Katalog

Edip Cansever ve canrılmavan insanın siiri AYTEN MUTLU Ölümünün 10. yılında E ciin C.ynsever Türk şiirin kendi ka nalını, modern şiirin oldugu kadar klasik şiirin kazanımlannı da (dramatik <jîir) kullanarak açmasına, genişletmesine önemli katkılan olan bir şair. Cıü nümiiz insanının açmazlarını, bıınalımla rını, kısaca insanın kıstırılmışlığmı insanî düşüncc ve coşkularla zıtlıgı, çelişkisi içindc şiirlcştirmcsi ise onun en önemli özelligi. Hazırladıgı şiirsel dekorun göstc rcnlcriyle cylem içinde nesnel karşılığını bulması da bu şiirin ö/.gün yanını oluştur makta. Cansever, özellikle uzun şiirleriyle, insan üstündeki tahakkümün çürümüş yan larını insani olanın dramtnı sergileyerek verir. Bıı anlamda Cansever şiiri, anlık duruınları imlemckten ötede bir şiirdir. Dramatik olan, yer yer zıtlıkların kendi içindeki açmazlardan yola çıkarak çelişki nin bütünlüg'e vardıgı noktada rrajik bir boyur kazanır. Bu diyalektik bütiinlük son noktada bir sorııyu ve aynı anda bir yanıtı kalıcı kılar Cansever şiirinde. Bu soru tıkanmış hayatların öznesinin siiren ruhsal ve hatta, toplumsal özellik kazandığı ycrdc tinsel boyutlarıyla ilgilidir. Yanıtsa özneyi çevreleyen, bunaltan ve bu anlamda da daraltan nesnelerin öznedeki belirleyiciliğidir. Şair, insan olmanın içcrdiğine inandığı bu tragedyanın insan soyıı sürdükçe geçerli kalacağına inanır. Bire Cansever, özellikle uzun şiirleriyle, insan üstündeki tahakkümün çürümüş yanlarını insani olanın dramını sergileyerek verir. Bu anlamda Cansever şiiri, anlık durumları imlemekten ötede bir şiirdir. Dramatik olan, yer yer zıtlıkların kendi içindeki açmazlardan yola çıkarak çelişkinin bütünlüğe vardığı noktada trajik bir boyut kazanır. Bu diyalektik bütünlük son noktada bir soruyu ve aynı anda bir yanıtı kalıcı kılar Cansever şiirinde. Bu soru tıkanmış hayatların öznesinin süren ruhsal ve natta, toplumsal özellik kazandığı yerde tinsel boyutlarıyla ilgilidir. Yanıtsa özneyi çevreleyen, bunaltan vc bu anlamda da daraltan nesnelerin öznedeki belirleyiciliğidir. Şair, insan olmanın içerdiğine inandığı bu tragedyanın insan soyu sürdükçe geçerli kalacağına inanır. yin gerek dış dünya ile gerek kendi iç dünyasıyla yaşadığı çatışmaların yine insan olmanın bir gereKİiliği olduğunu imler. Cansever şıırı bütün bu özclliklerıylc bir anlamda da modernizme, onun insani sıkıştıran boyutuna gerçek bir eleştiridir. Bu anlamda da bireyi, bireyselliği şiirinin yüreğine oturtur Cansever. Ama bu öyle bir bireyselliktir ki toplumsallığı can damarında taşır. Anlık duygıılanmalarm yansıdığı kısa şiirlerinin dışındaki şiirle rinde özellikle bu içeriklerin yoğunlaştıgı, geliştiği, görülür. Cansever şiirinin haritasını belirteyen de diişüncenin iz bırakma dan imgeleşüği, eeşitli tekniklerle dramatik boyut kazandığı bu tür şiirlerdir. Şairın tcmalarında beliren trajik boyut, kendi dışındaki yalnızlıg'ı icine taşıyarak kalıcı kılan insanların hayatlarında süregiden kananıanın dışa vurduğu bu aşamada görülür. Karanlıklaşmış, yalnızlaştırılmış insanın dramatik olanda cvrensel bir boyuta çekilmesi de Cansever şiirinin avrı bir yanıdır. 