Katalog

Lorca'vı anarken Federico Garcia Lorca, îspanyolca yazmasına ve îspanya köylülerini işlemesine karşın anlattıkları, tüm dünyadaki ezilmişlerin, yoksıılların yazgısıdır. Bu ncdcnle, O, ulusçu değil, uluslararası bir şairidir... Lorca, yalnı/ Ispanya'nm değif, zulme karşı gürleyen bütün yürcklerin ortak scsidir. NİHAT TAYDAŞ ederico Garcia Lorca, tspanyol ozanı vc oyun yazarı. 1898'de eski bir Endülüs kcnti olan Granada ya kınJannda dogdu. Graııada, Lorca'nın tüm yaşamıyla bütünleşecektir: "Granadalı olmamın, beııdc zıılüm görmiiş olan lara Tüm Granadalıların içinde taşıdıgı Çingeneve, Zcnciye, Yahudiye, Faslıyakarşı scmpati yarattıuına iııanıyorıım." (I) Lorca, düııyada olup bircne duyarlı olduğıınu sayısız kez kanıtlayacaktır. 1933're Alman yazarlarına yönelenNazi baskısını ileııçleycn bildiriyi imzalar. 1936'da Ispanya'da durıım gergindir. Avrııpa üzerindeki faşjzm rehlikesini çok iyi gören sanatçılar vc yazarlar, Halk Cephesi'ni dcsteklediklcrini açıklarlar. Lorca, 9 Şubat |9}6'da Ralacl Albcrri onuruna ya pılaıı toplantıda, aydınların hazırladıjjı Halk Cephesi'yle dayanı^ına çaörısını okıır: "(...) Halk Ccphcsi'nc olan dcsreg'i ınizi yalııız bircylcr olarak deöil, Îspanya aydınlarının bir grııp teınsiicisi olarak tckrarlıyoruz. Ve buıııı, özgürlügc saygı gösterilmesini, lıayııt koşullarının iyileşti rilnıcsiııi vc kültürün Ispanyol halkrııııı cn gcniş kirlcsinc götürülmesini istedigiıniz için yapıyorıız!.." (2) (Bııradu bir şairin tavrına dcğinmckte yarar görüyorum... 22 mayıs 1929 Nisan 1932 yılları arasında, Yalıya Kemal Îspanya dadır, Madrit elçisidir. Büyükclçi değil, ikinci sınıf elçidir. Onun îspanya da yaşadıöı yıllarda, Kiallık dcvrilir, cumhuriyet ilan edilir. Türkiye'nin şair clçisi, bu siyasal gelişmelerc gereken önemi vernıcz. "Endülüs'te Raks" şiirini yazar. Adilc Ayda'ya göre: "Hatta, belki de îspanya hükiimerinin bir müracaatını vcya tcklifi ni kendi hükümetine zamanında bildir meyi ihınal ctmiştir." (3) Yalıya Kcmal, 1932de Madrit elciliğini yüzüstü bırakıp Paris'e kaçar. Dışişıcri Bakanlıgı, onun bu davranışını lıo^j karşılamaz, "müstafi" işindon (,vkilmiş sayar.) "llk şiirlcrinde çcvrcsindc kcıuiinc vc tüm öbür varlıklara bir ycr arayan, bazcn biı \aılığm buhmduğu yeri saptayıp ka bullcncn, bazcn de oıııı düşlcdij>i ycrc oturtmak istcycn Lorca, dalıa sonraki şıirlerindc kcndine tcmcli saftlam bir diizcn kurar. Aıııa bu durulma bazı çıkışlar yap masına, ncsnclcri konuşturmasına cngcl olmaz. Bu yol acıcı, csiıılcyici cesur girişimleı sürrcalizm, kiibizm, hatta dadaiznı gibi ça/idaş akımlarm etkisialtında nıcydana gclir. (...) Lorca lıer ycni şiirinde doAayı ycni bir yöntcm vc daha yctkin bir bcgeni ilc görüııtülcr. Bunıı yaparkcn dojiadaki o sürekli