Katalog

Hakan Yılmaz'ın derlediği vc I lil Yayın tarafından basılan "Eski Dünyadan Yeni Dünyaya", "sosyalist sistem"de yaşanan dcğişimlcri, Ammkalı sosyal bilimcilerin nasıl değerlcndirdiğin i örneklemeye çalışmakta. YAŞAR GÜNEŞ zun bir sürcden bu yana, "sosyalist sistem "de yaşanan değişimler iizcrine birçok yorum geliştirilmekte. Bu yorumlar; liberalizmin nihai zafcrinden, özgürlükçü sosyalizmin başlangıcı yargılarına kadar geniş bir yelpaze üzerindc sıralanınakta. Konunun uzun bir sürc daha güneelliğini ve tarihselliğini koruyacagı göz önünc alınırsa, birçok tartışma ve yorumu da beraberinde getirecektir. Doğu Avrııpa vc Sovyctler Birliği'indeki dcğişim, görünür h.ılc gclmcdcn önce dc, bu tophımlaıın ne olduğuna dair bazı yorumlar vardı. Bu eleşüri VC yorumların, Sovyetler'in kuruluşunun ilk vıllarına kadar uzanan bir geçmişı oldııg'u görülür. Kcndilerin Marksist olarak ranımlayan kesimlerin görüşleri, kapitalist Batı'nın bakış açılarını yansıtan görüsjere oranla, daha çok bilimncktcvdi. Gerek clönemin çekim merke/i ol.ırak Marksist diişünce, gerckse riili bir güç ol.ııak "sosyalist iilke g ler"in \arlığı dolayısıyla "konu" daha çok l Marksistlcr arasııula tartışılmıştır. Marksist düşünccnin çckinı mcrkezi olmaktan uzaklaşmava başlaması ve "sosyalist ülkc ler'iıı liili olarak \cnilgisi ortaınında, marksist olmayan bakış açılarıyla yapılan vorıım vc tartışmaların gündeme daha bir ı.ıh.ıllıkla gekliüi \c lı.ıtta pervasızlasjtıgl bir döııcnıc gırıldı. Hakan Ydmaz'dan ilginç bir derleme Eski Diinvadan Yeni Dünyaya başkaldırı olarak tammlanır. Dogıı Avrua ve Sovyetler Birliği'ndc ya^anan olayır vc Sojjuk Savaş'ın biti^i aynı zanıanua Pax Amcrik.ına düşünün de bitişidir dcmcktc. Bu olgunun, "tarihsel bir sistem olarak tarihsel kapitalizmin çöküşü" olarak göıülmcsi gcrckti^ini ilcri sürüyor. Z, "Stalin Mozolcsinc Dogru" makalesinde; Sovyetler'deki ılcneyımi, çağımızın en büyiik ütopyacı maceıası olarak görür. Sovyetologların gerek totalitarizm, gcrekse modernleşmc modcllcrinin yetersizliğini eleştirir. Sovyet sisteminin iitopik temellerine ciddi bir biçimde eğilmeden Gorbaçov ilc baslayan sürcci anlamak olanaklı dcgiklir diyerek, Sovyetlerin kııruluşundun günümüzc kadnr sistemin oluşmasınm arka plaıunı bctinılemeye çalışır. Bu betimlcme, "partinin iktidar tckcli" olma konumunıı her koşuldd koşulsuz olarak sürdürmek yöneliminde oldu gunu vurgulayarak, Gorbaçov'un da bu sürcçin bir parçası oklıığunu söylcr. Batı'nın bu dönüşümlerı vanlış anladığmı, dikkatli olması gcrcktiğini söyler, çiinkü taıilıiıı soııu geldiği gibi lantazyalara kapılmak ycrinc, Sovyetlerin normallijSc gcçişinin uzun süreceği vc komünizmin iktidar tekclini elinde bulundurma anlayışı nın dircncini hcsaba katınak gcrcktiğini ilcri sürer. E U jii'nın "vaatlcri "nin boş çıkmasmı nasıl açıklayabiliriz sorusundan harcket cdcrck, iç vc dı^ nedcnler bulınaya çalışır. Iç ncdcnler olarak, sınıf savasjimını ner şcyin önünc koyan anlayışııı Kruşçov tarahndan reddedilmesi, Brejnev yönetiminin Sovyet uyruklarını Sovyet yıırttaşlarına ckinüştürecck siyasal bütiinleşmcye geçmeye yanaşmaması, l'olonya Dayanışma 