1 iayatlarından koparılmış, dayaulmıs olaııı yaşamak zorunua olan insanın bu Delirsiz ve acıklı yazgıları (öyle yalnızdır ki adını ünlcyen bile yoktur! Çağrılmayan Yakup) günümüz dünyasının insana dayatlığı vazgıdır da aynı zamanda. Cansever'in lıenıen bülün siirlerinde sürekli görülen bu trajik olgu, bu marazi bölüniiş, günümüz roplumiarının kana yan yarası olarak sürmektedir. lste Cansever şiirinin cskinıeyen bir şiir, dönc döne okunnıası gereken bir şiir olmasının asıl ncdeni de bence bucfıır. Tragedyalar, Ç.ağrılmayan Yakup, Ben Ruhi Bey Nası lım, Bezik Oynayan Kadınlar, üteller Kenti, Cansever'in bu anlamdaki duyarlığının yetkin örnelderiyle doludur. Cierçektcn de sokaktakı insanın yalnızlı^ının çıfilıfiı duyulur Cansever şiirinde. Kaldı kı Cansever sokaktaki insanda ken dini ve kendindeki insandan kalkarak yaşadığı dünyayı sorgular. Ancak bu üısan bazeıı sorguladığının kendi mi, yoksa başkası mı olduğunun ayırdına varamaz. Aslında, imlenen bütün insanlıgın aynı durumu yaşadı^ıdır. İnsanın kendi öz değer yargılarına hu boyuttaki yabancılaş masının anlatımıyla açı^a çıkan trajik öge, bülün ı,afdaşlaşmanın insana ödettiöi bc deldir de ve şairin siirlerinde deriniiklerdeıı yüzeye eıkan sızılarla kendini hissettirir. Politik olan dolaylı şekilde duyumsanır. Bu trajik öge, Cansever şiirinde geçmiş ten yola çıkar, güncel olanda soJuklanır. Geleeege taşınır mı? İnsan adına ideolojilerin, bu ideolojilerc davctlcrin parçaJan Anlık duygulanmalar ması gerekti^i noktada taşınır. Bu anlamda evet demek gerekir. Yani zamanın dışında, insanın bulunduğu ve devam eden (baskın olan olumsuzdıır) konıılanışta (iansever'in ınsanları duyıım yitinıini yaşatırlar. Zanıan dışı olan dolaysız bir şcKilde kendini gösterir, acının süreklili^i ve insanın insandışı'na itilmişliöindc. Böylece de zamanda yıpratıcı olan nellek sizlik asılır vc anlamsızlıöa karşı derin bir başkalüirı duygusu üretilmiş olur. insanın kişiik bölünmesindeki bu trajik boyut Cansever'in kendi yaşantısından yofaçıkarak bir tanıklığı ifadc cttigi kadar, bugün yakıcı bir biçimde içindeyaşadığı mız kimliğini bulamamanın çelişki olarak derinleştiği noktaları da serer gözler önüne. Trajik boyut, edinmek istediğimiz kimlikJe bize ait olan arasında gidip gelmcktcdir ve insana bcnimsetilmek iste nen sembollerin bir baskı rejimini imledi ği de açıktır. Dayatılan pazar ekonomisi, yeni veyapay özlemler, insan ruhunun bütünlüğe ulaşmaya çalışan yanını param parça etmistir. Iştc Cansever'in şiirinde önc çıkan, bugün derinlig'ine yaşadığıınu sıkıntıların ve sancıların altındaki trajik bu boyutları gösterir bize. Parçalannıış, kerıdınden uzaklaştırılmış, iç dünyasıyla sorunları olan, kavranı kargaşasına ııgramış ve dış diinya ile iletişim kurmakta zorlanan, bu kopıık iletişi min iç dünyasında sürekli yaralar açtıgı insanlar, yaşayan Türkiyeli irısanlardır. Bugün yasanılanın sosyolojik çözümlcmcsi yapıldıkça Cansever'in şiirindeki bu boyut daha da güncellcşecektir. Bir maceraya sürüklenmiş, kimlik edin me özleminin altında bunalan, akılcılıöını yitirıniş "Yeni Dünya Düzcni" denilen yutturmacanın dama taşlarından biri hali ne gelmiş çağdaş dünya insanının traged yasının şiiridir denilebilir Cansever'in şiiri için. tşte Cansever bütün bu olup bitenin tanıklıg'ını yapar. Uzun soluklu, dramatik kurgulu şirileriyle anlattığı günümüz insanının tragcdyasıdır. Ve bu insan denilebilir ki bir tcrörü yaşamaktadır. YaşadıiŞı trajik olgular, sıkıntının patladığı yerde acının bnyııtlarını aşarak teröre ulaşır. (Cansever'in şiirimize kattığı bu yeni te ma, Türk şiirindeki yerinin de belirleyicisi olmuştur. C), gösteren ve uyaran bir şairdir. Hcdefe sırtını dönmüştür. Çünkii kcndince yapması gcrckcni, yani önemli olanı yapmıştır. tmfemiş vc gerisini sıkın tının öznesine yani insana bıraknııştır. • CUMHURlYfeT KİTAP SAYI 278 Dramatik kurgulu şiirler insamn ödadiğl bedei Cansever. özellikle uzun şiirleriyle. İnsan üstündeki tahakkümün cürümüs yanlarını İnsani olanın dramını sergileyerek verir. SAYFA 8