dcvinimc kcndini kaptırmaz. tlk şir kitabında bir kısır döngü gibi görüncn, ama gidcrck daha incclikli, daha alımlı doga gozlcmlcriylc gelişcn bir acılım vard:r. (...) Lorca'nın ilk jjiirlcrindcn başlayarak gcliştirdiği "Andalucia" (Hndülüs) halk ^urkılarındjki ritiın gıdeıvk siirlcrinin ic scs vc iç ritminin tenıcli ni oluşturur. Şiirlcrindeki bu ıııüzik Ispanyol folklorıı vc cski halk şaıkıları gclcneği ilc cağdas; sjiiriıı inıgclcm dünyası vc TÜRKÇEDE LORCA (1) (2) Federico ( îarcio Lorca, Aydaıı Aya, gcncl dizi: 22, Haziran 1984. Dc Yayınevi, s.24 25. (3) Yalıya Kcmal'in Fikir ve Şiir Dünyası, Adilc Ayda, Ankara 1979, s.77. (4) Seçmc Şiirler, Federico (îarcia Lorca / "Cîöklerin Armaganı Bir Şaiı" adlı önsözüdcn, önsozü yazan ve ^iirlcri Türkçeleştiren: Adnan Özcr, Yön Yayıncılık, lstanbul, (baskı tarihi bclirtil mcmiş,). s.78. (5) Gerçckçilik Yolunda / "Şiiriıı Ciü müş Sesli Ozanı: Fedirco Garcia Lorca" adlı yazıdaıı, lcridun Andaç, Gem Yayınevi. lstanbul 1989, s.248. (6) Ayrıntılı bilgi için bkz: I'ederico Garcia Lorca'nın Uç Oyunu, Nihat Tayda^, Yaba Öykü, sayı: 83, MartNi san 1994, s.5964. (7) Tiyatroyu Kurtarmalıyız, I'ederico Garcia Lorca, Milliyct Sanat Dergisi, Ycni Di/.i:81, 1 Ekini 1982, s. 12. Lorca'nın Türkçe'deki Şiirleri Uzcrine Küçük Kaynakça Scçme Şiirler, r'.G. Lorca, Tiirkçcsi: Sabri Altınel, Galata Şiir Yayınları, Şıı bat 1962. Bütün Şiirleri, E G . Lorca, Türkçesi: Sait Maden, Cem Yayınları, 1974. Seçme Şiirler, F.G. Lorca, Türkçele şircn: Adnan Ozcr, Yön Yaymcıhk, lstanbul (b.ıskı r.ırihı bcliıtilmcmi^). Tiirk Dili, Haziıaıı 1961, sayı: 117, s.618 621. (Federico Garcia Lorca anaba^lığı altında, Lorca'nın bcş şiiri çevrilmiş: Af*açlar, L/nsüz Poıtakal A^acının Türküsü, Paso, Atlının Türküsii, Bir Aşk Tııusı. llk dört şjiri, Güncan Soylu çevirnüş. Son şiirin çevirmeni: Volkan Vural.) Yeııi Dergi, Lorca özel sayısı, Şubat 1966, sayı:17, s.101105, 129150, 166167. (Şiirlerın adları ve çevirenler: Deniz Suyu Türküsü, Ccvap Çapan, Şaijirtıcı C. Çapan, Başka Bir Anlatım Ül kü Tamer, Atlmın Türküsü Mclilı Cev det Andav ilc Sabahattin Eyubuoglu, YolC Çapan, "Sessizlik, Son Türkü"C. Çapan, Aya£ı KarıncalıC'emal Süreya, Tnanıar ile Amnon Onat Kutlar, Harlcm Kıralı ('.. Süreya ile R.Toınris, Roınaya Dogru HaykırıkC. Süreya, Walt Whitman'a ÖvgüC. Çapan A Havana'ya Varıyor OzanC. Çapan, Urküten Varlif*a G a z e l C Çapan, Kara Güvercin Kasidesi (. Çapan, Eskicinin Tazesi'nden Bir TürküC.an Yiiccl.) Aydan Aya, Haziran 1984, gencl dizi:22, s.2829. (Şiirlerin adları ve çevirenler: Ürküden Varlıjja (îazelCcvap Çapan, Roma'ya Do£ru Haykırış Cemal Süreya, Sessizlik Son TürküCevat Çapan.) Türkçe'de Lorca'nın Oyunları Don (jistobita ile Dona Rosita'nın Acıklı Cîüldürüsü, bir kLikla