir cinayeti çözümlemek, suçluyu ve kişisel nedenlerini açıklamakla yetinir. Ünemli olan parlak zekanın çözümleyici gücü dür. Bunun için de ne sosyoloji bifmeye gerek vardır ne de psikolnji. 13elirleyici olan gerilimin düşmemesi, kurgunıın iyi dü/cnlcnmiş olmasıdır, bunların yanında üslup bile ikincil öncmdedir. Bu anlayışı kökren değiştiren Hammett suçu toplumsal temelleri üzerine oturiur. Kimilerinin savladığı gibi bunu, dünyayı değiştirecek bir peygamber havasıyla da yapmaz, son ncfesine kadar komünist ide allere baj*lı kalmasına karşın hiçbir ki tabında "bu toplumsal düzeni değistirin" türden açık bir bildiri yer almaz. Agır başlı, pek konuşkan bir insan olamayan Hammett, romanlarında da yapıyı bozacak, fazladan ne bir sözcüğe, ne de bir serzenişc izin vermez. Sııytın geçti^i toplumsal fonu anlatır, kişileri çizer, olayı çözümler. Suçu ve suçluyu üreten toplumsal diizenin ne olacagı sorusunun yanıtı ise okura bııakır. Sokakların yasası S amuel Dashiell Hammett 1894 yılının 27Mayıs'ında St. Mary's County'dc dünyaya gelir. 14 yaşında Politcknik liscbine yazılır ama okuldan ayrılmak zorunda kalır. Gazcte satıcıhğı, dolclnrda işçilik, bankerde; demir yollarında mcmurluk, reklamcılık vb. birçok işe girip çıkrıktan sonra yaşamında oncmli nir döııüm noktası olan dedektiflik meslegine başlar. Zaman zaman ara verse dc 1915 yılından 1921 'in sonlarına kadar bu meslegi sürdürür. Yaşamının kısa özetinden de görüldüğü gibi Hammett kclimenin tam anlamıyıa bir alaylıdır. Oldukça iyi bir okur ulmasına karşın onu daktilonun başına oturtan, etkilcyici metinler dcğil, dedektiflik yaptıgı suçlar dünyasının başdöndürücü itkisidir. Harta, Dash'i yazar olmaya heveslendircn ilk metinler, belki dc Pinkerton LJIusal Dedektiflik Hizmetleri şirketine iş bitiminde yazdı£ı raporlardır. Bu olasılık lar biraz abartı koksa da yazarın içinde yaşadığı suç dünyası ve bu dünyayı çevrelcycn alt kültürün onu dcrinden etkiledigi bir gerçektir. O, cinayeti tanımaktadır. Hammctt'ın kitaplan okuru 1920'Ierin, 30'ların Aınerikasına götürür. Kkonomik bunalımın belirtileri toplumsal yaşanıı alt üst etmekte, dcğer yargıları hızla çiırürken, para kazanmak için her yol geçerli görülmektedir. Bu yaygın suç döncmınde tehditin yönü dogrudan sokaktaki insana yöneimiştir. Husızlık, gasp, cinayet, banka soygunları gibi önccleri bircyscl ya da birkaç ki^inin bir araya gelmesiylc işlencn suçlar, fuhuş, kıımar, kaçakçılık gibi daha geniş afanlara yayılarak örgütliı bir hal al mıştır. Boylece gnngsteılik kurumu oluşnıaya; kiralık katillcr, rüşvetçi po lislcr ve devlet göıevlikri ortaya çıkmaya başlanuştır. fçki yasağı ise bunla nn üzcrine tüy dikmi^, yasadışılık sokakların temel yasası olarak kcndiııi Dashiel Hammett'in "Maita Sahlni adlı romanını john Huston tteyazperdeve aktarmıstı. Yukanda flımden bir sahne göruluyor. MALTA ŞAUİM Lanet / DaJnAl Hıiıınııctl /Çcvırcıı (lonıilSııvt'rcıı 'Altııı Kıt,ıl<Lır/2IV \. Kml Hasat/ D.n liıiııııın'tt Sıınııı F Malta Şahini/ Dashtı'll lııce Aclam/ D,ı\hıcll llıiııııııcll /Çcvırcıt: llaııımctl /Cı'i'/ırıı Sfnd/ HıiYnıi.'/ıir/Mtlo\ Sclıııı )'ılJırım/Puraııtvz Y,ı\nuıhh/ll)l)s Y,ı\ımıfd/l')'h Sırça Anahtar/ Dashıvll Ihınıınctt /Çcv Sıııaıı Fijch /('(iııYınnıhırı /212 CUMHURİYET Cinayeti yeniden soka^a taşıyan I lam mett, gerçekte polisiye romanın kaynağına geri dönmüştür. Anımsayacak olursak; ilk polisiye öyküler, Hammett'in metinlcrini kaleme almaya başladıgı 1923 yılından yaklaşık yüzyıl önce Thonıas De (,)uinccy tarafmd.ın, Westmoreland gazetesinde yayımlanmiijtı. Bu polisiye öykülerin neredeyse hepsi ya KİTAP SAYI 292 Polislyenin kaynağma döniiş SAYFA 4