Katalog

narda Alba'ııın LVı oyunuıula Bcrnarda Alba, tr;i|ik kahramandırlar.) / (ielenckscl dcgcıicr ilc gclcncksclc başkaldırının çatışması. / "Ispanyol kızmın cl değmc mışlıgi, diişmanlık, nclrct, aşk, aşkı ölüme ulaştıran alınyazısı" tcınalarının isjcnmcsi. / Oldürme. / Toprağm kişilcri yönctmcsi vc csiıılcmesi. / 1 layatın scrtiijii ilf "yaşamm bcklcntilcıi' aıasııula dcrin bir karşıtlığın görülmcsi. / Keııdi yaşamım kunııa istcği. / Aşırı giiven, scrılik, inatçılık. / Acı çekme. / Gözyasji dökül ıııcsinı istcmcıııc. (6) Onlar, modern çağın kahramanlarıydı... Roni Margulies'in "Mağrur Olma Padişahım"ı liyatroya ilişkin görüşleri 1934'tc s.ıhnclcncn Yernıa adlı üç pcrddik tragcdyanm ilk geccsiude, sanatçılara vcrdigi davettc tiyatroya ilişkin görüi; lerini şöylc anlatır Lorca: "(...) Tiyatro, bir ülkcnin kültürü i<,in cıı yararlı vc bu kültürü cn iyi bclirten araclardan biriılir Tiyatro, kültürün yüksclişini vc alcalı^mı göstcren bir baromctredir. (...) Tiyatro, aglamayı, gülmcyi oğrclcn bir okul, insaııların gizemli tiavramşlarını özgürcc gostcrdiklcri, dııygularını canlı örncklcılc acjkladıkları bir küsüdür. Tiyatrosunu dcstckknıcycn, vükscltmeyc calışnıayan bir LIILIS. ölnıcınişse bilc olmcktcdir. 'l'op lıımıın nab/.ını voklamayan, halkııı draıııı nı dııymavan, çcvrcnin gcı\ck ıvnklcrinı güldüıcrek ya da agİataıak yaıısıtmayan tivatroıuııı kcndınc tiyatro dcuıcye iıakkı voktur. 13u ce^it tiyatrolar, ancak cğknı len ya da "vakit ö l d ü ı m c k " dcnilcn o kork'ımc, şeyin yapıldıj*ı verdir. (...) I lalk tiyatroya dcğil. tiyatro lıalka c»eıv)on nl malıdır. Bıııuı yapnıak ıçin, yazarlar vc oyııncıılar nc pahasına okırsa olsLin, büyük yctkiyi üzerlcrmc almalıdırlar. Çiinkü tivatro scyiıcisi okul ö^rcncisinc benzcr: Adalct istcycn ve adakti ycrinc gctircn ciddi vt* scrt bir ö^rctmcne saygı duyar, ö^ıctnıcycıı vc ba.şkalannın da ügretmcsi nc tırsat vcrnıcycn i'ırkck vc dalkavLik olanlarla da alay cdcr. (...)" (7) Fcdcrico (iarcia Lorca, ölümiindcn sonra u/.ııu yıllaı yasaklandı. rünı ynpıılarının Ispanyoka basımı 196'/da yaymı laııdı. l.orca'ııın nasıl vc ııiçin öklürüldii$ü uzun süıc gizli tutukkı. Bir<,oklaıı, Lorca'nın adını bik anmaktan (,ckinir ol du. Lorca, ardında bıraktıgı iirünlcriylc cngcllcmclcri, baskıları ustı. l'ranco yönetimi, Lorca'yı yasaklanıaKİa O'nu cfsancyc ve siyasal baskılara karşı dircnişin simgcsiııc (.lönüştürdü. Lorca'nın kiiapları vurtdı^mdan alınıp gizlice Ispaııya'ya sokııklu. tns.