1 larcketi nin yarattığı liberal dcmokratik devrimin yarattığı tehdit, (lorbaçov'ıın Leninizmin mutlak otorite ilkesini görect'lcştirnıcsi gösterilir. Dış nedenlere ise, ÇinSovyet çatışmasmdan uzlaşmasına geçiş, Yıldız Savaşları projcsi, bilimselteknolojık gelişmelerin rejimın performansını sarsması olarak tanımlanır. Bu gelişmclcr (Torbaçov'u harekctc gcçirerek koruyucu önlemlcr almaya itti, ancak "Lcnin'in Brcst l.itovsk kumarı tutmuştıı, ama (iorbaçov'unki tutmayacak." Bu ne denle, bu rcjimler "dinazorlann tür olarak ortadan kalkması gibi yok olacaklardır." Adam Pizeworski, "Doğu, (Jiiney mi ( »ııvorr1. ' makalcsindc; sosyalizmin ycni bir gclccck tasarısı olmaktan çıkıp, gclenckscl dcjîcrleri savunan bir konuma ılüşnıesiyle birliktc, komünisr liderlik burjuvalaştı ve keııdilcrinc yönclcbilccck teİKİitlei'ı bertarar clınek için lıalk.ı sükunci kaı^ılıüııul.ı, rclah sundukları gi/li bir toplıımsa) anlaşjııaya yöncldilcr. Bııııu vcriııc gctircmcycn rejiııı tıkanmaya vc halk tehdidinin, Sovyetlerin askcrı mii dahalcden uzaklaşması so nucu ortava çıkmasıvla dcvrilmeye başkulı. Sistemin ncrctlcvse kansız çöknıesi, narti bürokratlannın bilc idcolojilcrinc inanmaMijlantlır. lîoğıı Avrııpa'ıla olen "maddı dünyanın ins.ııı ihliyaçlarını kaı;jilamak ' ın akılcı bir biçimde dücnlcnebilcceği dü.şüncesiılır" saptamasmda bulunur. Doğu Avrupa'nın Batı'ya gidfiı yola girnıcdiğini, bu ıcjimlcrin "güncy" olmaya başladığını ilcri sürer. A l c \ a n d e r J. Motyl, " Lmpcryal Ç ö z ü l ü ş t c n Lmpcrval Yıkılışa..." makalesindc; I labsburglar vc Komanov Jmpuratorlııkları ilc Sovvct Imparatoıluğu arasında karşıla^tırmalar yaparak ortak noktalar bul maya çalı^ır. Bu ortak nok talar; mcrkezin çcvreyi koıurolü için gcrckli olan bilgi ve kaynak akışının sü ıckliliği ve bunlatı sağlayan luirokratlar olarak lanımlanır. Zam.mla bilgı vc kaynak akısjnın aksaması vc kesilmesi, yercl scçkiıılcrin kaı^ı koyLHjları, bürokratların vasallara dönüşmesi; çevrcdc nıcrkcz kaç cğilimlcri güçlcndirerek Sovyet Imparatorluğu'nun çöküşünü hazırladıgmı ileri sürer. Robcrt H. Bates, "Sosyalist Toplumlar da Demokrasiye Cîeçişin L'konomisi" makalesinde; dcmokrasi ilc politika arasındaki iliijkiye başvurarak, politik araçları cllcrindc bulunduran despotların, ekono mik kaynakları ellerindc bulunduran kcsime ödünlcr vermesiyle dcmokrasinin oluşacagını ilcri sürer. Buna demokratik devrim adını verir. Sovyetler'tle dc cko nonıik kaynağın bulunduğu yer dcvlet mülkiyeti değil, "iıısan sermayesi" olduğundan; despotlar yaşatlıkları krizi aşabil mck için, insan sermayesini ellerindc bulunduran entelijansiyaya politik alanda yer açmak zorunda kahr ve despotlar eski konumlarından geri çekilmeye bnşlar yo rumu yapmaktadır. Tarihin Sonu muT I'rancis l ı ı k u y a m a , " T a r i h i n Sonu mıı?" makalesinde; libcralizmin düşünce ve bilinç alanında kazantlığı zaferm er geç maddi dimvaıla da yasanacağını ilcri sürer. Bunun nasıl olacagım ise 1 lcgcl vc Kojöve dolayımmdan harckctlc, tarihsel sürccin doğasına ilişkin bazı saptamalar da bulunınaya çalışır. Libcralizm, gerek komünizm gercksc lasjzmin saldııısmdan galip gclcıı idcadır. Bu ılcvlct insanın cvrcnscl özgürlük hakkını bir yasa sistem i aracılığıyla tanitlığı ve yönetilcnlcı iıı rızasıyla olu^Iuğu için, evrcnscl devlcl halinc gelir. Liberal dcvlet cvrenscl halc gelincc, efendıkölc vc prolctcr kapitalist ç.