oyunu, Türkçesi: Memet Fuat, De Yayınevi, tstanbııl 1960. Yerma, oyun 3 pcrdc, çcv: llhan Berk, Varlık Yayınevi, Istanbul 1962. Yerma, çev: Talısin Saraç, Milli E>*ı tim Bakanlığı Yayınları, Modcrn Tiyat ro Eserleri Serisi:91, Ankara 1962. Bernarda Alba'nm Evi, çev: A. Turan Oflazogltı, Döncm Yayınevi, îstan bul 1965. Don Pcrlimplin ile Belisa'nııı Balı çede Sevişnıesi, Türkçesi: Taıık Okyay, De Yayınevi, lstanbul 1965. Kanlı Dügün, Çev: A. Turan Oflazoglu, Dönenı Yayınevi, tstanbul 1965. Kanlı Düğün, çevirenler: Talısin Saraç, Yüccl Yıldırım, M. E^itim Bakanlı ğı Yayınları, Modern Tiyatro Eserleri Serisi: 109, lstanbul 1966. B ü t ü n O y u n l a r ı I, F.G. Lorca, Adam Yayınları, lstanbul 1982. Bütün O y u n l a r ı 2, F.G. Lorca, Adam Yayınları, lstanbul 1983. Bir Halk Düşmam (Henrik lbsen), Mariana Pineda (Federica Garcia Lorca), çev: Yılmaz Onay, Hacan Yayınları, Ankara 1985, (Ibscn'in oyunu ile Lor ca'nın "Mariana Pineda" adlı oyunu birlikte basılmıştır.) n Elli dokuz yıl önce öldürülmüştü F kiiltüıüylc doğal bir bırcşiın gosterır. " (4) "Lorca'nın şiirindcki lirtk söyleyişi, romantik havayı dramatik bir üçlcıncylc oyıınlarında da bulabiliriz. Esin kaynağı, dııyarlılık ayıudır. Halkın yaşayışından, gclciKklcrindcn stilizc ederek geliştirir bunları. Onun gelencksel halk sjirine yönclişi, çağdaşlaıınııı ctkilcrinc acık oluşu tiyatro söylcnıindc dc ona ozgünliik katar. O y u n l a r ı n d a k i dramatik yapmın özüııdc bclırcn gcrçckçi bakışına, lirik spylcmivlc ctkilcyici bir boyut kazandırır. Ozcllikle tıagcdyalarmda (Kanlı Düğün, Ycrma, Bcrnarda Alba'nm \\v\) bu yanı nın, önıek düzcydeki, etkileyici özelliklcrini buluruz." C5) "Lorca'nın üçlüsü" diyc bilinen "Kanlı Düöün", "Yerma" vc "Bcrnarda Alba'nm Evi' tragcdyalarındaki 16 ortak noktayı şöyle saptamıştım: Endülüs köylcrinin lıavasını taşıması. / Üç perdelik tragcdya ohnası. / Cinscl saplantı vc doyuma crnıcmiş aşk üzcrinc kurulması. / Tutku vc gclcnck ikilcmi. / Tutkunun ölünıc dck sürmcsi. / Kadınların özgür olmaması. / Trajik kahıanuınla rın gelencSi tcmsil etmcsi. (Kanlı Dü >*ün dc Anne, Ycrma'da Ycrma vc Bcr« Kısacık yaşamdan geriye kalan Lorca'nııı okııdııgıı ^agııdan biı halıa sonra, 16 Subat 1936'da yapılan scçimlcrı Halk Cepnesi kazanacaktı. Ancak faşizm lspanya'yı rahat bırakmayacak, Icmnıuz 1936'da iç savaş başlayacaktı... 19 Ajjustos 1936'da zeytin ağaçlarının dibindc dört kişi kurşuna dizildi, biri Lorca'ydı. Ö l d ü r ü l d ü g ü n d c 38 yaşmdaydı. Ozan, bcstcci, yazar, rcssam, yönetmeıı vc oyun cu Lorca'nın bu kısacık yaşammdan gcrı ye kalan: 1 düzyazı kitabı, 9 şiir kitabı vc 17 tiyatro yapıtıdır. Lorca'yı öldürmcklc Ispanya'nm ışığını söndürmck istedilcr, başaramadılar! 'SAYFA 6 CUMHURİYET KİTAP SAYI 291