ınlar, Lorca'nın şiirlcrini czbcıc (ikııı oklular. Lorca, ölünninden sonra Ispanya'da ilk kcz: l'ranco'nun ölıncsinîn arılmdan, 1976'da anılabildi. Lorca'nın dogdıığıı kasabada dü/.cnkncn bu ilk törcndc, o/.anın ölümündcn dcj^il aııcak ıloğumundan söz cdilcbikli. Yctkililcr, yal nı/.ca yarım saatlik bir törcnc izın vcrdilcr. l'edcı ico (iarcia Lorca, lspanvolca yazmasın.ı vc Ispanya koylülcrini i^icmosine kar^ın anlattıkl.ırı, tünı dünyadaki czilıni^lcıın, uıksull.ırnı yazgısıdır. Bu ııcdcnlc, (), ukihi,'u dcgil, uluslararası bir ti yatro şaındır... Lorca, yalnız Ispanya'nm defiil, zulme karşı gürlcycn bütün yiirckIerın ortak scsidir. Lorca, halkının bir parçasıydı. Gitar gibi hüzünlü, <,'ocuk gibi mutlu, insanları gibi duru vc dcıin. Toprağının insanlaıın dan hiç kopnıayan Lorca, insanı yüccltccck lıer olguyu savıınınuştur. • CUMHURİYET K,İTAP SAYI 291 "aslan kcsilip kükrcdikkrini" görü\oruz. Kitabın bir digcr hoşjııgıı da rotogral lar. Son dcrccc ilginı,' biçimdc şiirlcrc koııu olanların ya portrc ya da döncmın öncnıli olayları sırasında ^ckilıni^ lotog ratları kitabın içinc sırpiijtirilmİ!). Kitaptaki siirlcrdc karşılaştıgıınız lttihatçılar, özel yaşanılarını büyük ölciidc unuiınus aılanılar. Ancak olaıı olup lıasa rısız olclukları zaıııan gcrivc dönüp tfii şünnıcyc vakiılcıi olııyor, tabiı saft kaklılarsa. Bu bakımdan kitaptaki cn an laııılı ^iir bclki dc "Son söz: Yaşlı Bir lllı hatcının Bclki dc Diişünmüş CMabilccck lcri." Bizim aııı gclcncğinıizdc pck olma yan sö/.lcri Margulics'in kalcıııiıulcn yaşlı bir Ittihatçı 19T()'krdc söyliiyor: "Dcgcr miydi, Taıırmı, dcğer nıiytli>" ^airin bu soruya ccvabı gayct nct bir "evct". Ancak bu "evet "in maliycti yüksck. "(icmal l'aşa'nın Olümii IJzcrinc Bir Ittilıatcının Diişüıulüklcıi" siirindc okudugumu/ gi bi: "Nasıl oldu da bu halleıv gclcbıklikr'" Yani trajik nklıı^u kadar kahramanca bir yanılgının ııgrıın.ı kayan hayatlar. Akıl al maz bir cürctlc vc acclcylc tayin cdilcn hcdeflcr vc sonunda nıcııılckcrlc birliktc ödcnilcn bcıkl: Siiıgün, sclalct, öliiın. Kitabın bir lı.ışka ilgınc vanı kalıranıan lannııı ajizından lıayal cttigi tlöncm: Itti hatçıların bazılarının kcıuli kcıulilcrini sorgulanıaları (.unıhıııiyct döncnıinın ilk yıllarında. ('avit Bcy, ıJanıından biı gcı c öııcc karısıııa yazdıj^ı son nıcktupta, par lak bir Büyük Aıla davctinılcn sonra nasıl aıabayı hazırlattırıp ay ışığııula ada tıırıı attıklarını lıatuiıyor. Nispctcn dalıa ^anslı olaıı Mithat îjükrii, lzmir'dckı ınütcva/.