ılışmaları çözümlenir. Büyiik çatı^nıa vc sava^lar orlaılaıı kalkar, dcvlet adamlarına gerek kalmaz, g c r i d e s.ulcce ckonomik ctkinlik kahr. Düşüncedeki d ö n ü ş ü m l c r tonlıımsal d ö n ü ş i i m l c ı i yaıattığı için, toplumsal a^amanm gclinen noklasının, libcralizmin nıh.ıı /.ıtcrıiHİcn başka bir .şey olm.ıdığı sonucun.ı ula^ır Kitabı okı^turan ycdi ınakelcyi okuvuııca, Ameıikan bakı^ tarzıuın tırtak noktası olarak "bitis/ 1 görü^ünde hcm tikir olmaları dikkat çekiyor. Istcr Wallerstcin gibi "tarihsel kapitalizmin çöküşü", isicr Z'nin "iitopyanın bitişi", ister |owitt'in " d i n a z o r l a n n yok olııjju gibi Lcninist rejimlcrin kitlescl yok olıışu", istcr Przeworski nin "maddi dünyanın insan ihtiyaçlannı karşılamak için akılcı bir biçimde düzeıılcncbilcccgi düşimccsinin öldüğii", istcr Motyl'ın "imparatoıluğun çöküşü", istcr Bates'ın "gcri çckilen despotlar", istcr Fukuyama'nm "libcralizmin nihai zalcri" biçiminde olsun hep bir bitimdcn, öliimdcn. sondan söz cdilmcktcdir. Sanırım bu bakış açısı, Amcrikan ana akımımn karcktcristiğidir. Zira Amcrikan bakış açısı, tarihsel gelışimiıı, her toplumıın varacağı örnek alınması gcrekcn idcal olarak kcndi toplumunu gösierir. Doğu Avrupa ve Sovyetler Birlığuıdc yaşanan değısimlerin, Ameıikan bakış açısından nasıl dcğerlendiıildiğini merak cdiyorsanız "Lski Dünyadan ^'cni Dünyaya" kitabmı cdinmeniz gcrckccck. • CUMHURİYET KİTAP SAYI 291 Kcuncth Jovvitt, "Lcninist Yokolus" mak.ılesinde; Leninizm ve Sovyctler Birli Bu rahaılık \c pciA.iM/lığm aıdında, sivasal vc sosyal bilimlcre vurulan ideoloji şırıngasımn olmadığmı söyleıııek bir yıııılışlık okır. Zira, sovyctologlar olarak adlandırılan bir kı.sım va/.arm vc sosyal bilinu'ilcrın şimdi giindemini ılolduraıı maddc, kcndi tophımlaıını Sovyctler kar şlsında "temizc çekmek." 199J Eylülündc Hakan Yılmaz'ın derIediği vc Hil Yavın rar.ıfından basılan Ls ki Dünyadan Ycni Dünyaya kitabı, "sos yalisl sistcnı"dc yaşanan değisiınlcri, Amerikalı sosyal bilimcilerin nasıl değer, lcndirdi&ini örneklemeye çalışmaktj. 1 la kan Yılma?. ö n s ö z ü n d c , makalelcrin 1989 sonbaharıııdaki zincirlcmc çökL'nj ilc 1991 yaz soııu Lcninist rcjim savunucularının darbe girişimi arasında yazıklığmı, bu "bıılamk dönemde"de orlava konulan açıklaınalann daha sonraki döncm için önş;örülcrinin veva açıklama güçlerinin ne dcrcci'di" b.ı.şarılı, k.ılıcı oldıığunu ser gilemek için kitabın ycıli makalc ilc sınır laııtlığım bcliriivor. Amcrikan bakı;; açısını icmsil ctlen bu vcıli makalc şunlarılır: Imm.ınucl Wallerstcin, " 1980'lcrdcu Alınacak Dcıslcr makalcsindc; 1968 ruluı libcralizmin VC'ilsoııyaıı, 1989 isc liberalizmin Lcninist versivonlarma karsı bir SAYFA 16 Sosyal bilimcilerin gündemi Francis Fukuvama, "Tarihin somı nm makaiesınde; liberalizmin düsünce ve billnç alanında kazandıgı zaf erın er geç maddi dünyada da yasanacağını ilerl sürer.