ı hayatını anlatııkcıı, Inki^al şirkctindc biı kiicük mcmur olarak gcçıni^tcki (.luni.mlı güulcri hatırlıvor. Yani ijiirlcr Ittihatçı kaılroların Kcınalistlcrlc yol ayırınılaıına ıla işarct cdiyor. Kcndisi dc tttihatcı olaıı Mustahı Kcmal'in isc kilapta gölgcsi gcziniyor, "Ali l u a t Paşa'nın Şaijkın ııj*ı"ncla iladc cdildi^i gibi, "Nc ofabilirdi ona bu güscni vcıcn1 Nasıl ınanabılirdi k c n d i n c bu d c n l i ? " Ancak Mustafa Kcnıal'c kitaptaki tck rclcrans bu, zira kitap kazananlarla dcgil kaybcdcnlcrlc il gili vc zcnginliği dc orada. • Mağrur Olma Padişahım/ Roni Margulies/ Yapı Krcdi Yuvııılun, V)')4 "Dcvrinıcilcr ölür, ama dcvrinıler ölmcz" sloganı, tcrsinc bir vuryııyla söylendiğindc clc cloğrLKİur: "Devrimlcr ölmcz, ama devrimciler ölür". Tarihi akar, iakat hiıcylerölür. lttihatçılar gibi, Roni Margulies, şiirlcrini bu tcrs vurguyla yazmiij. I lcr biri bir ittihatciyi anlatan bu ijiirlcri bir bilim aelamımız; Tarihçi Selim Deringil değcrlendirdi. SELİM DERİNGİL go^üıııüıı oniiıulc canlanıyor. Bcıızcr biı biı,iındc, Sclanik'tcki nıcşrıı tiyctin ilanındaki ilk hcyccanı, "Kazıııı Naıni Bcy'in Aıncası Sclanik'tc Mcşrııliycti 1 latırlıyor" şiiriıuk* tadıyoruz. "Scssiz vc tcrbivcli bir gcnç " olup, "gündü/kri sorlcr okulunda dcrs vcrcn " Kazıııı Nabi gibilcrinin olavların içinc girincc nasıl T iirkiyc'dc tarihscl roman gclcncğindcıı ılaluı cılız bir gdcnck varsa o da tarihscl ^lirdir. Roni Margulics'in bu son ijiir kitabının konusıı lttibat vc Tcrakki (Âmiycti mensupları. Bu ko nuya belki dc ilk kcz nıodcın bir şairimi/ cl atıyor. Kitabın cn öncınli boyutu, tcması: !Şairin bir dostuna kitabı ithat cdcrkcn dcdi i gibi: "Tarilı \a/.ılına/. yapılır!" lttihatçır cn ba!}ta .ıksıvon adaınıydılar aralarıııda Aluııct Kı/a gibi düşünmcye vakit ayıranlar aslında a/ınlıktaydı. Ayrıca yaptıklarını begcnsck dc licgcnmcsck dc (ki bu satırların ya/arı onlara pck bayılmaz) taın anlaınıyla nuulcrn ç,\p.w\ kalıranıanlarıvdılar. Bu ncdcnlc Maıgulıcs'in kitabının Napolcon Bonapartc dan "C)n s'cngagc cl puis un voit"(()ncc kollar sıvanıp ısc ılalınır, lıcsaplar sonra yapılır) sözüylc bitmcsi anlamlıdır. Ancak bclki kitabın babiıula ycr alnıalıytlı. Ayııca bir ^iır kiıabında görnıcyc alı^ık olmadığımı/ kadar titiz bir aıa^tnmanın iiıünüylc karşı karsıyavız. Bclli ki şair aııı edebiyatını ılıdık didik ctmiş. Bu saycdc 1915 îjanı Kaıaıgâhı'nda Ccnıal lJaşa ılc "Dcrsaadct'tcn " oraya yolıı düijcn Annıct Rasim'ın "bir gccc ı;alarak fclcktcn", sa baha kadar ctfcbiyat kunuştukları salmc SAYFA 7